نفت خام یکی از مهمترین مواد طبیعی می باشد که چرخ تمدن امروز بشری بر روی آن قرار دارد و بدون نفت و فرآورده های آن تمدن امروزی به این شکل بوجود نمی آمد . از سوخت خودروها تا بسیاری از مواد مصنوعی که در اطراف خودمان می بینیم همه از نفت ساخته شده اند . این مقاله به زبان ساده همه آنچه در مورد نفت خام باید بدانید گرد آورده است .
۱- نفت و سوخت های فسیلی چگونه بوجود آمد ؟
میلیون‌ها سال قبل، جلبک‌ها و گیاهانی در دریاهای کم عمق زندگی می کردند. پس از مرگ و فرورفتن آنها در بستر دریا، مواد ارگانیک (آلی) با سایر رسوبات ترکیب شدند و دفن شدند. در طول میلیون‌ها سال و تحت فشار و دمای بالا، باقی مانده این ارگانیزم‌ها به چیز‌هایی تبدیل شدند که ما امروزه از آنها تحت عنوان سوخت فسیلی یاد می‌کنیم. این خلاصه‌ای از چگونگی شکل‌گیری نفت است. زغال سنگ، گاز طبیعی و نفت از جمله سوخت‌های فسیلی هستند که با چنین شرایطی ایجاد می‌شوند.
علاوه بر دریاها که آبزیان مختلفی در آن زندگی می کردند در رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، صخره‌های مرجانی یا حصیر جلبکی نیز انواع مختلفی از آبزیان وجود داشته که می توانستند به نفت تبدیل شوند.
نکته : نفت خام بیشتر بقایای جانوری (بخصوص میکروارگانیزم ها) می باشد .قسمت های لیپیدی موجودات (چربی‌ها و مومها) بهترین منبع برای تهیه نفت خام می باشند در حالی که ذغال سنگ بقایای گیاهان عظیم الجثه است که بعد از خشک شدن به اعماق باطلاق ها فرو رفته و روی آنها را رسوبات پوشانده است .
۱) چگونه یک حوضه نفتی تشکیل می شود؟
برای تشکیل یک حوضه رسوبی نفتی ( محلی که می توان نفت از آن استخراج کرد ) باید چهار مرحله انجام شود .
۱-۱) دفن عمیق : مواد آلی حاصل از بقایای آبزیان باید توسط شن و ماسه و گل و لای دفن شوند .
۲-۱) فشار و حرارت : مواد آلی باید تحت فشار و حرارت فوق العاده قرار بگیرند .
۳-۱) حرکت هیدروکربن ها : مواد حاصل از بقایای موجودات میکروسکوپی تحت فشار و حرارت به هیدروکربن ها که اجزائ سازنده نفت و گاز هستند تبدیل می شوند (هیدروکربن ها به مواد شیمیائی می گویند که به طور عمده از کربن و هیدروژن ساخته شده اند ) این هیدروکربن ها تحت تاثیر وزن خود و فشار هیدروکربن های گازی شکل ( مواد سبکتر که به صورت گاز در آمدند ) از مبدا خود حرکت کرده و در یک جا به نام سنگ مخزن تجمع می کنند .
۴-۱) احاطه شدن توسط سنگ های نفوذ ناپذیر : هیدروکربن ها (نفت و گاز) حرکت کرده و بخاطر فشار گاز به سطح زمین راه پیدا کرده (و یا به اعماق زمین فرو می روند) و به مرور زمان هیدروکربن های با ارزش خود را از دست می دهند و یا پخش و پلا می شوند . بنابراین وجود لایه های نفوذ ناپذیر از حرکت نفت و گازجلوگیری کرده و آنها را دریک نقطه به نام حوزه نفتی به دام می اندازد .
زمان‌بندی و ترتیب مراحل فوق برای تشکیل حوزه های نفت و گاز قابل استخراج بسیار مهم می باشد . به‌عنوان مثال، دره رودخانه اوهایو می‌توانست، برابر میزان نفت کل خاورمیانه در مخزن خود، نفت داشته باشد، اما به علت عدم احاطه شدن مخزن آن، هیدروکربن‌ها از مخزن خارج شده‌اند… از سوی دیگر، دریای شمال حاصل میلیون‌ها سال تغییرات سطح دریا بوده، که با زمان‌بندی مناسب و انجام هر ۴ مرحله، در نهایت، به تشکیل بیش از ۱۵۰ میدان نفتی منجر شده‌است.
شکل شماره ۱ – لایه های نفت و گاز
شکل شماره ۲ – انواع متعارف و نامتعارف میدان های سوخت های فسیلی
۲) تشکیل نفت در حوزه های رسوبی
حوزه های رسوبی محلی هستند که رسوبات حاصل از سنگ ها متحمل فشار و درجه حرارت بالا شده و دچار چین خوردگی می شوند (مانند حوزه های نفتی زاگرس) ولی برای تشکیل نفت باید سه نوع سنگ (سنگ مبدا , سنگ مخزن و سنگ پوشش) در کنار هم باشند .در این صورت حوزه دارای ارزش اقتصادی بالائی می باشد . بنابراین در اینجا راجع به سه نوع لایه در زمین شناسی نفت توضیح می دهیم .
۳) سنگ منشاء , سنگ مبدا و سنگ پوشش
همانطور که گفته شد برای تشکیل حوزه نفتی باید هر سه نوع سنگ (لایه)در کنار هم قرار گیرد .
۱-۲) سنگ مبدا : لایه هائی است که دارای رسوبات مواد میکروسکوپی باشد بدون این لایه ها مواد آلی وجود ندارد که به هیدروکربن ها (نفت) تبدیل شود . به عبارت بهتر نفت ابتدا در این لایه ها تشکیل شده است .
۲-۲) سنگ مخزن : سنگ مخزن (انگلیسی: Source rock) در زمین‌شناسی نفت ، به سنگ‌هایی اطلاق میشود، که قابلیت تولید هیدروکربن (نفت و گاز) را داشته باشد. سنگهای مخزن یکی از عناصر لازم در تشکیل مخازن نفتی بشمار می‌آیند. به زبان ساده تر سنگ مخزن لایه هائی است که هم اکنون در آنها نفت و گاز وجود دارد و با حفاری در آن نقطه و فرستادن لوله می توان از آن نفت بیرون کشید .
۳-۲) سنگ پوشش : سنگ های غیرقابل نفوذی که از حرکت نفت و گاز به سمت سطح زمین جلوگیری می کنند. سنگ پوشش نام دارند . همان لایه نفوذ ناپذیری است که شرح دادیم .
بنابراین نفت ابتدا در لایه “سنگ مبدا “ تشکیل می شود بعد حرکت کرده و بعد بر اثر فشار گاز به بالا حرکت می کند ( و یا در اعماق زمین فرو می رود ) اگر “سنگ پوشش” وجود نداشته باشد تا سطح زمین هم می رسد , و ارزش خود را از دست می دهد ولی سنگ پوشش لایه ای محکم و مقاوم بوده و از حرکت نفت جلوگیری می کند. بنابراین به علت وجود سنگ پوشش که از فرار هیدروکربن ها جلوگیری می کند , “هیدروکربن ها” در لایه ای که به نام سنگ مخزن نامیده می شود جمع شده و یک میدان نفتی با ارزش را تشکیل می دهد .
۴) نفت و گاز
مواد آلی که اندک اندک به نفت تبدیل می شوند همگی حرکت کرده و در یک محل به نام میدان سوخت های فسیلی ( میدان های نفتی و گازی و… ) جمع می شوند . مواد فرارتر( عمدتا متان یا گاز طبیعی )که در دمای بسیار پائین تر تبخیر می شوند از نفت خام جدا شده و در بالای میدان نفتی قرار می گیرند از این رو در میدان های نفتی گاز طبیعی که از نفت جدا شده است همیشه در روی نفت باقی می ماند و بعد از حفر چاه فشار گاز باعث خروج نفت می شود . همچنین در زیرنفت خام مقدار زیادی آب شور وجود دارد(شکل شماره ۱) همچنین انواع مختلف نفت و گاز و ذغال سنگ وجود دارد که در شکل شماره ۲ مشخص می شود .
امروزه نفت در مخازن زیر زمینی گسترده‌ای که دریاهای گذشته در آنها قرار داشتند، یافت میشود. ذخایر نفت را می‌توان در زیر زمین و یا زیر بستر اقیانوس‌های پیدا کرد. نفت خام با استفاده از ماشین‌های حفاری عظیم استخراج می‌شوند.
۵) نفت گیر و انواع آن
به محلی که در آن نفت و گاز به تله بی افتد و راه فرار نداشته باشد نفتگیر گفته می شود به عبارت دیگر به ناحیه‌ای که از حرکت صعودی نفت و گاز جلوگیری کرده و سبب تجمع نفت گاز شود تله نفتی یا “ نفت گیر “ گفته میشود.
منافذ به هم مرتبط ، وجود نفت و گاز و عامل بازدانده حرکت صعود کننده نفت و گاز (سنگ پوشش) ازجمله عوامل اصلی تشکیل دهنده نفت گیر ( تله نفتی ) می باشد. تله نفتی انواع مختلف دارد که در اینجا شرح می دهیم .
۱-۵) نفت گیر ساختمانی : نفتگیر ساختمانی (انگلیسی: Structural trap) در زمین‌شناسی نفت , گونه‌ای از نفتگیرها هستند که نفت را بین لایه های مختلف رسوب گذاری شده غیرقابل نفوذ گیر می اندازند. نفتگیرهای ساختمانی حاصل دو پدیده چین خوردگی و گسل خوردگی است. ( شکل های ۳ و ۴ )
بنابراین یکی از نفت گیرهای ساختمانی نفت گیرهای طاقدیسی می باشد (تاقدیس چین خوردگی های به شکل “U” وارونه می باشد شکل شماره ۳ ) که در آن نفت بین دو لایه طاقدیس به تله می افتد .
همچنین می توان به نفت گیرهای حاصل از گسل و یا ترکیبی از این دو اشاره کرد .
شکل شماره ۳ – نفت گیر طاقدیسی
شکل شماره ۴ – نفت گیر گسلی
۲-۵) نفتگیر چینه ای : لایه های مختلف سنگی بر اثر فشار و گرما در درون زمین تعغیر می کنند به این صورت که لایه هائی که نفوذپذیر هستند به لایه های نفوذ ناپذیر تبدیل می شوند در این صورت می توانند به سنگ پوشش مناسب جهت گیر افتادن نفت و گاز تبدیل شوند این نوع نفت گیرها به “نفت گیرهای چینه ای “ معروفند .
شکل مخازن چینه ای به تعغیراتی که در لایه ها اتفاق افتاده است بستگی دارد این تعغیرات هم به شیب زمین و لایه های دیگر و… عوامل متعدد بستگی دارد . و انواع مختلف نفت گیرهای چینه ای را می سازند .
۳-۵) نفت گیر کانالی : کانال در اصطلاح زمین شناسی به محيطي گفته مي شود که عمل انتقال و گاهي رسوب ماسه ها و ساير مواد در آن صورت بگيرد. در مسیر رودخانه های قدیمی بقایای میکروسکوپی دفن شده و تحت فشار به نفت تبدیل می شوند بنابراین نفت و گاز در مسیر کانال ها حرکت می کنند . گاهی کانال ها به لایه های مقاومی برخورد کرده که می تواند مواد نفتی را به تله بیندازد همچنین مواد پرکننده کانال هم از سنگ های متخلخلی که سنگ مخزن مناسبی برای جمع شدن مواد نفتی می باشد تشکیل شده است در این صورت یک نفت گیر کانالی تشکیل می شود .
۴-۵) نفت گیر سنگ های آهکی مرجانی : سنگ های آهکی مرجانی ( یا تپه های مرجانی ) هم می توانند مناطق مستعدی جهت ایجاد نفت گیر باشند . از طرفی بقایای میکروسکوپی در سنگ های آهکی به وفور یافت می شود و از طرف دیگر بقایای آهکی سفت شده و می تواند سنگ پوشش مناسب جهت جلوگیری از فرار مواد نفتی تشکیل دهند . بنابراین نفت گیرهائی تشکیل می شوند که به نفت گیرهای مرجانی موسومند .
۵-۵) نفت گیرهای گنبدنمکی : همچنین گنبدهای نمکی هم مکان مناسبی جهت تشکیل نفت گیر می باشد.
۶-۵) نفت گیرهای مرکب : نفت گیرهائی است که حاصل ترکیب نفت گیرهای مختلف می باشد .
۶) مقایسه نفتگیرها از نظر اهمیت
مقدار نفت استخراج شده در انواع مختلف نفت گیرها متفاوت می باشد . یک میدان بزرگ میدانی است که حداقل ۵۰۰ میلون بشکه نفت داشته باشد . از میان نفت گیرهای مختلف که شرح دادیم از نظر حجم نفتی که در خود دارند به این تعداد تقسیم می شوند :
نفت گیرهای تاقدیسی ۷۵ ٪- نفت گیرهای چینه ای ۱۳ ٪– نفت گیرهای گنبد نمکی ۲ ٪– و سایر نفت گیرها جمعا ۹ ٪ از نفت گیرها را شامل می شوند .
نکته : این درصدها مربوط به ذخایر شناخته شده می باشد و شامل تمام نفت زمین نیست . به عبارت دیگر نفت گیرهائی که راحت تر شناخته و کشف می شوند را شامل می شوند و پیش از آن که مربوط به نوع نفت گیرها باشد به توانائی تکنولوژی ما در شناخت نفت گیرها مربوط می شود. با این حساب پیدا کردن نفتگیرهای تاقدیسی به مراتب آسان تر از سایر نفتگیرها ازجمله نفتگیرهای چینه ای است.
شکل شماره ۵ – نفت گیر گنبد نمکی
شکل شماره ۶ – نمونه های تاقدیس در طبیعت ( منطقه البرز شرقی )
۲- میدان های نفتی
نفت خام یکی از مهمترین مواد مورد نیاز بشر می باشد بنابراین متخصصان و دانشندان در اقصی نقاط جهان سعی در شناسائی و کشف نقاطی را دارند که بتوان از آنها نفت استخراج کرد در این قسمت به روش های شناسائی و کشف نفت و چگونگی استخراج آن خواهیم پرداخت .
۱) میدان نفتی
میدان نفتی به محدوده یا ناحیه‌ای جغرافیایی گفته میشود که در آن بتوان چاههای متعدد نفت را بر روی مخازن یا میدان‌های نفتی حفر کرد و از آن نفت خام استخراج نمود. هرکدام از میادین نفتی در یک مجموعهٔ زمین‌شناسی مستقل و معین از لحاظ رسوبی و محیطی قرار دارند. حدود ۷۵درصد از کل منابع نفت موجود جهان درخاورمیانه قرار دارد. بنابراین اولین قدم در راه استخراج نفت شناسائی میدان های نفتی می باشد .
سه تا از بزرگترین میدان های نفتی جهان به این ترتیب است :
۱- میدان “غوار” : در کشور عربستان به مالکیت “سعودی آرامکو “ – ذخیره ۷۵ میلیارد بشکه – تولید ۵ میلون بشکه
۲- میدان بورقان : کشور کویت – مالک موسسه نفت کویت – ذخیره ۶۷/۷میلیارد بشکه – تولید ۱/۷میلون بشکه
۳- میدان اهواز : ایران – شرکت ملی نفت ایران- ذخیره ۶۵/۵ میلیارد بشکه – تولید ۷۵۰ هزار بشکه
برای آگاهی از ۲۰ میدان نفتی برتر جهان به مقاله “ برترین های نفتی “ از همین سایت مراجعه کنید . (جدول ۳)
۲) انواع مختلف میادین نفتی
میدان های نفتی به انواع مختلف پر بازده و کم بازده و نفت غیر متعارف تقسیم می شوند . میدان های پر بازده میدان هائی هستند که با هزینه بسیار کم می توان براحتی به نفت دسترسی پیدا کرد . این میدان ها یا در نزدیکی سطح زمین هستند و یا مقدار زیادی گاز طبیعی در بالای میدان های نفتی وجود دارد که فشار گاز نفت را به سطح آورده و استخراج آن را ساده می کند .
نفت غیر متعارف نفتی است که به صورت مستقیم استخراج نمی شود نمونه آن نفت شیل می باشد که در آمریکا و کانادا موجود می باشد . نفت شیل نوعی نفت می باشد که در ماسه های نفتی موجود می باشد و روش استخراج آن پر هزینه و شامل مراحلی می باشد که به تازگی تکنولوژی آن بدست آمده است با این حساب بهره برداری از آن وقتی بصرفه است که قیمت نفت بالا رفته باشد . از این رو نفتی مانند نفت شیل نوعی سوپاپ اطمینان می باشد که از بالا رفتن قیمت نفت جلوگیری می کند .
۳) میزان ذخایر نفتی جهان
بزرگترین میدان های نفتی جهان در چند کشور (بیشتر خاورمیانه ) می باشد . میزان کل نفت خام متعارف جهان حدود۱۶۱۴میلیارد بشکه می باشد که حدود ۹۵/۵درصد) ۱۵۴۰/۵میلیارد بشکه) آن در۲۱کشور نفت خیز می باشد
برای مثال : ونزوئلا ۲۹۷/۳۵ میلیارد بشکه – عربستان ۲۶۵/۴ میلیارد بشکه – کانادا ۱۷۵/۲ میلیارد بشکه – ایران ۱۵۷/۶ میلیارد بشکه
برای مشاهده جدول ذخیره نفت کشورها به مقاله “ برترین های نفتی “ ( جدول شماره ۱ ) از همین سایت مراجعه کنید . در این جدول ذخیره ۲۱ کشور نفت خیز آمده است .
همچنین در مقاله “ برترین های نفتی “ (جدول شماره ۲) ذخیره گاز طبیعی ۲۱ کشور آمده است .
۳- روش های شناسائی میدان های نفتی
روش های مختلفی برای شناسائی میدان های نفتی وجود دارد که در اینجا به پاره ای از آنها اشاره می کنیم .
۱) بررسی زمین شناسی ناحیه
در قسمت اول شرایط تشکیل نفت و سیستم های نفت گیر را شرح دادیم بنابراین یکی از ساده ترین راه های کشف میدان های نفتی جستجو در مناطقی می باشد که امکان تشکیل نفت و همچنین گیر افتادن مواد نفتی( همچنین گاز و یا به طور کلی هیدروکربن ها) در آن وجود داشته باشد . بیشتر این مناطق شناسائی شده است .
همچنان که گفته شد نفت گیرهای تاقدیسی بهترین مکان ها برای تشکیل میدان های نفتی می باشد ولی این به معنی آن نیست که در نقاط دیگرمیدان نفتی وجود نداشته باشد .
در حقیقت تا اواسط دهه ۱۹۲۰، تهیه و استفاده از نقشه های سطحی و طاقدیسها ابزار اصلی اکتشافات نفتی بود و یافتن نفتگیرهای چینه‌ای به صورت تصادفی رخ داد. بعد از آن به دنبال نفت گیرهای دیگری هم می گشتند .
۲) بررسی‌های مغناطیس سنجی و گرانی سنجی
برای شناسائی نفت گیرها و میدان های نفتی از دو روش مغناطیس سنجی و گرانی سنجی استفاده می شود از این روش ها برای شناسائی نفت گیرهای تاقدیسی در عمق کم استفاده می شود .
اساس کار مغناطیس سنجی براین اصل استوار است که میدان مغناطیسی زمین در اطراف تاقدیس های دارای نفت گیرها به مقدار بسیار کم تعغیر می کند با اندازه گیری میدان مغناطیسی می توان میدان های نفتی را شناسائی کرد . همچنین بخاطر تفاوت چگالی نفت با سنگ مقدار شدت جاذبه در اطراف حوزه های نفتی تفاوت بسیار کمی با مناطق دیگر دارد که بادستگاه های حساس قابل سنجش است ومی شود میدان نفتی را پیدا کرد.
۳) بررسی‌های لرزه شناسی
یکی دیگر از راه های کشف میادین نفتی مطالعه در امواج زمین لرزه می باشد برای این منظوربا مواد منفجره قوی امواج لرزه ای مصنوعی ایجادکرده و با اندازه گیری نمودار زمین لرزه ایجاد شده میدان نفتی را شناسائی می کنند.
اساس این روش به این صورت است که امواج زمین لرزه که از میدان های نفتی ( لایه های مایع با چگالی کم ) عبور می کنند آشکارا با نمودار امواجی که از سنگ ها ( لایه های جامد با چگالی زیاد ) عبور می کنند تفاوت دارد .
۴) حفر چاههای اکتشافی
تمام روش های گفته شده ( ثقل سنجی و مغناطیس سنجی و لرزه شناسی ) فقط می تواند احتمال وجود یک حوزه نفتی را مشخص کند ولی نمی‌تواند به طور قطعی وجود حوزه را تأیید یا رد کند .
برای تایید قطعی وجود نفت باید در آن نقطه چاه اکتشافی حفر شود . گاهی چندین چاه اکتشافی باید در محل حفر شود . ولی معمولا اولین چاه اکتشافی چون هنوز اطلاعاتی در مورد میدان نفتی نداریم می تواند بسیار خطرناک باشد ( بخاطر انفجار چاه یا فوران غیر قابل کنترل چاه ) و باید اقدامات ایمنی را انجام داد . چاه اکتشافی اطلاعات گرانبهائی در مورد جنس طبقات زمین و همینطور میزان نفت حوزه و… را در دسترس زمین شناسان نفتی قرار می دهد .
۴- چاه نفت
اولین قدم در استخراج و بهره برداری از نفت حفر چاه نفت می باشد حفاری برای نفت از زمان حفر نخستین چاه نفت در سال ۱۸۵۹ تا به امروز تعغیر و تحول اساسی پیدا کرده است که در اینجا به شرح آن خواهیم پرداخت .
۱) انواع چاه نفت
چاه هائی که برای شناسائی و استخراج نفت صورت می گیرد به چند نوع طبقه بندی می شوند .
۱-۱) چاه اکتشافی (Exploration Well) : چاه اکتشافی اولین چاهی است که جهت کسب اطلاعات زمین شناسی و آگاهی از وضعیت نفت و گاز در ناحیه مورد نظر حفر می شود. حفر چاه اکتشافی پس از انجام مراحل اکتشاف و تعیین نواحی داراي پتانسیل ذخیره نفت و گاز صورت می گیرد. اگر اکتشاف در یک میدان نفتی متشکل از دو یا چند مخزن به عمل آید، اولین چاه منتهی به هرمخزن در واقع ، چاه اکتشافی آن مخزن محسوب می شود.
۲-۱) چاه توصیفی(Delineation Well) : براي آگاهی از مرزهاي جانبی مخزن ، تعیین حجم ذخیره و چگونگی گسترش ذخیره مخزن باید چاه توصیفی حفرشود . قبل از شروع حفاری اکتشافى با بررسى اطلاعات زمین شناسى و لرزه نگاری احتمال وجود نفت بررسى میشود.
۳-۱)چاه مشاهده اي (Observation Well): چاههایی که به منظور مشاهده وضعیت مخزن حفاری شود چاه مشاهده ای نامیده می شود. فشار مخزن، سطح آب و نفت، نسبت آب و نفت و …از جمله مواردی است که با استفاده از چاههای مشاهده ای قابل بررسی و اندازه گیری است.
۴-۱) چاه جایگزین (Succession Well) : چاه جایگزین در مواقعی که امکان بهره برداري از چاه قبلی وجود نداشته باشد حفر می شود. براي مثال، حفر چاه جایگزین در مجاورت چاهی که به دلیل جاماندگی ابزار حفاری در آن متوقف شده باشد انجام میشود.
۵-۱)چاه توسعه اي (Development Well) : پس از حفاری چاههای اکتشافی و توصیفی و بعد از این که تایید شد مخرن دارای قابلیت اقتصادی خوبی است چاه توسعه ای حفر می شود . استخراج نفت و گاز از مخزن بطور عمده از طریق چاه های توسعه ای صورت می گیرد.
۲) مطالبی در مورد عمق چاه های نفت
۱-۲) چاه عمیق: چاههایی که عمق آنها از ۴۵۰۰ متر بیشتر باشد چاه عمیق نامیده می شود. در ایالت متحده آمریکا به چاههایی که عمق آنها تا ۶۰۰۰ متر باشد، چاه خیلی عمیق و چاههایی را که عمق آنها تا ۷۵۰۰ متر برسد چاه بسیار عمیق گویند.
۲-۲) عمیق ترین چاههای نفت : عمیق ترین چاه جهان در جزیره ساخارین، در شرق کشور روسیه می باشد و عمق این چاه ۱۲/۳۹ کیلومتر است و بعد از آن دکل “کلا” با عمق ۶۰۰ر۱۱ متر می باشد .
۳-۲) عمر چاهها و مخازن : عمر یک چاه و یا مخزن از زمان رسیدن نفت یا گاز به سطح زمین در شرایطی که داراي قابلیت اقتصادي باشد شروع شده و تا زمانی که استخراج از چاه و یا مخزن مقرون به صرفه باشد، ادامه می یابد. هرگاه هزینه تولید نفت از میزان فروش آن بیشتر باشد، چاه را را بطور موقت یا دائم بسته و عمر چاه را خاتمه یافته تلقی می کنند .
شکل شماره ۷ – چاه نفت ساده
۳) حفاری چاه نفت
مهمترین راه برای استخراج و فروش نفت خام حفر چاه می باشد . حفاری چاه نفت به دو روش انجام می شود .
۱-۳) حفاری دورانی (Rotational drilling) : در این روش حفاری، از مته هاي متنوعی استفاده می شود. مته ها با حرکت چرخشی روی سنگ باعث خرد شدن و ساییده شدن آن می شوند و انرژی لازم براي به چرخش در آوردن مته و لوله با کمک سیستم دورانی تامین می گردد. از مهمترین عواملی که موجب افزایش سرعت حفاری می شود” گِل حفاری “ است که در عملیات حفاری همانند خون در بدن انسان عمل میکند بدین صورت که به هنگام چرخش مته از نازل های(سوراخ) موجود بر روی مته خارج شده و کنده های حفاري (Cutting )را با بهر ه مندی از خاصیت حمل به سطح زمین انتقال میدهد که این عمل باعث افزایش سرعت حفاری شده و از قفل شدن مته در چاه جلوگیری می کند. امروزه تقریبا در همه جای دنیا براي حفر چاه های نفتی یا گازی از سیستم حفاری دورانی استفاده می شود.
۲-۳) حفاري ضربه اي:دستگاه های حفاری ضربه ای و یا سیستم های ضربه ای، دستگاههای ساده ای هستند که برای پژوهشهای آب یابی بسیار مناسب هستند. از این دستگاهها بیشتر براي حفر چاه هایی که در داخل سنگهای مقاوم قرار دارند، استفاده میکنند. اصول کار سیستم های ضربه ای خردکردن سنگهاست که این عمل بوسیله مته ای به نام مته حفاری یا ترپان انجام میگیرد. امروزه این روش برای حفر چاه های نفت منسوخ شده است .
۳-۳) مته توربینی : این روش همانند روش حفاری دورانی می باشد ولی در حفاری دورانی مته حفاری روی محوری قرار گرفته که خارج از چاه مته را می چرخاند ولی در روش حفاری توربینی تنها اجزای متحرک مته حفاری می باشد که در عمق چاه با کمک توربین برقی (دینام ) می چرخد . بنابراین سرعت دوران و استهلاک انرژی در این روش به مراتب کمتر است .
۴) دکل حفاری
دکل حفاری (به انگلیسی Drilling Rig) دستگاهی (ماشینی) است که در زمین حفره ایجاد میکند. دکل‌های حفاری می‌توانند سازه‌های بزرگ، ساختمانها و تأسیساتی باشند که برای حفاری چاههای آب، چاههای نفت یا چاههای استخراج گاز طبیعی به کار می‌روند یا می‌توانند آنقدر کوچک باشند که توسط یک نفر جابه‌جا شوند که در این حالت چال‌زن (دریل) نامیده می‌شوند. شکل شماره ۸ دکل حفاری و تاسیسات مربوط به آن را نشان می دهد .
شکل شماره ۸ – قسمت های مختلف یک دکل حفاری
شکل شماره ۹ – سر یک مته حفاری چاه نفت
۵- حفاری جهت دار
معمولا برای استفاده ازنفت (یا آب) روی منبع نفت چاه زده تا به نفت برسند ولی بسیاری از مواقع به علت موانع و مشکلات حفاری در روی میدان نفتی باید درجای دورتر چاه حفر شود و یا در میانه راه منحرف شده و یه صورت زاویه دار به منبع برسد و یا تا انتها پائین رفته و بعد به منبع نفت برسد این گونه حفاری را حفاری جهت دار می گویند .
۱) اهمیت حفاری جهت دار
حفاری انحرافی و افقی قدمتی نزدیک به صد سال در صنعت حفاری دارد. اما در اوایل شروع این نوع حفاری به دلیل قیمت پایین نفت خام و پیچیدگی های این نوع حفاری استقبال چندانی از آن به عمل نیامد. با پیشرفت تکنولوژی، افزایش قیمت نفت خام در بازارهای جهانی و کشف مخازن نفت و گاز فراوان در سراسر دنیا، و همچنین مخازن نفت و گاز مشترک بین کشورها اهمیت این نوع از حفاری افزایش پیدا کرد. حفاری این نوع از چاه نسبت به چاه های عمودی دارای هزینه بیشتر و همچنین دشوارتر می باشد که نیازمند استفاده از نیروهای با تخصص بالا و با تجربه می باشد. چاه های انحرافی و افقی به دلیل سطح تماس بیشتر با مخزن در مقایسه با چاه های عمودی، از تولید بیشتری برخوردار هستند که این مورد هزینه های زیاد حفاری آن را جبران می کند.
۲) تاریخچه حفاری جهت دار
حفاری جهت دار برای اولین بار در سال ۱۹۲۹ با ساخت دستگاههای دقیق اندازه‌گیری زاویه چاه، مورد توجه قرار گرفت. در اوائل دهه ۱۹۳۰ اولین چاه جهت دار در خلیج هانتینگتون، کالیفرنیا حفاری شد. به تدریج با توسعه میدان نفتی خلیج هانتینگتون و حفردو حلقه چاه جهت دار دیگر، چاههایی به دست آمد، که میزان تولید بیشتری داشتند.
حفاری جهت دار تا سال ۱۹۳۴طرفداران چندانی نداشت، تا این که در این سال یک چاه در کنرو، تگزاس دچار فوران شد. در این هنگام پیشنهاد شد با حفر یک چاه جهت دار، برای برخورد با چاه اول و پمپ گِل به درون آن، مانع از ادامه فوران شوند. با انجام موفقیت‌آمیز این پروژه، حفاری جهت دار به عنوان راه حلی برای مسائل دشوار و دستیابی به مخازن پیچیده از سوی شرکت‌های حفاری، مورد استقبال قرار گرفت.
۳) کاربرد حفاری جهت دار
از حفاری جهت دار نه تنها در استخراج نفت که در موارد متعدد دیگری استفاده می شود که در اینجا ما فقط کاربرد چاه جهت دار ( افقی و یا زاویه دار ) را در حفاری نفت بررسی می کنیم .
۱-۳)مکان‌های دور از دسترس : موقعی که در زیر چاه موانعی چون : مناطق مسکونی ,کوه , مرز سیاسی و…
۲-۳) حفاری مجموعه‌ای از چاهها : به این روش می توان یک چاه بزرگ حفر و با لوله کشی از زیر زمین نفت چندین چاه کوچک و بزرگ را بهره برداری کرد . با این روش در نصب دکل و… صرفه جوئی زیادی می شود .
۳-۳) چاههای فشار شکن : در مواردی بخاطر فشار گاز نفت از یک چاه بشدت فوران کرده (همانند چاه در کنرو در تگزاس ) و ناگزیر باید چاه انحرافی حفر شود . تا با خروج گاز از شدت فشار چاه اول کاسته شود .
۴-۳) حفاری افقی : علاوه بر این حفاری افقی در بسیاری از موارد راندمان چاه ها را بشدت افزایش می دهد .
۵-۳) چاه های از کار افتاده : بعضی چاه ها که دیگر نفت ندارد به طریق حفاری افقی و با تزریق گاز و… دوباره احیا شده و نفت استخراج می شود .
شکل شماره ۱۰ – چاه های افقی و مایل
۶- سکوی نفت ( دکل نفتی )
بعد از حفر چاه باید شروع به بهره برداری از چاه بکنند . برای این منظور در محلی که دکل حفاری نصب شده یا در نزدیکی آن یک تاسیسات ساخته می شود که نفت (یا گاز ) را استخراج کرده و برای انتقال به پالایشگاه های داخلی و یا صادرات آماده می کند . این تاسیسات “سکوی نفتی ” نامیده می شوند . از طرفی سکوی نفتی محلی برای ذخیره نفت تا موقع انتقال به پالایشگاه و یا نفت کش برای صادرات هم می باشد بنابراین تاسیسات مربوط به ذخیره سازی نفت هم در سکوی نفتی برقرار می باشد .
بسیاری از سکوهای نفتی در دریا ساخته می شود این سکوها می توانند به صورت ثابت در بستر دریا ساخته شده و یا به صورت شناور بوده و یا به صورت یک جزیره مصنوعی باشند .
۱) انواع سکوهای نفتی در دریا
نظر به این که بسیاری از چاه ها و منابع نفت در دریا می باشند حفر چاه و سکوهای نفتی در دریا بسیار مهم می باشد . بسیاری از سکوهای نفتی که نزدیک ساحل قرار دارند با خط لوله به محل صدور نفت متصل می باشند و بسیاری از سکوهای دیگر خود دارای اسکله جهت پهلو گرفتن نفت کش ها برای انتقال نفت می باشند .
انواع سکوهای نفتی که در دریا وجود دارد به این صورت است :
۱-۱) سکوی ثابت : سکوی ثابت , سکوئی است که از پایه‌های بتونی یا فولادی یا هر دو ساخته میشود و مستقیماً بر روی بستر دریا نصب میشود.
۲-۱) سکوی نیمه شناور : سکوی نیمه شناور از پایه‌ها و بدنه مناسب طراحی میشود تا بر روی سطح آب شناور باقی بمانند.
۳-۱) سکوی پایه کششی : این نوع سازه برای استخراج نفت و گاز در نواحی دور از ساحل و در عمق ۳۰۰ تا ۱۵۰۰ متری کاربرد دارد .
۴-۱) شناور اف‌پی‌اس‌او (FPSO): نوعی سکو هست که به شکل یک کشتی ساخته شده و وظیفه استخراج و ذخیره نفت و گاز را در مناطقی که زیر ساخت های دائمی ندارند ( مانند مناطق نفت خیز غرب آفریقا ) و یا حوزه های نفتی کوچک بعهده دارند .
۵-۱) شناور حفاری : شناور یا کشتی تجاری است، که با هدف حفاری اکتشافی چاههای نفت و گاز در آب‌های عمیق، طراحی شده‌است.
۶-۱) دکل جک آپ : گونه‌ای از سکوهای حفاری قابل حمل است. این نوع از سکوها شامل یک بدنه شناور می‌باشند که تجهیزات و دکل حفاری بر روی آن نصب میشود و پایه‌های عظیمی که کل وزن بدنه، تجهیزات و دکل حفاری را تحمل میکنند هم روی آن قرار دارد .
شکل شماره۱۱ – سکوی نیمه شناور P1 برزیل
۲) بزرگترین سکوهای نفتی
بزرگترین سکوهای نفتی جهان از این قرارند : سکوی برکات ( روسیه ) – سکوی پردیدو ( خلیج مکزیک ) – سکوی پترونیوس(خلیج مکزیک ) – سکوی هیبرنیا ( کانادا ) و سکوی مار بی/ الیمپوس( کره )
برای توضیحات کامل در مورد پنج سکوی ذکر شده به مقاله “ برترین های نفتی “ مراجعه کنید . ( قسمت ۳)
۷- حمل و نقل نفت و فرآورده های نفتی
نفت خام در کشورهای نفت خیز تولید می شود مقداری از آن برای مصرف داخلی و مقداری هم برای صادرات بارگیری می شود . در اینجا به روش های حمل نفت اشاره می کنیم .
۱) حمل با خط لوله
یکی از ساده ترین و ارزانترین روش های حمل و نقل نفت و فرآورده های نفتی (همچنین گاز و سابر مایعات و سیالاتی مانند آب و… ) استفاده از خط لوله است . کافی است یک بار هزینه کرده و خط لوله را کشید و برای همیشه از آن استفاده کرد . معمولا چاه نفت در کنار پالایشگاه یا پایانه صدور قرار ندارد و برای انتقال نفت از چاه نفت به پایانه صدور (معمولا در دریا ) یا به پالایشگاه از خط لوله استفاده می کنند .
۲) تانکر نفت کش جاده ای
استفاده از تانکرهای سنتی جاده ای برای حمل سوخت و مواد نفتی از سخت ترین و در عین حال پر ریسک ترین نوع حمل و نقل می باشد. حمل مواد سوختی باید حدالامکان توسط وسایل نقلیه مسقف انجام شود تا از تابش مستقیم نور خورشید و یا بارش باران در امان باشد. همچنین باید توسط افراد متخصص و با تجربه و با مجوزهای خاص صورت بگیرد از این روش حمل و نقل بیشتر برای حمل و نقل نفت خام از محل تولید به پالایشگاه ها و یا فرآورده های نفتی به پمپ بنزین ها و… استفاده می شود . این روش حمل و نقل بیشتر در حمل و نقل داخل کشورهائی که زیر ساخت های حمل و نقل ریلی و… ندارند با هزینه بالا انجام می شود .
۳) حمل و نقل ریلی
در این روش حمل و نقل به جای تانکرهای جاده ای با ظرفیت کم از واگن های نفت کش استفاده می شود . بزرگترین مزیت این نوع حمل و نقل ظرفیت بسیار زیاد و خطرات بسیار کمتر نسبت به حمل و نقل جاده ای می باشد بنابراین قیمت تمام شده بسیار کمتر از قیمت حمل و نقل جاده ای تمام می شود .
۴) حمل و نقل هوائی
از هواپیماها هم بصورت محدود برای حمل و نقل سوخت و فرآورده های سوختی استفاده می شود . این روش هزینه نسبتا بالائی دارد و تا روش های دیگر موجود باشد کمتر از این روش استفاده می کنند .
۵) نفت کش دریائی
بیشتر نفت کشورهای نفت خیز برای صادرات عرضه می شود و این صادرات باید به کشورهای مصرف کننده در حجم بسیار وسیع منتقل شودبنابراین بهترین روش حمل و نقل دریائی می باشد که توسط تانکرهای نفت کش دریائی انجام می شود . نظر به اهمیت آن در قسمت بعدی به شرح آن خواهیم پرداخت .
۸- نفت کش دریائی
از زمان های دور تا امروز بهترین وسیله حمل و نقل و انتقال بار و کالا از طریق دریا می باشد باری که توسط یک کشتی حمل می شود هزاران بار بیشتر از باری است که به روش های دیگر حمل می شود .
تنها ایراد حمل و نقل دریائی سرعت پائین آن می باشد که آن هم نسبت به امتیازاتش خیلی مهم نیست .
برای حمل و نقل نفت خام و فراورده های آن به اقصی نقاط جهان از کشتی های بسیار عظیمی به نام نفت کش دریائی استفاده می شود .
این کشتی ها در ابعاد مختلف وجود دارند. سطح عرشه این کشتی ها از لوله ها و پمپ ها پوشیده شده است که مخصوص حمل و انتقال نفت خام هستند. نفتکش جدید دارای پوشش های خاص برای جلوگیری از نشت نفت به آب دریا هستند. ظرفیت و اندازه این نفتکش ها متفاوت است ولی برای طبقه بندی آنها حدودی را تعریف کرده اند که بر حسب گنجایش نفت خام تقسیم بندی شده است.
۱) انواع نفت کش دریائی
نفت کش های دریائی را بر اساس مقدار باری که حمل می کنند طبقه بندی می کنند .
۱-۱) نفت کش غول پیکر : به نفتکش بزرگی که ظرفیت آن از ۱۶۰ تا۳۲۰ هزار تن ( حدود ۲/۳۴ میلون بشکه )باشد اصطلاحاً نفتکش غول‌پیکر (VLCC) گفته میشود.
۲-۱) نفت کش کوه پیکر : به نفتکش بسیار بزرگی که ظرفیت آن بیش از ۳۲۰ هزار تن باشد نفتکش کوه‌پیکر (ULCC: Ultra Large Crude Capacity) می‌گویند. ( بنابراین حداقل ظرفیت این نفت کش ها ۲/۳۴ میلون بشکه می باشد )
۲) بزرگترین نفت کش ها
امروزه با وجود حمل و نقل انواع مختلف کالاهای تجاری از طریق دریا , هنوز هم حمل و نقل با نفت کش ها بیشترین حمل و نقل دریائی را به خود اختصاص داده است .و بنابراین نفت کش ها بزرگترین کشتی های باربری هستند .
بزرگترین نفت کش ها بیش از ۴۵۰ متر (نزدیک نیم کیلومتر) طول داشته و قادرندتا ۵۵۶ هزار تن(حدود ۵/۴میلون بشکه) نفت را جابجا کنند .
سه تا از بزرگترین نفت کش هائی که ساخته شدند عبارتند از :
۱- سیوایز جاینت(غول خوشحال) : با طول حدود ۴۶۰ متر و ظرفیت بیش از ۴ میلون بشکه ( شکل شماره ۱۵)
۲- پیر گیلومات : طول ۴۵۴ متر- ظرفیت حدود ۴ میلون بشکه ( ۵۵۵ هزار تن ) شکل شماره ۱۶
۳- پیر پرایرال : طول ۴۱۴ متر –ظرفیت حدود ۴ میلون بشکه ( ۵۵۵ هزار تن ) شکل شماره ۱۷
برای مطالعه توضیحات کامل بزرگترین نفت کش ها همراه با تصویر نفت کش ها به مقاله “ برترین های نفتی “ مراجعه کنید . ( قسمت” ۴- بزرگترین نفت کش ها “ همچنین “جدول شماره ۸ – بزرگترین نفت کش های دنیا “ )
نکته : یک “ تن “ که در ظرفیت نفت کش ها اشاره شده “تن متریک” می باشد که در دریانوردی از آن استفاده می شود . هر “تن متریک” برخلاف تن معمولی که ۱۰۰۰کیلوگرم می باشد ۱۱۰۲/۳کیلوگرم می باشد . بنابراین هر تن متریک برابر۷/۳۳بشکه نفت خام می شود . و هر بشکه نفت خام هم حدود ۱۵۹ لیتر می شود .
۳) امنیت نفت کش ها
نفت خام و فرآورده های نفتی مهمترین کالا در دنیای امروزی به شمار می رود بنابراین امنیت نفت کش ها از مهمترین اولویت های ملت های جهان (مصرف کننده و تولید کننده ) و همچنین سازمان بین‌المللی دریانوردی به شمار می رود . دغدغه قدرت های بزرگ جهانی امنیت منطقه رفت و آمد کشتی های بزرگ بخصوص نفت کش ها می باشد . از جمله خطراتی که نفت کش ها را تهدید می کندخطر طوفان های دریائی می باشد که با ساخت نفت کش های مقاوم در برابر طوفان تا حدود زیادی برطرف شده است . دیگر خطر جنگ های منطقه ای در مناطق پر رفت و آمد و دیگری هم خطر دزدان دریائی می باشد که توضیح آن مفصل است و در این مقاله نمی گنجد .
شکل شماره ۱۲ – سیوایز جاینت (غول خوشحال ) بزرگترین کشتی باربری و نفت کش جهان
شکل شماره ۱۳ – نفت کش ” پیر گیلومات ” دومین نفت کش بزرگ جهان
شکل شماره ۱۴ – نفت کش “پرایرال” سومین نفت کش بزرگ جهان
۴) نکاتی دیگر در مورد نفت کش ها
سایر نکاتی در رابطه با نفت کش ها از این قرار است :
۱-۴) بدنه نفت کش ها : تا قبل از سال ۱۹۸۴بدنه نفت کش ها یک جداره بود ولی بعد از آن تاریخ بدنه کشتی ها دو جداره شد. بعلاوه مقررات سختی برای حفاظت محیط زیست دریا بابت نشت نفت , از نفت کش ها و آلودگی دریا وضع شد .
۲-۴) سرعت حرکت نفت کش ها : نفت کش ها شناورهای غول پیکر و بزرگ و سنگینی هستند پس سرعت چندانی ندارند سرعت نفت کش ها بین ۱۰ تا ۱۵ گره دریائی ( حداکثر ۳۰ کیلومتر در ساعت ) می باشد و بنابراین یک محموله ۳ میلون بشکه ای که مثلا از ایران به چین می رود ۲ ماه تمام طول می کشد و از این رو قراردادهای فروش نفت خام زمان تحویل در بندر چندین ماه بعداز زمان تولید از اسکله بارگیری می باشد .
۳-۴) شرکت های نفت کش : به طور متوسط اجاره یک نفت کش متوسط به طور میانگین ۷۰ هزار دلار در روز می باشد بنابراین داشتن شرکت های نفت کش که چندین نفت کش بزرگ را در اختیار دارند سرمایه گزاری پر منفعتی حساب می شود . در حال حاظر “شرکت نفت کش ایران” , با در اختیار داشتن ۴۲ سوپرتانکر بزرگترین شرکت نفتکش در جهان می‌باشد .
۴-۴) بیمه نفت کش ها : یک نفت کش متوسط با ۲ میلون بشکه نفت ارزشی برابر ۱۰۰ میلون دلار ( با نفت بشکه ای ۵۰ دلار ) دارد که حتی از ارزش نفت کش هم بیشتر است بنابراین طبق مقررات بین المللی همه محموله های نفتی باید بیمه شوند در این صورت همه خسارت ها را شرکت های بیمه می دهند .
۹- فرآورده های نفتی
نفت خام پس از طی راه پر فراز و نشیب باید تحویل پالایشگاه ها داده شود تا به فرآورده های با ارزش تبدیل شود . توضیح در مورد چگونگی تبدیل نفت خام به فرآورده های نفتی یک مطلب تخصصی و بسیار پیچیده می باشد که در این مقاله نمی گنجد در اینجا به طور خیلی ساده به شرح این فرآیندها می پردازیم .
۱)پالایشگاه
نفت خام جهت جداسازی اجزاء تشکیل دهنده آن باید به پالایشگاه نفت برود . پالایشگاه نفت واحد بسیار پیچیده و عظیمی می باشد .(در مورد پالایشگاه و چگونگی کارکرد آن مقاله ای به نام “ پالایشگاه چیست؟ “ بزودی تهیه می شود ) . توضیح در مورد بزرگترین پالایشگاه های جهان همراه با عکس در مقاله “ برترین های نفتی “ ( قسمت “ ۵- بزرگترین پالایشگاه های جهان “)و توضیحات در “جدول شماره ۹ – بزرگترین پالایشگاه های جهان “ آمده است . همچنین در قسمت “۷- پالایشگاه های ایران” در مورد تمام پالایشگاه های ایران به طور همراه با تصویر هر پالایشگاه توضیح داده شده است و بعد در “جدول شماره ۱۱– مشخصات پالایشگاه های ایران” خلاصه شده است .
در قسمت بعد” ۸- مشکل پالایشگاه های ایران” از همان مقاله “ برترین های نفتی “ طرح های در دست اجرا وزارت نفت فهرست شده است .
۲) تقطیر جزء به جزء
به طور خیلی ساده در این روش یک ماده که شامل چندین ماده با دمای جوش مختلف می باشد حرارت داده می شود و بعد در مراحل مختلف بخار ( گاز ) بدست آمده سرد شده تا هر مایع با توجه به نقطه جوش خود از مایعات دیگر جداشود . به این صورت که در مرحله اول بخار حاصل شده را کمی سرد کرده تا مایعی که بالاترین نقطه جوش را دارد از بقیه جدا شود بعد برای بار دوم بخار را سرد کرده تا دومین مایع جدا شود و…. پس مایعاتی با بالاترین نقطه جوش اول جدا می شوند و مایعاتی با نقطه جوش پائین تر در مرحله دوم و… تا مایعاتی با نقطه جوش بسیار پائین تر در انتها از هم جدا می شوند .
اگر فشار در حدود یک اتمسفر بوده و اختلاف نقطه جوش مایعات مختلف بیش از ۲۵ درجه باشد تقطیر به راحتی صورت می گیرد ولی در بسیاری از موارد مجبور می شوند چندین نوبت عمل تقطیر را انجام داده تا مواد نهائی با بالاترین کیفیت بدست بیاید .
۳) برج تقطیر پالایشگاه
یکی از مهمترین اجزاء پالایشگاه برج تقطیر می باشد که در این برج نفت خام حرارت دیده و با تقطیر جزء به جزء به فراورده های بسیار مفیدی تبدیل می شود . شکل شماره ۴ نمائی از برج تقطیر و فرآورده های بدست آمده از آن را به طور خیلی ساده نشان می دهد .
برای تصفیه بهتر و خالص سازی موادی که به برج تقطیر رفته اند دوباره به چند برج ثانوی دیگر هم می روند . نظر به این که بیش از ۵۰درصد نفت خام باید به بنزین تبدیل شود و نیاز به هیدروکربن های سبک می باشد در نفت های سنگین تر با روش های مصنوعی درصد هیدروکربن های سبکتر را باید بالاتر ببرند و این کار هزینه تولید بنزین را افزایش می دهد بنابراین نوع نفت که سبک و یا سنگین باشد روی قیمت آن اثر دارد .
شکل شماره ۱۵ – چگونگی کارکرد برج تقطیر پالایشگاه
۳) فرآورده هائی که مستقیما از نفت استخراج می شوند
مهمترین مصرف نفت خام سوخت است . سوخت خودرو و کامیون و هواپیما و… در حدود ۵۰ ٪ نفت خامی که به پالایشگاه وارد می شود به بنزین تبدیل می شود . و ۲۰ درصد بقیه هم به انواع مختلف سوخت های دیگر یعنی در مجموع ۷۰ درصد فرآورده های نفتی به سوخت تبدیل می شود . بجز سوخت فرآورده های بسیار زیادی نیز از نفت استخراج می شود و یا در طی مراحل مختلف شیمیائی در صنایع پتروشیمی تولید می شود به طور کلی موادی که مستقیما از نفت خام استخراج می شود و یا طی واکنش های شیمیائی به صورت غیر مستقیم از نفت بدست می آید به این دسته می توان تقسیم بندی کرد .
۱-۳) سوخت : این مواد به صورت مستقیم از نفت استخراج شده و به مصرف سوخت می رسد .
گاز کپسولی , بنزین هواپیما , بنزین خودرو , نفت سفید , گازوئیل , نفت کوره یا مازوت
توضیح : در ابتدای صنعت نفت “بنزین” یکی از مشتقات بدون فایده و خطرناک نفت بوده و سعی می کردند که کمتر تولید شود چون هیچ کاربردی برای آن نداشتند ولی امروزه مهمترین محصول نفت خام بنزین می باشد . درجه اکتان که به وسایل مخصوصی سنجیده و تعیین می‌گردد معلوم می‌دارد که بنزین در موقع سوختن درون موتور تا چه اندازه ملایم می‌سوزد و یا تا چه اندازه تپق می‌زند و تق‌تق راه می‌اندازد.
۲-۳) روغن های روان کننده : تمام دستگاه هائی که مرتب حرکت می کنند و … به روغن نیاز دارند , این روغن ها هم به صورت مستقیم از نفت بدست می آیند .
۳-۳) قیر : یکی از مواد مهمی که مستقیما از نفت بدست می آید قیر نام دارد. از قیر برای عایق بندی و آسفالت معابراستفاده می شود.همین قیر بود که در زمان های گذشته درسطح زمین می ماند و از آن استفاده می کردند .
۴) فرآورده هائی که با تعغیرات شیمیائی از نفت بدست می آید
نفت خام از مولکول هائی تشکیل شده اند که در اصطلاح شیمیائی هیدروکربن نام دارند( موادی هستند که مولکول های آنها منحصرا از اتم های هیدروژن و کربن ساخته شده است). بنابراین منبع بسیار مهمی هستند برای ساخت انواع مختلف مواد شیمیائی , بجزفرآورده هائی که مستقیما از نفت بدست می آید فرآورده های متنوع و بسیار گسترده ای هم می باشد که به طور غیر مستقیم در کارخانجاتی که صنایع پتروشیمی نام دارند تهیه شده و زندگی امروزه ما بدون آن ها تقریبا غیر ممکن است (بیش از هزاران ماده ارزشمند از نفت خام یا گاز طبیعی بدست می آید ) تعداد موادی که از نفت بدست می آید بسیار گسترده و متنوعند این مواد عبارتند از : انواع پلاستیک ها , لاستیک مصنوعی , انواع دارو , کودهای شیمیائی , حشره کش ها و آفت کش ها , مواد منفجره , حتی بعضی از مواد غذائی و…. ( در آینده مقاله ای در مورد صنعت پتروشیمی تهیه می شود )
۵) مواد جانبی حاصل از تقطیر
بجز هیدرو کربن هائی که در نفت وجود دارند و موادی که به مراکز پتروشیمی فرستاده می شود مقدار زیادی گوگرد همیشه در نفت وجود دارد که از مرغوبیت نفت می کاهد ( اگر چه گوگرد کاربرد خودش را دارد ) از این رو نفت را بستگی به مقدار گوگرد و هیدروکربن های آن به عنوان نفت سبک , و سنگین و… طبقه بندی می کنند . هرچه هیدروکربن های سبک بیشتر و گوگرد کمتر باشد قیمت نفت بیشتر است . بهترین نفت , نفت تگزاس است .
۱۰- ذخیره سازی نفت و فرآورده های نفتی
اهمیت نفت خام و فرآورده های نفتی بقدری زیاد است که تمدن بشری حتی یک روز نیز نمی تواند بدون فرآورده های نفتی دوام بیاورد بنابراین کشورهای مختلف (حتی کشورهای نفت خیز) برای روز مبادا (جنگ و تحریم و…) اقدام به نگه داری و ذخیره سازی نفت خام و فراورده های نفتی(بنزین و گازوئیل و… می کنند) در بحران نفتی ۱۹۷۳که کشورهای نفت خیز عرب , نفت را تحریم کردند و قیمت نفت تا ۴ برابر افزایش یافت کشورهای صنعتی را وادار کرد که اقدام به ذخیره سازی نفت کنند .
۱) دلائل ذخیره سازی نفت و فراورده های نفتی
نفت خام اضافی یا فرآورده های نفتی در انبارهائی که شرکت های نفتی می سازند تا روز استفاده انبار می شود دلائل انبار کردن فرآورده های نفتی به این منظور صورت می گیرد .
۱-۱) ذخیره کردن برای روز مبادا : همچنان که گفته شد بسیاری از کشورها برای روز مبادا نفت ذخیره می کنند . در آمریکا بعد از بحران نفتی ۱۹۷۳در گنبدهای نمکی حفره های بسیار بزرگی ساخته (در زیرزمین و سواحل خلیج مکزیک ) که درحال حاضر ۷۰۰ میلون بشکه نفت در این مخازن (۶۰ عدد مخزن) ذخیره (احتکار) شده است . و به نام انبارهای ذخیره استراتژیک آمریکا نامیده می شود . تنها هزینه نگهداری این مخازن عظیم طبیعی سالانه ۲۰۰ میلون دلار می باشد که حدود ۱۰برابر کمتر از مخازن معمولی می باشد .
۲-۱) تولید مازاد نیاز : وقتی نفتی که ازچاه استخراج می شود بیش از نیاز داخلی و یا مصرف خارجی باشد( بخصوص وقتی از منابع مشترک با کشورهای دیگر استخراج می شود) باید در مخازن ذخیره شود .
۳-۱) مازاد مصرف پالایشگاه ها : نفت خامی که تحویل پالایشگاه داده می شود ابتدا در مخازن پالایشگاه ذخیره شده و بعد به مصرف می رسد همچنین فرآورده های نفتی که مازاد فروش پالایشگاه می باشد باید برای موقع فروش ذخیره شود .
۲) مخزن های نفت خام
انواع گوناگون نفت خام سبک یا سنگین را می توان به طور جدا یا آمیخته, در این مخزن ها ذخیره کرد. مخزن های امروزی نفت خام, سقفی شناور داشته, بیشتر به لوله های مارپیچ بخار, برای گرم کردن نفت خام در فصل زمستان, پروانه های همزن, عمق سنج و … مجهزند.
۳) مخازن فرآورده های نفتی
برخی از فرآورده های سبک و سنگین, مانند گاز مایع, روغن موتور, قیر و … که بردن آن ها به جاهای دوردست از راه خطوط لوله, دشوار یا نشدنی است, در مخزن های بارگیری انبار شده , سپس به نفت کش ها یا مخزن دارهای راه آهن منتقل و به محل مصرف فرستاده می گردد.
۴) آتش سوزی و اقدامات ایمنی
یکی از مهمترین نکات انبارها ایمنی انبارها در مقابل آتش سوزی و خطر برخورد صاعقه می باشد که برحسب نوع فرآورده های نفتی اقدامات و تمهیدات مختلفی بکار بسته می شود . از جمله نصب برق گیر و ایستگاه های آتش نشانی ویژه در نزدیکی انبارها
شکل شماره ۱۶- انبارهای شرکت نفت ایران در منطقه شهر ری
۱۱- تاريخچه صنعت نفت در ایران و جهان
در مورد تاریخچه صنعت نفت در ایران و جهان در مقاله ی جداگانه “ تاریخچه نفت “ توضیحات مفصل داده ایم . برای مطالعه بیشتر می توانید به مقاله “ تاریخچه نفت “ مراجعه کنید .
در اینجا خلاصه ای از تاریخ نفت ایران و جهان را شرح می دهیم
۱) تاریخچه نفت در جهان
صنعت نفت تاریخی کهن دارد به درازای تاریخ بشریت , قديمي ترين تمدني كه تا به حال شناخته شده در دره هاي نيل، دجله و فرات و در چين بوده است. اسناد تاريخي و كاوشهاي باستان شناسي نشان مي دهد كه مردم مزبور از كهن ترين روزگاران نفت را مي شناختند. چهار هزار سال قبل از ميلاد مسيح مردم دجله و فرات قير را به عنوان ملاط ساختمانها به كار ميبردند. همچنین استفاده محدودی مانند موارد داروئی و روشنائی و… از نفت می کردند.
تااینکه در سال ۱۸۵۴ مواد قابل اشتعال و بسیار مفیدی در زمینه انرژی را در نفت تشخیص دادند
۲) اولین چاه نفت در جهان
اولين چاه نفت دنيا در ۲۷ اوت سال ۱۸۵۹ میلادی در شهر پنسيلوانيا آمریکا بنام چاه نفت “تيستو سوپل” توسط شخصي به نام سرهنگ “ ادوين دريك” در ایالت پنسیلوانیا واقع در شمال شرقی آمریكا در نزدیكی تیتوسویل در محلی به نام اولد كریك حفر شد ماجرای حفر اولین چاه نفت را در مقاله “ تاریخچه نفت “ دنبال کنید .
۳) تاریخچه نفت در ایران
تاریخچه صنعت نفت در ایران به ۶ هزار سال پیش برمی گردد . در دایره المعارف بزرگ لاروس آمده است : نخستین چاه نفت به فرمان داریوش شاهنشاه هخامنشی در استان شوش حفاری شده است.
۴) از قرارداد های نفتی تا حفر نخستین چاه نفت
لوفتوس (W. K. LOFTUS) اولین فرد خارجی بود که بطور تخصصی از مناطق نفت خیز ایران بازدید به عمل آورد.
اولین قرارداد نفتی در زمان مظفرالدین شاه با ویلیام ناکس دارسی بسته شد که منجر به تاسیس شرکت دارسی ( که بعدا به شرکت نفت ایران و انگلیس تعغیر نام داد ) شد و حفر نخستین چاه نفت به نام چاه شماره یک که در واقع اولین چاه نفت ایران و خاورمیانه بود در تاریخ ۵ خرداد ماه ۱۲۸۷(ساعت ۴صبح) به نفت رسید .
برای دنبال کردن ماجرا به مقاله “قرارداد های نفتی ایران “ مراجعه کنید . در مقاله “قرارداد های نفتی ایران “ در قسمت “قرارداد های نفتی ایران “ توضیحات مفصل راجع به چگونگی انعقاد قرارداد دارسی و چگونه رضا شاه قرارداد را در آتش بخاری انداخت و لغو کرد و در نهایت مجبور به بستن قرارداد دیگری شد . ماجرای ملی کردن صنعت نفت در زمان دکتر مصدق و بعد از کودتای ۲۸ مرداد بستن قرارداد جدیدی به نام “قرارداد کنسرسیوم” و تعغیراتی که در این قرارداد تا سال ۵۲ به عمل آمد و لغو کنسرسیوم در سال ۵۷ و…
تاریخچه نفت ایران بسیار مفصل و گسترده است برای ادامه ماجرا به : “قرارداد های نفتی ایران “مراجعه کنید .
۱۲- نفت و سیاست و محیط زیست
بعد از این که قدرت های بزرگ اقتصادی و استعماری پی به اهمیت نفت در اقتصاد و سیاست بردند و فهمیدند دنیای آینده با کمک نفت ساخته می شود . بیشتر معادلات سیاسی و نظامی برپایه نفت شکل گرفت .
از این به بعد بسیاری از جنگ ها و درگیری ها صرفا بر پایه نفت بود و برنامه استعمار برای سلطه بر کشورها بر پایه نفت و میدان های نفتی بود . از آنجائی که ایران و کشورهای خاورمیانه دارای میدان های نفتی فراوان بودند استعمارگران ( انگلیس ) مرزهای کشورها را بر پایه میدان های نفتی قرار داده و دیکتاتورهای دست نشانده نفتی را روی کار آوردند . و برای چپاول نفت دست به تشکیل شرکت های نفتی زدند . از این به بعد دیکتاتورهای نفتی و شرکت های نفتی نبض بازار انرژی را در دست گرفتند و معادلات سیاسی و اقتصادی را در تمام دنیا تحت تاثیر خود قرار دادند و …. همانطور که در مقاله “ نفت و سیاست و محیط زیست “ شرح داده می شود بر محیط زیست هم تاثیر گذاشته و مانع پیشبرد برنامه های در ارتباط به محیط زیست شدند .
بنابراین برای آشنائی در مورد نفت و استعمار و ابعاد سیاسی صنعت نفت به مقاله “نفت و سیاست و محیط زیست “ از همین سایت مراجعه کنید .
۱) شرکت های نفتی
شرکت های نفتی شرکت هائی هستند که در کار استخراج و حمل و نقل و دلالی و فروش نفت فعال هستند از موقعی که سرمایه داران و دولت های استعماری به آینده و اهمیت نفت خام پی بردند روی بازار نفت سرمایه گذاری کردند و شرکت های نفتی تشکیل دادند و به کمک دولت های استعماری نبض بازار نفت را در دست گرفتند و سودی به مراتب بیشتر از سودی که دولت های نفتی می بردند , بردند . هفت تا از بزرگترین این شرکت ها به نام هفت خواهران نفتی خوانده شدند.( که شرکت غارتگر “نفت ایران و انگلیس” یا BP یکی از این شرکت ها می باشد) بعد با تعغیر بازار نفت بعضی از این شرکت ها تنزل رتبه پیدا کردند یا توسط شرکت های دیگر خریداری شدند و بعد از مدتی هفت تا از بزرگترین شرکت ها به نام خواهران نفتی جدید نامیده شدند . در حال حاضر هفت شرکت برتر نفتی وجود دارد که با آنچه در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی می باشد بکلی متفاوت می باشد .
برای اطلاع از وضعیت شرکت های نفتی به مقاله “ نفت و سیاست و محیط زیست “ مراجعه کنید .
۲) تاسیس اپک
دیکتاتورهای نفتی و کشورهای نفت خیز که تا این تاریخ نفت را به قیمت ارزان می فروختند و با هم رقابت و اختلاف داشتند پی می برند که این همه مدت کلاه سرشان رفته قیمت پائین نفت و افزایش کالاهای غربی آنها را بیدار می کند.آنها تصمیم می گیرند که قیمت نفت را خودشان تعیین کنند ( حالا که دنیا اینقدر محتاج نفت است چرا سودش را سرمایه داران غربی ببرند؟ ) بنابراین با هم متحد شدند و در سال ۱۹۶۰(۱۳۳۹) برای تعیین قیمت نفت “اپک” را تاسیس کردند . در همان مقاله “ نفت و سیاست و محیط زیست “ در مورد اپک توضیح داده شده
۳) طلای سیاه یا بلای سیاه
در مقاله “ نفت و سیاست و محیط زیست “ مطلبی نوشته شده به عنوان طلای سیاه و بلای سیاه ما در آن مقاله نشان دادیم که نفت و فروش نفت نه تنها برای کشورهای نفت خیز خاورمیانه منفعتی نداشته بلکه بخاطر بقای استبداد باعث عدم رشد سیاسی و اقتصادی شده است . این قسمت از مقاله را حتما مطالعه کنید .
۱۳- عوامل موئر در تعیین قیمت نفت
مانند هر کالای دیگری بازار نفت هم از قوانین اقتصادی پیروی می کند یکی از این قوانین عرضه و تقاضا می باشد .
قبل از این که اپک تاسیس شود قیمت نفت را شرکت های غارتگر نفتی تعیین می کردند ولی بعد از تاسیس اپک تعیین قیمت بر عهده اپک قرار گرفت از آنجائی که بیشتر بازار نفت در دست اعضای اپک بود . از این قدرت نه تنها در جهت منافع اقتصادی خود عمل کردند بلکه منافع سیاسی خود را هم به پیش بردند . نمونه کامل آن بحران نفتی ۱۹۷۳ بود که هم تاثیر مثبتی بر کشورهای نفت خیز گذاشت و هم تاثیر منفی
برای مطالعه کامل نقش اپک و کشورهای نفت خیز در تعیین قیمت و همچنین بحران نفتی سال ۱۹۷۳ به مقاله “نفت و سیاست و محیط زیست “ مراجعه کنید در اینجا فاکتورهای لازم در تعیین قیمت نفت را شرح می دهیم
۱) کیفیت نفت خام
همانند هر کالای دیگر کیفیت نفت خام تاثیر زیادی در قیمت نفت دارد . همانطور که شرح داده شد نفت خام براساس مقدار گوگرد و ناخالصی که دارد و همچنین مقدار هیدروکربن های سبک و سنگین تعیین قیمت می شود.
ارزش نفت خام معمولاً بر اساس دو معیار وزن مخصوص و میزان گوگرد تقسیم‌بندی میشود. نفت‌هایی که وزن مخصوص، گرانروی ( غلظت یا ویسکوزیته ) و چگالی پایینتری دارند نفت سبک و نفت‌هایی که وزن مخصوص ، گرانروی و چگالی بالاتری دارند نفت سنگین نامیده می‌شوند . نفت‌هایی که گوگرد آنها کمتر است نیز نفت شیرین و نفت‌های دارای گوگرد بیشتر نفت ترش نامیده می‌شوند .
معمولاً نفت‌های میادین جوان، به دلیل پختگی اندک، سنگین تر هستند و میزان گوگردشان بالاست. استخراج، جابجایی و پالایش نفت‌های سبک و شیرین ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر است و میزان بیشتری از محصولاتی چون بنزین، نفتا، نفت سفید و سوخت‌های جت برگرفته از نفت سفید، و گازوئیل‌های مرغوب را می‌توان از آنها به دست آورد، به همین دلیل این نوع نفت‌ها بیشتر موردعلاقه پالایشگاه‌ها بوده و قیمت بالاتری دارند. شاخص‌های بین‌المللی تعیین قیمت نفت یعنی “وست تگزاس اینترمیدیت “و برنت از نوع نفت سبک و شیرین هستند. اما میزان نفت‌های ترش و سنگین در ذخایر نفتی دنیا بسیار بیشتر است. البته تفاوت قیمت در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد می باشد .
نفت ایران بیشتر نفت سنگین بوده و قیمت پائینتری دارد ولی نفت خوب هم دارد . ( نمودار شماره یک تفاوت قیمت نفت بعضی از کشورهای عضور اپک را نشان می دهد .
نمودار شماره ۱ – مقایسه قیمت نفت ایران با چند کشور عضو اپک ( درفوریه سال ۲۰۱۸ )
۲) عوامل سیاسی
چون نفت خام یکی از مهمترین کالاها می باشد که در اقتصاد و سیاست به شدت تاثیر گذار می باشد هر گونه عوامل بی ثبات کننده وضع کشورهای عمده نفت خیز می تواند در روند قیمت ها تاثیری تعیین کننده داشته و قیمت ها را بشدت بالاببرد . از طرف دیگر نفوذ قدرت های بزرگی همچون آمریکا بر روی دیکتاتورهای نفتی (مانند عربستان ) می تواند بشدت قیمت ها را مطابق میل ابرقدرت ها بالا و پائین کند .
۳) هزینه استخراج
یکی از فاکتورهای مهم هزینه تمام شده نفت برای صادرات می باشد این هزینه از هزینه اکتشاف , هزینه حفر چاه , هزینه حمل نفت تا اسکله صادراتی و کرایه نفت کش ها و هزینه بیمه نفت کش ها می باشد .
از آنجا که بیشتر نفت کشورهای تولید کننده از نوع نفت متعارف می باشد قیمت های جهانی به گونه ای تعیین می شود که هزینه های شرح داده شده ( حفاری و حمل و … بیمه ) کاملا به صرفه باشد ولی کشورهائی هم هستند که مقدار بسیار زیادی نفت غیر متعارف دارند و هزینه صادرات بیشتر از قیمت نفت تمام می شود این کشورها ترجیح می دهند در چاه های نفت را بسته و منتظر افزایش قیمت ها باشند .
هزینه تولید نفت در کشورهای مختلف به فاکتورهای مختلفی همچون : میزان گاز موجود در نفت که هزینه استخراج را کم تر می کند , دستمزد کارکنان و کارگران … خدمه شرکت نفت (که در کشورهای غربی بعلت بالا بودن دستمزدها طبیعتا بالاتر است) و سایر عوامل موثر که به وضعیت اقتصادی کشور صادرکننده هم بستگی دارد.
بهترین نمونه در این مورد نفت شیل در آمریکا و کانادا می باشد (بخصوص در آمریکا ) مادامی که قیمت نفت متعارف ( مانند نفت اپک ) از یک حد مشخصی پائینتر باشد تولید نفت شیل (در حال حاظر بین ۳۰ تا ۴۰ دلار در آمریکا می باشد ) به صرفه نمی باشد و قیمت نفت می تواند بالاتر هم برود ولی وقتی از یک حد معینی (حدود ۶۰ دلار) بالاتر برود آن موقع تولید کنندگان نفت شیل تولید خود را افزایش داده و از بالارفتن قیمت ها جلوگیری می کنند . ( در مورد نفت شیل در قسمت های بعد مفصل توضیح خواهیم داد )
بنابراین با توجه به ذخایر عظیم نفت شیل آمریکا مانند سوپاپی می تواند جلو افزایش قیمت ها را گرفته و قیمت نفت را در یک حد مشخصی ثابت نگه دارد . (جدول شماره ۱ – هزینه تولید نفت را در چند کشور نشان می دهد)
جدول شماره ۱- هزینه تولید نفت خام به دلار به ازاء هر بشکه در چند کشور مختلف
۴) قراردادهای نفتی
در زمانی که تعیین قیمت نفت در دست شرکت های غارتگر نفتی بود تعیین قیمت بر اساس قراردادهای نفتی تعیین می شد هم اینک هم بسیاری از کشورهای فقیر و عقب مانده ای که امکانات حفاری و استخراج نفت را ندارند برای دستیابی به درآمد از محل فروش نفت مجبورند قراردادهای استعماری با بعضی از این شرکت ها ببندند نظر به این که این شرکت ها نفت ارزان و فراوانی از این راه بدست می آورند می توانند بازار نفت را خراب کرده و قیمت ها را پائین بیاورند .
نمونه آن دورانی است که هنوز اپک تشکیل نشده بود و بازار نفت در دست شرکت های نفتی بود این شرکت ها بدلیل خرید بسیار ارزان نفت همواره قیمت ها را پائین نگه می داشتند به طوری که قبل از تشکیل اپک قیمت نفت از بشکه ای ۳ دلار فراتر نرفت .
۴) امنیت حمل و نقل
همچنان که گفته شد امنیت (نفت کش ها) یکی از فاکتورهای قیمت برای صادرات نفت است هر عاملی که امنیت نفت کش ها را تحت تاثیر قرار بدهد می تواند قیمت نفت را بشدت بالاببرد . ناامنی علاوه بر کاهش صادرات و یا غرق محموله های نفتی بیمه و کرایه نفت کش ها را هم افزایش داده که این عامل مهمی در افزایش قیمتها می باشد . از نمونه های بازز ناامنی نفت کش ها می توان به جنگ نفت کش ها در جنگ عراق و ایران در سال های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۸اشاره کرد که به افزایش قیمت نفت در آن سال ها مواجه شد ولی به دلیل افزایش عرضه بر تقاضا قیمت ها به طور جدی بالا نرفت .
از این رو هم کشورهای تولید کننده ( بخاطر کاهش تولیدات خود ) و هم کشورهای مصرف کننده (به دلیل جلوگیری از افزایش قیمت ) همیشه مایلند امنیت نفت کش ها و حمل ونقل دریائی نفت را حفظ کنند .
۵) عرضه و تقاضا
یکی از فاکتورهای مهم در تعیین قیمت ها در علم اقتصاد عرضه و تقاضا می باشد . بنابراین در فصولی از سال که مصرف نفت و فراورده های نفتی بالا می رود مثلا در تابستان نیمکره شمالی که فصل مسافرت و مصرف برق بیشتر (بعلت گرمای هوا ) می باشد تقاضا برای نفت افزایش پیدا کرده و قیمت ها بالاتر می رود .
از طرفی با درج اخباری مبنی بر افزایش ذخایر نفت و گاز جهان قیمت نفت و گاز بخاطر شوک روانی حاصل از افزایش عرضه کاهش می یابد .
۶) انرژی های جایگزین
بخاطر فشارهای مجامع محیط زیستی و افکار عمومی بر دولت های جهان که منجر به توافقی همچون توافق پاریس شده و همچنین عدم وابستگی کشورهای مصرف کننده به نفت و گاز ذغال سنگ و سایر سوخت های فسیلی بسیاری از کشورهای دنیا به دنبال انرژی های پاک ( انرژی خورشیدی و… ) رفته اند و تحقیقات در این زمینه بشدت ادامه دارد .
این امر می تواند میزان عرضه را در برابر تقاضا کم کرده و قیمت نفت را پائین بیاورد . بنابراین “شرکت های نفتی “ و “ دولت های نفتی” دست در دست هم داده تا جلو هر گونه تلاشی را برای انرژی های پاک بگیرند هر چند این کار به قیمت نابودی محیط زیست جهانی تمام شود .
نکته : برای مطالعه بیشتر می توانید به این مقالات از همین سایت مراجعه کنید
۱- گرمایش زمین : در مورد گازهای گلخانه ای می توانید به مقاله “ گرمایش زمین “ مراجعه کنید .
۲- تاریخچه تعغیرات اقلیمی : در مقاله “ تاریخچه تعغیرات اقلیمی “ خواهید خواند که چگونه دولت های نفتی و شرکت های نفتی جلو هر گونه توافقی را برای کاهش گازهای گلخانه ای گرفته و خواهند گرفت .
۳- قرارداد های زیست محیطی : در مورد کوشش های سازمان ملل برای کاهش گازهای گلخانه ای و کنفرانس ها و تعهداتی همچون تعهد پاریس می توانید به مقاله های “ قرارداد های زیست محیطی “ مراجعه کنید . همچنین می توانید به مقاله ( انرژی های پاک ) که بزودی منتشر می شود مراجعه کنید
۷) سایر عوامل
همچنین می توان به عوامل دیگری همچون : کرایه نفت کش ها ( هزینه حمل و نقل ) و… بیمه نیز اشاره کرد . که در اینجا دیگر در مورد این عوامل توضیح نمی دهیم .
۱۴- نفت غیر متعارف
شکل معمولی نفت که همواره راحت‌تر استخراج میشود و هم نقل و انتقال آن آسانتر و معمولاً به شکل مایع دیده میشود نفت متعارف نامیده میشود. ولی نفت غیر متعارف نفتی است که به صورت جامد و دارای هیدروکربن های سنگین در داخل سنگ ها و ماسه ها یافت می شود که تا همین اواخر بخاطر هزینه های زیاد استخراج آن تولیدآن به صرفه نبوده ولی اخیرا تکنولوژی استخراج آن بقدری بالا رفته که در صورت بالا بودن قیمت نفت تولید آن به صرفه خواهد شددر این قسمت در مورد نفت غیر متعارف توضیح خواهیم داد .
۱) نفت غیر متعارف چگونه تشکیل می شود ؟
در قسمت نفت چگونه تشکیل می شود شرح دادیم که مواد آلی ناشی از بدن موجودات تک سلولی در میلون ها سال پیش به اعماق زمین رفتند و به نفت تبدیل شدند , نفت تولید شده حرکت کرده و بین دولایه سنگ نفوذ ناپذیرگیر افتاده و نفت گیرها و میدان های نفتی را تشکیل دادند در نواحی مانند ایران و عربستان و عراق و… این اتفاق افتاد و از این رو این کشورها دارای منابع غنی از نفت متعارف شدند.
اما در برخی اماکن دیگر نظیر کانادا که در آن بستر سنگی یکنواخت و معمولاً نزدیک به سطح زمین وجود دارد نفت در همان لایه‌های بالایی باقی ماند و به سطح زمین نفوذ کرده و بر اثر حرارت آفتاب هیدروکربن های بارزش ( هیدروکربن های سبکی مانند پروپان و بوتان و…) تبخیر شده و هیدروکربن های سنگین و کم ارزش تر باقی ماند از آنجائی که بیشتر این هیدروکربن ها دارای نقطه جوش بالا و چسبندگی زیاد بوده , روی سنگ ها به صورت جامد باقی مانده و یا سبب چسبیدن دانه های ریز ماسه شده و انواع نفت غیر متعارف را تشکیل داد .
۲) انواع مختلف منابع نفت غیر متعارف
نفت غیرمتعارف به انواعی از منابع نفتی گفته میشود که با روش‌های غیرمتعارف به دست می‌آید. بسیاری از کشورها که منابع بزرگی از این نفت دارند (مثل کانادا و روسیه) در حال سرمایه‌گذاری برای پیدا کردن راه‌های مقرون به صرفه برای استحصال این نوع نفت هستند که این به دلیل کاهش منابع نفت متعارف در سرتاسر جهان است. نفت فوق سنگین، ماسه‌های نفتی و نفت شیل از انواع نفت‌های غیرمتعارف هستند.
۱-۲) سنگ نفت : “سنگ نفت” یا “سنگ نفت‌زا “یا سنگ کروژن یا “شِیل نفتی” یک سنگ رسوبی دانه ریز و غنی از مواد آلیِ حاوی کروژن است و از آن می‌توان هیدروکربن مایعی به نام نفت شیل (نفت ماسه) استخراج کرد. نفت شیل یک جایگزین برای نفت خام معمولی است. با این حال، استخراج نفت ,از “سنگ نفت” پرهزینه‌تر از تولید نفت خام متعارف هم از نظر مالی و هم از لحاظ اثرات زیست‌محیطی آن است.
شکل شماره ۱۷-سنگ نفت نوعی سنگ است که سرشار از مواد هیدروکربنی می باشد.
۲- ۲) ماسه های نفتی : ماسه‌های نفتی یا ماسه‌های قیردار نوعی منبع نفت غیرمتعارف است. ماسه‌های قیری یا به صورت ماسه‌های آزاد هستند یا به صورت سنگهای سفت‌شده‌ای از مخلوط ماسه، گِل رس، آب و قیر یافت میشود. بزرگترین منابع ماسه‌های نفتی جهان در کانادا (استان آلبرتا) و ونزوئلا، و به میزان کمتری در روسیه و قزاقستان قرار گرفته است و ذخایر این کشورها تقریبأ با ذخایر نفت معمولی کل جهان برابری میکند. البته تنها کشور کانادا صنعت قابل توجهی برای استخراج ماسه‌های قیری دارد و بقیه منابع ماسه‌های قیری برداشت نمی‌شوند .
شکل شماره ۱۸ – ماسه نفت و معادن ماسه نفت در کانادا
۳-۲) نفت فوق سنگین : اگر چه نفت متعارفی که از چاه های نفت متعارف تولید می شوند برحسب هیدروکربن های سبک و سنگین و مقدار گوکرد به نفت سبک و سنگین تقسیم بندی می شوند ولی نفتی وجود دارد که با وجودی که مایع می باشد بخاطر چسبندگی و دارا بودن قیر زیاد به راحتی از چاه خارج نمی شود . به این نوع نفت “نفت فوق سنگین “ گفته می شود .
نفت خام سنگین به قیر یا نفت حاصل از ماسه‌های نفتی بسیار مربوط است. در زمین‌شناسی نفت , نفت حاصل از ماسه‌های نفتی به عنوان نفت فوق سنگین طبقه بندی میشود. نفت خام سنگین و فوق سنگین به تفاله باقیمانده از پالایش نفت خام سبک شباهت دارند. تفاوت آنها با همتایان سبک خود در چگالی بالا، چسبندگی در دمای مخزن، درصد بالای گوگرد، نیتروژن، اکسیژن و فلزات سنگین است. میزان ذخایر نفت خام سنگین و فوق سنگین دنیا بیش از دو برابر نفت خام متعارف است و بیشترین مخازن نفت خام سنگین و فوق سنگین دنیا در کانادا و ونزوئلا است. هزینه استحصال و پالایش این نفت خام سنگین پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر است و به همین دلیل قیمت آنها کمتر از نفت خام‌های سبک است و مشتریان کمتری دارند.
۳) گاز شیل
درست همانند نفت غیر متعارف گاز طبیعی غیر متعارف هم داریم که به نام “گاز شیل “نامیده می شوند .
شیل‌های گازی گروه متنوعی از سنگها هستند که دارای متان محبوس در داخل خود بوده و در اعماق زمین وجود دارند، و می‌توان بوسیله ایجاد شکاف هیدرولیکی، متان آن را استخراج کرد.
۱۵- روش های استخراج نفت شیل و اثرات زیست محیطی آن
همانطور که گفته شد تکنولوژی استخراج نفت شیل همین اواخر رایج شد و هنوز هم هزینه استخراج بالا باعث شده در قیمت های پائین بازار توان رقابت با نفت متعارف را نداشته باشد .
از ابتدای سال ۲۰۱۵ میلادی تا ابتدای ماه می سال ۲۰۱۶ به دلیل کاهش شدید قیمت نفت و پایین ماندن قیمت این حامل انرژی ۱۳۰ شرکت بزرگ نفتی و گازی در آمریکا ورشکست شده‌اند. بنابراین هنوز سرمایه گذاران نفت شیل باید دست به عصا راه بروند در این قسمت به روش های استخراج نفت شیل و تهدید های زیست محیطی آن خواهیم پرداخت .
۱) روش های استخراج نفت شیل
نفت شیل را می‌توان به دو صورت استخراج کرد :
۱-۱) حفاری سطحی : در این روش نفت شیل را به صورت سنتی از زمین استخراج کرده و پس از انتقال به ساختمان های ویژه فرایند، آن را تا دمای ۴۵۰ تا ۵۰۰ درجه سانتیگراد حرارت می دهند. در این ساختمان ها نفت شیل را با هیدروژن غنی کرده، نفت حاصل را از مواد زايد جدا می کنند.
در فناوری جدید با استفاده از کریستال های قیر نفت شیل را حرارت کمتر داده و از مواد زائد در تهیه سوخت نیروگاه ها استفاده می کنند .
هرچه ئیدروکربن های سبکتر بیشتر باشد محصول بیشتری تولید می شود . در نهایت مواد باقیمانده را به محل اولیه برده و در آنجا رها می کنند .
شکل شماره ۱۹ – ایستگاه تولید نفت شیل
۲-۱) حفاری درجا : در این روش وسائل حرارت دهنده الکتریکی درون چاه ها کار گذاشته و طی یک دوره ۲ تا ۳ ساله حرارت می دهند تا درجه حرارت به ۳۴۰ تا ۳۷۰ درجه برسد در این دما هیدروکربن ها از سنگ جدا شده و توسط لوله جمع آوری می کنند . در این روش در هر ۴۰۰۰ مترمربع ۱۵ تا ۲۰ حرارت دهنده الکتریکی نصب می شود و به ازاء هر بشکه ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلووات ساعت برق مصرف می شود .
شرکت نفتی شل (Shell)، روش جدیدی برای این کار موسوم به Mahogany Research Project دارد، که طی آن فناوری سردسازی زمین و ایجاد سد زیرزمینی به نام دیوار یخی در اطراف محیط حفاری (درون زمین ) استفاده می شود .دیوار یخی به وسیله پمپ کردن سیال منجمد شده درون تعدادی از چاه هایی که در اطراف محل استخراج حفر شده اند، ایجاد می گردد. این دیوار یخی از ورود آب های زیرزمینی به منطقه حفاری ممانعت کرده و هیدروکربن ها و سایر محصولات که بوسیله این فرآیند تولید شده‌اند باقی می ماند
روش شل هنوز در مقیاس تجاری استفاده نشده , اما توسط وزارت انرژی آمریکا به عنوان یک تکنولوژی خوش آتیه مد نظر قرار گرفته است .
۲) اثرات زیست محیطی نفت شیل
تولید کنندگان نفت شیل آینده نوید بخشی را به دولت و ملت آمریکا می دهند و تبلیغ می کنند که تولید نفت شیل آمریکا را از وابستگی به نفت خاورمیانه نجات خواهد داد . ولی تولید این نوع نفت بدون دردسر نیست و اثرات زیست محیطی وحشتناکی برجای می گزارد از این رو از طرف افکار عمومی و مجامع حامی محیط زیست با واکنش های اعتراضی بسیاری مواجه شده است . صدماتی که تولید نفت شیل به محیط زیست و طبیعت می زند از این قرار است :
۱-۲) تولید گازهای سمی و خطرناک : در جریان تقطیر و تولید این نوع نفت گازهای آلاینده خطرناکی همچون دی‌اکسیدسولفور، سرب و اکسیدهای نیتروژن را در هوا منتشر میکند. که برای محیط زیست و سلامت مردم منطقه بشدت خطرناک است .
۲-۲) افزایش گازهای گلخانه ای : فقط تولید ۱۰۰هزار بشکه نفت شیل ( نه مصرف آن ) روزانه ۱۰ میلون تن گازهای گلخانه ای آزاد می کند و این در حالی است که کشورهای مختلف طبق تعهد پاریس (برای آگاهی از مفاد تعهد پاریس به “قرارداد های زیست محیطی ” از همین سایت مراجعه کنید . ) متعهد شدند که برای نجات زمین از تولید گازهای گلخانه ای بکاهند .
۳-۲) تولید مه دود فتوشیمیائی : مه دود فتوشیمیائی یکی از اثرات آلودگی هوا می باشد ( برای مطالعه در مورد آلودگی هوا و مه دود فتوشیمیائی به مقاله “ مه دود فتو شیمیائی “ از همین سایت مراجعه کنید ) که بیشتر بخاطر آزاد شدن آلاینده هائی مانند ( SO2 , NO2 , NO ) روی می دهد که این مواد هم در نتیجه تقطیر نفت شیل آزاد می شود و سلامت ساکنان محل را در معرض تهدید جدی قرار می دهد .
۴-۲) مصرف برق بالا : میزان مصرف برقی که به مصرف تهیه نفت شل می رسد بسیار بالا می باشد و مصرف انرژی بالاتر برابر است با آزاد شدن گازهای گلخانه ای بیشتر , برای تولید۱۰۰هزار تن نفت شل (۷۳۰میلون بشکه ) به ۰۰۰ر۱۲ مگاوات برق نیاز است و این برق مصرف یک شهر ۵۰۰ هزار نفری می باشد . بنابراین در جمع انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از نفت شل ۲ برابر نفت خام معمولی می باشد .
۵-۲) مصرف آب بالا : برای استخراج و تقطیر هر بشکه نفت شیل به ۲ تا ۵ بشکه آب نیاز است . چنین حجم عظیم آب آن هم در شرایطی که تعغیرات اقلیمی بسیاری از نقاط جهان را با کمبود آب مواجه کرده است و یکی از راه های نجات زمین از گازهای گلخانه ای صرفه جوئی در مصرف آب می باشد می تواند تاثیرات بسیار مخربی برجای بگذارد. فقط تاسیسات کوچکی که در کنار رودخانه بزرگ کلرادو در آمریکا برای تولید نفت شیل درست شده بیش از ۸ درصد از آب رودخانه را مصرف می کند . در حالی که آن محل هم اکنون با کمبود آب روبرو می باشد .
۶-۲) آلودگی آب و خاک : پس مانده های ناشی از نفت شیل می توانند آب و خاک را بشدت آلوده کرده و اثرات مخرب محیط زیستی برجای بگذارد .
۷-۲) وقوع زمین لرزه : برای تولید نفت شیل مقادیر عظیمی آب و مواد شیمیائی به درون زمین تزریق می شود که این می تواند زمین لرزه های مهیبی ایجاد کند .
به همین دلیل تولید این نوع نفت مورد اعتراض اکثر فعالین محیط زیست در سراسر کانادا و آمریکا قرار گرفته و در زمان اوباما تولید نفت شیل متوقف شده بود ولی ترامپ در صدد احیاء تولید نفت شیل می باشد . از این رو از تعهد پاریس جدا شد .
۳) ذخایر نفت شیل
طبق آنچه شرکت های نفتی تهیه کننده نفت شیل ارائه دادند میزان ذخایر نفت شیل در آمریکا و نقاط مختلف جهان از این قرار است . ( جدول شماره ۲ – میزان ذخایر نفت شیل در جهان )
جدول شماره ۲ – ذخایر نفت شیل جهان
۴) پشت پرده نفت شیل
طبق آمار ارائه شده میزان نفت متعارف جهان ۱۵۴۰ میلیارد بشکه می باشد . تنها ذخایر نفت شیل آمریکا و کانادا ( آمریکای شمالی ) به تنهائی بیش از تمام نفت متعارف جهان است (در این آمارها نفت خام آمریکا ۸۰۰ میلیارد بشکه می باشد که بیش از ۳برابر نفت عربستان می باشد) این مقدار نفت خیلی زیاد است ولی این آمارها واقعیت ندارد.(برای مطالعه آمار ذخایر نفت متعارف جهان به مقاله “ برترین های نفتی “– جدول۱مراجعه کنید)
امروزه نفت علاوه بر قدرت اقتصادی قدرت سیاسی را هم به دنبال دارد همه دنیا نیازمند نفت هستند و کشوری که بتواند ادعای داشتن ذخایر بالاتر را داشته باشد قدرت سیاسی خودش را هم می تواند به نمایش بگذارد . ولی آیا آمریکا نیازی به این کار دارد ؟
این آمارهای مغالطه برانگیز نه کار دولت آمریکا که کار شارلاتان ها و شرکت های نفت شیل می باشد . بعد از آن که قیمت نفت در سال ۲۰۰۸(۱۳۸۷)مرز۱۴۰دلار را پشت سر گذاشت و بعد دوباره طی سال های۲۰۱۳ و ۲۰۱۴( ۱۳۹۲و ۱۳۹۴) بالا رفت عده زیادی از سرمایه داران به فکر افتادند تا از نفت شیل بهره برداری کنند .
پس از آنکه آلودگی های زیست محیطی نفت شیل فاش شد و تولید نفت شیل هم با مخالفت گسترده فعالین محیط زیست روبرو شد و سرانجام صادرات آن ممنوع شد با پائین آمدن قیمت نفت صرفه اقتصادی هم نداشت و بسیاری از سرمایه گذاران ورشکست شدند و مردمی هم که سهام این شرکت ها را خریده بودند درصدد فروش برآمدند . صاحبان این شرکت ها وحشت زده شدند و برای جلوگیری از سقوط سهام و ورشکستگی حتمی , شایع کردند که آینده نفت جهان در دستان تولید کنندگان شیل قرار دارد و به عمد ذخایر نفت شیل را چندین برابر مقدار واقعی عنوان کردند تا با آمارهای دروغین خودشان را از ورشکستگی نجات دهند و بتوانند باز هم نفت شیل تولید کنند . بعدا فاش شد بعضی شرکت ها آمار ذخایر خود را تا ۱۳برابر مقدار واقعی اعلام کردند. یعنی در واقع ۹۰درصد این آمارها غیر واقعی و فقط برای خالی کردن جیب سرمایه گذاران آمریکائی بوده است .
به همین دلیل شرکت های نفتی آمار نفت کشورهای نفت خیز را با اغراق اعلام می کنند تا از گران شدن نفت به دلیل کم شدن عرضه جلوگیری کنند و دل رهبران این کشورها را هم خوش کنند که نگران نباشید تا صدها و هزاران سال نفت دارید هرچه می خواهید بفروشید .
۱۶- آینده نفت و دنیای بعد از نفت
با افزایش جمعیت و نیاز بشر به انرژی , مصرف انرژی روز به روز گسترش پیدا می کند . بنابراین مصرف سوخت های فسیلی از جمله نفت و گاز هم باید افزایش یابد ولی کاهش ذخایر نفت و گاز ازیک طرف که باعث افزایش قیمت نفت خام می شود و فشار افکار عمومی به خاطر مسئله گرمایش زمین (برای مطالعه در مورد گرمایش زمین به مقاله “ گرمایش زمین “ مراجعه کنید ) و تعغیرات اقلیمی از طرف دیگر در آینده مصرف نفت خام و سایر سوخت های فسیلی را کاهش خواهد دارد و حداکثر در قرن آینده از نفت بندرت برای سوخت استفاده می شود و بیشتر برای ساخت وسائل مورد نیاز بشر ( انواع پلاستیک ها و پلیمر ها و دارو و کودهای شیمیائی و… ) زیرا زمین بیشتر از این توان رها شدن گازهای گلخانه ای را ندارد و دیر یا زود این اتفاق می افتد .
۱) پیدا شدن منابع جدید نفت خام
سیاستمداران و کارشناسان بخش انرژی از مدتها پیش اخطار می دادند که ذخیره نفت جهانی رو به اتمام است ولی همزمان با مصرف نفت تکنولوژی کشف و استخراج منابع جدید گسترش می یابد به عبارت دیگر هرگاه که جهان ازتمام شدن ذخایر نفتی نگران می شود ذخایر جدیدی کشف می شود .
واقعیت این است که هنوز نمی دانیم واقعا چقدر نفت و گاز و سوخت های فسیلی در جهان وجود دارد آماری که ارائه می شود مربوط به منابع کشف شده با روش های پیشین و یا امروزی است ممکن است چندین برابر این ذخایر نفت و گاز در جهان موجود باشد که هیچ چیز در مورد آن نمی دانیم ولی چیزی که می تواند مصرف نفت و سوخت های فسیلی را کاهش دهد همان گرمایش زمین و آلودگی هوا (در مورد آلودگی هوا می توانید به مقاله “ آلودگی هوا “ از همین سایت مراجعه کنید ) می باشد که بالاخره بشر را وادار می کند علی رغم موجود بودن ذخایر فراوان و قیمت پائین نفت و گاز تولید انرژی را به سمت و سوی سوخت های پاک ببرد .
۲) تاثیر نفت شیل بر بازار نفت
همانطور که شرح آن رفت تکنولوژی بهره برداری از نفت شیل علی رغم آسیب های زیست محیطی و هزینه گزاف تولید آن عملی شده در شرایط فعلی تا زمانی که قیمت نفت بالاتر از ۶۰دلارنباشد تولید نفت شیل مقرون به صرفه نخواهد بود ولی وقتی قیمت نفت از ۶۰ دلار بالاتر برود تولید نفت شیل هم مقرون به صرفه خواهد بود بنابرابن همانطور که ذکر آن رفت تولید کنندگان نفت شیل با دادن آمارهای چند برابری منابع نفت شیل قصدسرمایه گزاری های کلان در این صنعت را دارند و از طرفی کوشش می کنند شرایط جهانی به گونه ای رقم بخورد که قیمت نفت افزایش پیدا کند . از طرف دیگر تحقیقات علمی در این زمینه ادامه دارد تا هم هزینه تولید را کم کنند و هم قیمت را بالاتر ببرند . با این وجود سرازیر شدن نفت شیل به بازار باید با احتیاط صورت بگیرد و گرنه بخاطر افزایش تولید دوباره قیمت ها پائین آمده و تولید به صرفه نخواهد بود .
با آمدن نفت شیل بسیاری از مردم کشورهای نفت خیز نگران کاهش قیمت نفت می باشند و نفت شیل آمریکا و کانادا را رقیب جدی برای نفت متعارف خود می دانند . در حالی که به دلائل گفته شده فعلا نفت شیل نمی تواند رقیبی جدی برای کشورهای نفت خیز و اپک باشد .
۳) انرژی های پاک و آینده نفت
آینده جهان در دستان انرژی های پاک می باشد .کشورهای قدرتمند صنعتی از همین الان شروع کردند خودشان را از وابستگی به سوخت های فسیلی نجات دهند و قدمی هم در راه سلامت محیط زیست بگذارند . با وچودی که هنوز استفاده از سوحت های فسیلی همچون نفت بصرفه تر است ولی تحقیقات در زمینه انرژی های پاک بشدت ادامه دارد و موفقیت های چشمگیری هم بدست آمده با افزایش گرمای زمین و اعتراض فعالین محیط زیست و گران شدن قیمت سوخت های فسیلی در آینده نزدیک انواع مختلف انرژی های پاک جای سوخت های فسیلی را می گیرد ولی استفاده از نفت برای ساخت فراورده های نفتی ادامه پیدا می کند .
۴) پایان نفت ؟
آیا نفت روزی به پایان می رسد ؟ مثلما منابع نفت هرچه زیاد باشد هر اندازه هم منابع جدید کشف شود بالاخره روزی به پایان خواهد رسید و در آن روز هیچ نفتی برای سوخت و حرکت وجود نخواهد داشت . نه تنها نفت بلکه هیچ سوخت فسیلی دیگر هم وجود نخواهد داشت و تا آن روز یا باید انرژی های پاک جایگزین سوخت های فسیلی شود و یا چرخ صنعت از کار بی افتد . مواد مهم دیگری که از نفت می گیریم ( انواع پلاستیک ها و لاستیک و مواد مصنوعی و… )چطور ؟ آیا آنها را هم دیگر نمی توانیم تولید کنیم ؟ این که خیلی وحشتناک است ؟ آیا واقعا همه ماشین آلات و دستگاه هایمان را می توانیم به انرژی های پاک مجهز کنیم ؟
مثلما این کار شدنی است و دیر یا زود اتفاق می افتد . برق را می توانیم با انرژی های پاک تامین کنیم , خودروها را هم می توانیم برقی کنیم, هواپیما های جت و ماشین هائی که برای حرکت باید حتما سوخت مصرف کنند هم می توان با سوخت هیدروژن حرکت داد …( و یا برقی کرد و از همان هواپیماهای ملخی با سرعت کمتر استفاده کرد ) ولی برای مواد مصنوعی و… چطور ؟ مثلما یا باید راهکارهای جدیدی برای تولید آنها بدست آورد یا فقط برای چنین مواردی نفت مصنوعی تولید کرد . ولی چگونه ؟
۵) تهیه سوخت و مواد مصنوعی با محصولات گیاهی
می توان سوخت و مواد مصنوعی را از محصولات گیاهی بدست آورد :
۱-۵) تهیه سوخت: در بسیاری از کشورها ( نظیر برزیل ) هم اینک از تفاله های باقیمانده از نیشکر الکل بدست آورده و در سوخت خودروها استفاده می کنند . در آینده می توان زمین های بسیاری را زیر کشت گیاهان سوختی برد و از سوخت بدست آمده برای حرکت خودروها استفاده کرد .
۲-۵) کاشت گیاهان پلاستیک : با تکنولوژی پیشرفته امروز می توان گیاهانی تراریخته عمل آورد که محصول آنها پلاستیک بوده , لاستیک هم که قبل از فرآورده های سوختی از کائوچو ی طبیعی بدست می آمد بنابراین مشکلی در این رابطه وجود ندارد . همچنین بقیه مواد مصنوعی را هم می توان از مواد غیر نفتی بدست آورد .
۶) تهیه نفت خام به روش های مصنوعی
دانشمندان توانستند با استفاده از روش های مصنوعی نفت خام بدست بیاورند .
۱-۶) فاضلاب شهری : دانشمندان موفق به روشی شدند که از لجن فاضلاب نفت خام بدست بیاورند . در این روش لجن تحت فشار ۲۰۰ اتمسفر و دمای ۳۵۰درجه به نفت خام تبدیل می شود .
۲-۶) تولید نفت خام از زباله : کارتاژ شهر کوچکی در ایالت میسوری آمریکا است که دانشمندان در آنجا دستگاهی ساخته اند که مواد کربنی را تحت فشار ۵۰ اتمسفر و گرمای ۲۵۰ درجه سانتیگراد به نفت خام تبدیل کرده و از تبدیل زباله ها به متان جلوگیری کرد .
با وجود این کشفیات برای ساخت مواد مصنوعی هیچگاه نفت تمام نمی شود زیرا کافی است شهرداری ها
زباله ها و فاضلاب خود را با این روش ها به نفت تبدیل کنند .
شکل شماره ۲۰ – دستگاه تولید گازوئیل از ضایعات
برای مطالعه سایر مقاله های نجومی روی شکل زیر کلیک کنید.
برای مطالعه مقاله های روانشناسی اینجا را کلیک کنید .
عکس های طبیعت, طبیعت خوانسار , شکوفه های بهاری , گلستان کوه ,دانلود آلبوم های کامل بهترین و زیباترین عکس ها ,آلبوم هائی با صدها عکس کیفیت بالا , در هیچ کجای اینترنت این عکسها را پیدا نمیکنید , عکس هابدون استفاده از تکنیک های فتوشاپ تهیه شده , کاملا طبیعی
برای آموزش کامل و حرفه ای گوگل مپ روی شکل زیر کلیک کنید
۱) هر گونه اظهار نظر را در فرم اظهار نظر کاربران وارد کنید .
۲) نظرات بعد از تایید مدیریت نشان داده می شود .
۳) با انتقادات و پیشنهادات سازنده خود ما را هرچه بیشتر همراهی کنید . مدیریت از انتقادات و پیشنهادات سازنده شما استقبال میکند .
۴) هرگونه بهره برداری : کپی تمام و یا قسمتی از مطالب این سایت بدون ارجاع منبع آن ممنوع می باشد .
۵) تکثیر فایل های Pdf با ذکر منبع آزاد ولی فروش آن تحت هر عنوان و با ذکر منبع هم ممنوع می باشد
