در این قسمت در مورد نورهائی که از ماه به زمین می رسد و پدیده های مربوط به آن توضیح می دهیم .
۱- مهتاب
نوری که از ماه بر زمین می تابد مهتاب نام دارد . با وجودی که ماه از خود نوری ندارد و نور خورشید را بازتاب می کند و با وجودی که سطح تیره ای دارد باز هم در ماه کامل پر نورترین جسم آسمان شب می باشد و از پرنورترین ستارگان شب (شِعرای یمانی , سهیل , آلفا قنطورس و… ) ده ها بار پر نورتر است .با این وجود حتی ماه کامل۰۰۰ر۴۰۰ بار از خورشید کم نورتر است .
در واقع شدت نور مهتاب به اهله ماه بستگی دارد . ماه کامل بیشترین نور را دارد با این وجود شدت روشنائی آن زیاد نیست و در واقع . برای این که ببینیم نور مهتاب چقدر است ابتدا تعریف چند اصطلاح را در مورد روشنائی و نور تعریف می کنیم .
۱) شارژ نوری
كل نور خارج شده از یك منبع نوری در واحد زمان در تمام جهات در فضا را شار نوری می‌گویند. واحد شار نوری «لومن» می باشد كه با «Lm» نشان می‌دهند. در اصطلاحات مربوط به محاسبات روشنایی، شار نوری را با (Φ) نشان می‌دهند.
۲) شدت روشنایی (Illuminance)
مقدار شار نوری كه به واحد سطح (۱متر مربع) می‌رسد را شدت روشنایی می‌گویند و با E نشان می دهند. شدت روشنائی را با E نشان می دهند . بنابر این بین شدت روشنائی و شارژ نوری این رابطه برقرار است : که در آن E شدت روشنائی و Φ شارژ نوری و A واحد سطح می باشد .
شکل شماره ۱ – رابطه شار نوری و شدت روشنائی
۳) لوکس (به انگلیسی: lux) (نماد: lx)
یکای شدت روشنایی در واحد SI است که به صورت شارنوری بر واحد سطح تعریف می‌شود. هر لوکس معادل یک لومن بر متر مربع است.
برای این که بدانید یک لوکس چقدر است کافی است که بدانید یک لوکس (LUX)شدت روشنايي است كه از يك شمع استاندارد در فاصله يك متري توسط سطح يك متر مربعي دريافت مي‌شود .
۴ ) مقایسه نور مهتاب با نورهای معمولی
شدت نور یک لامپ رشته ای معمولی ۱۳۶۰ لومن است این به معنای آن است که در فاصله ۱۰ متری (که به اندازه یک سالن معمولی می باشد) کمی بیش از یک لوکس می باشد (=۱٫۰۸۲ ۱۰^۲) ×π ۴) ۱۳۶۰/) که نور بسیار کمی می باشد . نور یک شمع در فاصله یک متری معادل یک لوکس می باشد و این در حالی است که نور مهتاب که به زمین می تابد تنها حدود ۲/ لوکس یا بعبارت دیگر ۵برابرکمتر از یک لامپ ۱۰۰ وات معمولی در فاصله ۱۰ متری می باشد .
۵ ) ضریب بازتابش نور یا سپیدائی
با توجه به نزدیکی ماه به زمین انتظار می رفت نور مهتاب بسیار بیشتر از این باشد ولی چون ماه کره ای تیره می باشد بیشتر نور خورشید را جدب کرده و مقدار بسیار کمی از این نور به زمین می رسد
دانشمندان سپیدایی یا آلبدو را به معنی درصد بازتاب نور از سطح یک جسم تعریف می کنند . مقادیر این کمیت می‌تواند از صفر (تاریک مطلق) تا یک (روشن مطلق) تغییر پیدا کند. آلبدو را گاه با درصد و گاه با یک عدد اعشاری کوچکتر از یک نشان می‌دهند. این مقدار برای ماه ۰۷/ می باشد . و به معنی آن است که فقط ٪۷ نوری را که توسط خورشید به ماه تابیده می شود بازتابش می کند . ماه کره ای تیره است و سپیدائی بسیار پائینی دارد از این رو نور زیادی را نمی تواند از سطح خود بازتاب کند . به این دلیل نور مهتاب اینقدر ضعیف است
( برای اطلاعات بیشتر به مشخصات عمومی ماه در همین سایت مراجعه کنید )
در میان منظومه شمسی “ انسلادوس “ ( قمر زحل ) بیشترین میزان سپیدائی( ٪۹۹ ) را دارد . که به معنی آن است که ۹۹ درصد نور را بازتابش می کند حال در نظر بگیرید اگر بجای ماه انسلادوس قمر زمین بود نور مهتاب چقدر پر قدرت می شد و چقدر شب های ما را روشن می کرد .
۶ ) دیگر ویژگی های مهتاب
مهتاب نوری است که از بازتابش نور خورشید حاصل می شود . ولی نه تنها از نظر شدت نور که از بسیاری جهات دیگر با نور خورشید ( آفتاب ) تفاوت داشته باشد .
نور بازتابیده از خورشید توسط ماه قرمزتر از نور خورشید می باشد ولی این قرمزی را نمی توانیم ببینیم زیرا دیگر رنگ های موجود در ماه آن را محو می کنند از این رو ما درخشش ماه را به صورت تابشی سفید نقره ای مشاهده کنیم .
همچنین مهتاب بر تمام موجودات زنده تاثیرات زیادی دارد . مهتاب فعالیت جانوران را زیاد تر می کند بر تولید مثل و شکار انها تاثیرات مثبتی می گذارد و… که خارج از بحث این بخش می باشد .
۲- زمین تاب
سوژه های جذابی در آسمان وجود دارد که می توان با چشم غیر مسلح هم آنها را دید یکی از این سوژه ها پدیده ای به نام زمین تاب است که با نگاه کردن به آن می توان همزمان هم هلال نازک ماه را و هم قسمت های تاریک قرص ماه را دید .
۱) زمین تاب چیست ؟
وقتی در اوائل ماه (شب های اول تا چهارم) و یا اواخر ماه (شب های ۲۶ به بعد) به ماه نگاه کنیم هلال نازکی از ماه را می بینیم که با نور زیاد می درخشد و کنار آن قسمت های تاریک ماه (نیز که نباید دیده شود) با نور کمرنگ و ضعیفی که تمام جزئیات ماه را نشان می دهد می درخشد . به این نور کمرنگ زمین تاب می گویند .
زمین تاب در چهار شب قبل و یا بعد از ماه نو قابل مشاهده می شود و در شب های بعد قابل مشاهده نیست و قسمت های شب ماه کاملا تاریک و غیر قابل مشاهده می شود .
شکل های شماره ۲و۳ – زمین تاب
۲) زمین تاب چه موقعی دیده می شود؟
همانطور که گفته شد حدود ۴ یا ۵ روز فاصله تا آخر ماه ( از دو طرف یعنی ۴ روز مانده به ماه پنهان یا ۴ روز گذشته از ماه پنهان ) می توان پدیده زمین تاب را با چشم غیر مسلح دید ( البته به شرط نبودن آلودگی هوا و آلودگی نوری ) و بعد از آن دیگر دیده نمی شود ولی با تلسکوب به فاصله ۹ روز هم دیده می شود .
۳) زمین تاب چگونه تشکیل می شود ؟
نور خورشید همزمان ماه و زمین را روشن می کند . مقداری از نوری که از خورشید به زمین می تابد به زمین انعکاس پیدا می کند و ما آن را به صورت “ مهتاب “ ( نوری بازتابیده از ماه ) می بینیم .
ولی نوری که از خورشید به زمین می تابد هم مقدار به ماه می رسد و باز ماه مجددا این نور را به زمین بازتاب می کند که ما به صورت “ زمین تاب “ ( نوری که از زمین بازتاب شده ) می توانیم ببینیم .
این نور به مراتب بیشتر از نوری است که از ماه به زمین می تابد به این دلائل :
۱-۵) ماه کره ای است تیره که سپیدائی آن ۰۷/ می باشد . در حالی که سپیدائی زمین ۳۶۷/ می باشد یعنی : ۵/۲۴= ۰۷/ ÷۳۶۷/ بنابر این سپیدائی (آلبدو ) زمین بیش از ۵ برابر ماه است .
۲-۵) به دلیل این که شعاع زمین حدود ۳/۶۷ برابر ماه می باشد بنابر این مساحت قرص زمین در آسمان ماه ۱۳/۴۷برابر قرص ماه می باشد (۱۳/۴۷=۳/۶۷×۳/۶۷)
۳-۵) بنابر این نور زمین در آسمان ماه : ۷۰/۵۸ = ۵/۲۴ × ۱۳/۴۷ تقریبا ۷۰ برابر نور ماه در آسمان زمین است .
پس پدیده زمین تاب نوری به اندازه کافی قوی تولید می کند که اندکی از آن مجدد به زمین بازتابش کند و در اوائل یا اواخر ماه با چشم غیر مسلح دیده شود .
شکل شماره ۴ – زمین تاب چگونه تشکیل می شود؟
۳) چرا زمین تاب در ابتدا و انتهای ماه قمری دیده می شود ؟
دلائل این که نور زمین تاب در اواخر و اوائل ماه فقط دیده می شود و هر چه به اواخر ماه (یا اوائل ماه ) نزدیکتر باشیم بهتر دیده می شود از این قرا است :
۱-۳) اندازه و درخشندگی هلال : وقتی به ماه نو نزدیک می شویم ( از دو طرف اوائل ماه یا اواخر ماه ) هلال ماه نازک و نازک تر می شود و درخشندگی و نور کمتری دارد . بنابر این مزاحمت کمتری برای نور ضعیف زمین تاب ایجاد می کند . به مرور که هلال ماه بزرگتر می شود و نور بیشتری تولید می کند جلو رویت زمین تاب را می گیرد .
۳-۲) نور زمین در آسمان ماه : اهله زمین در آسمان ماه برعکس اهله ماه در آسمان زمین می باشد . وقتی روی زمین ماه پنهان است ( ماه نو یا محاق ) در روی ماه زمین کامل (بدر) می باشد هرچه روی زمین از ماه نو دور شویم و نور ماه بیشتر و بیشتر شود ,روی کره ماه از زمین کامل دور می شویم و نور زمین کمتر و کمتر می شود بنابر این بازتابش آن که ما بصورت زمین تاب می بینیم هم کمتر و کمتر می شود .
۳-۳) محدوده زمین تاب در فضا : بازتابش نور زمین (زمین تاب) محدوده خاصی را شامل می شود . در نزدیکی ماه نو , کره ماه به محدوده زمین تاب نزدیکتر است و مقداری از نوری را که از زمین دریافت کرده است مجددا به صورت زمین تاب به سمت زمین بازتاب می دهد . بنابر این نور زمین تاب بهتر دیده می شود به مرور که ازماه شب نو دور شویم کره ماه از محدوده زمین تاب دورتر شده و نور کمتری را (از نورهای دریافتی از زمین) به سمت زمین بازتاب می دهد , سر انجام کره ماه از محدوده ای که می تواند نور تابیده از زمین را به صورت زمین تاب بازگشت دهد خارج می شود و نوری که از زمین به ماه رسیده است دیگر به سمت زمین برگشت داده نمی شود . و زمین تاب هم ضعیف و ضعیف تر شده و سرانجام دیگر دیده نمی شود . (شکل شماره ۵ )
شکل شماره ۵ – محدوده زمین تاب در فضا فقط وقتی ماه در محدوده زمین تاب واقع شود این پدیده دیده می شود
۴- فاصله بین طلوع و غروب ماه و خورشید
فبل از بحث در این مورد لازم است چند اصطلاح نجومی را در مورد ماه شرح داده و بعد به طلوع و غروب ماه بپردازیم و در ادامه بررسی کنیم که ایا می شود ماه را در روز دید یا نمی توان دید .
۱) مقارنه ماه و خورشید
وقتی دو جسم به گونه ای کنار هم قرار می گیرند که ناظر زمینی آنها را در کنار هم می بیند به این حالت مقارنه می گویند آنچه در فضا اتفاق می افتد این است که مراکز زمین و دو جسم دیگر همزمان در یک صفحه واقع می شوند . بنابر این هنگامی که مراکز زمین و ماه و خورشید در یک صفحه واقع شوند می گویند مقارنه ماه و خورشید اتفاق افتاده است .
شکل شماره ۶- مقارنه ماه و خورشید
۲) جدائی زاویه ای ماه و خورشید
آنچه ناظر زمینی در مورد اجرام سماوی می بیند این است که هر کدام در کره آسمان یک نقطه را اشغال کرده اند . اگر آسمان را یک کره با شعاع بینهایت در نظر بگیریم که همواره نیمی از آن را می توانیم ببینیم فاصله اجسامی که در روی این کره قرار گرفته اند کمان هائی از دایره کل عظیمه کره هستند که اندازه آنها بر حسب واحد های زاویه بیان می شود . (کره آسمان و شرح پاره ای از اصطلاحات نجومی را مطالعه کنید )
فاصله زاویه ای ماه و خورشید را در هر لحظه جدائی زاویه ای می گویند .
شکل شماره ۷- جدائی زاویه ای
۳) بعد از مقارنه ماه و خورشید چه اتفاقی می افتد ؟
در آخرین روزهای منتهی به ماه نو آنچه در آسمان می بینیم این است که هر روز ماه به خورشید نزدیکتر می شود . (جدائی زاویه ای کاهش پیدا می کند ) با این وجود همیشه اول ماه غروب می کند بعد خورشید , در موقع مقارنه جدائی ماه و خورشید به کمترین حد خود می رسد (ولی همیشه صفر نمی شود زیرا اگر صفر شود کسوف اتفاق می افتد) بعد از مقارنه , اول خورشید غروب می کند بعد ماه , در شب های بعد جدائی زاویه ای بیشتر می شود و فاصله زمانی بین غروب ماه و خورشید هم بیشتر می شود .
۴) چرا ماه هر شب حدود ۵۰ دقیقه دیرتر غروب می کند ؟
از دید ناظر زمینی حدودا ماه ۲۷/۳روز طول می کشد کره آسمان را یک دور کامل بپیماید . بنابر این در مدت یک شبانه روز (۲۴ ساعت) این مقدار برابر می شود با ۵۲ دقیقه ( کافی است ۲۷/۳ را بر ۲۴ تقسیم کنیم ):
۸۷۹/= ۸۷۹۱۲۰۸۷۹۱۲۱/ = ۲۷/۳ ÷ ۲۴ اگر این عدد را به دقیقه حساب کنیم : ۵۲/۷۴ = ۶۰× ۸۷۹/
اگر غروب ماه را در یک روز خاص مشخص کنیم . برای روزها و شب های بعد کافی است هر شب ۵۲ دقیقه به زمان طلوع و غروب اضافه کنیم .
نکته : برای محاسبه طلوع و غروب ماه باید دوره تناوب نجومی را در نظر گرفت که همان ۲۷/۳ می شود .
۵) محاسبه اختلاف زمانی طلوع و غروب ماه و خورشید
محاسبه طلوع و غروب خورشید پیچیده است زیرا به علت کج بودن محور زمین(درجه ۲۳/۵ ) مسیر خورشید در آسمان تعغیر می کند که همین عامل باعث تعغیر طول روزها و ایجاد چهار فصل می شود .
( مقاله های چهار فصل چگونه بوجود می آید؟ و همچنین مسیرحرکت خورشید در آسمان را مطالعه کنید )
که در اینجا با آن کاری نداریم ولی به صورت حدودی می توانیم همان محاسبه قسمت قبل را این بار با دوره تناوب هلالی ماه (طول یک ماه قمری یعنی ۵/۲۹) انجام دهیم :
۸۱۴/= ۸۱۳۵۵۹۳۲۲۰۳/ = ۹ ÷ ۲۴ اگر این عدد را به دقیقه حساب کنیم : ۴۸/۸۴ = ۶۰× ۸۱۴/
بنابر این حدودا (بستگی به فصل و ماه خورشیدی و عرض جغرافیائی ناظر دارد ) ماه هر شب ۴۹دقیقه زمانی (’۴۸:”۴۹) از خورشید فاصله می گیرد .
در موقع ماه نو ماه و خورشید به هم بسیار نزدیکند و بنابر این طلوع ماه همزمان با طلوع خورشید می شود ( ماهی که دیده نمی شود ) در شب بعد ماه ۴۹ دقیقه دیرتر طلوع و غروب می کند و شب بعد هم ۴۹ دقیقه دیگر و…هنگامی که ماه به ماه نیمه (تربیع اول می رسد ) این اختلاف به ۳۴۲ دقیقه ( (۵h:42’ یا ۵ ساعت و ۴۲ دقیقه می رسد و درموقع ماه کامل به ۱۱ ساعت و ۲۴ دقیقه و… بنابر این همین تاخیر حدود ۴۹ دقیقه باعث می شود بقدری زمان طلوعش عقب بی افتد که تا ماه شب نو بعدی دوباره با خورشید طلوع کند .
بنابر این طلوع و غروب ماه همیشه یک سیکل مشخصی را طی می کند که بستگی فاز ماه و طلوع و غروب خورشید دارد پس با دانستن طلوع و غروب خورشید و این که ماه در کدام فاز و اهله قرار دارد می توان طلوع و غروب ماه را به صورت تقریبی حساب کرد .
جدول شماره ۲ طلوع و غروب ماه را با توجه به طلوع و غروب خورشید و اهله ماه توضیح می دهد .
نکته : محاسبه ساعت دقیق طلوع و غروب ماه پیچیده بوده و در این مقاله نمی گنجد . در فصل جداگانه به این موارد خواهیم پرداخت .
جدول شماره ۲ – ارتباط طلوع و غروب ماه با اهله ماه
بنابراین برای محاسبه ساعت طلوع و غروب ماه باید ساعت طلوع و غروب خورشید و اهله ماه را بدانید .
در سایت (sunrisesunsetmap.com) نقشه ای از گوگل نشان داده می شود که با بردن نقشه روی هر مکان ساعت طلوع و غروب ماه و خورشید را می توانید درآن ببینید.(ساعت طلوع و غروب ماه و خورشید )
شکل شماره ۸- نمائی از سایت sunrisesunsetmap.com
برای طلوع و غروب ماه و خورشید
۶) جدائی زاویه ای ماه و خورشید در شبانه روز
اگر اختلاف زمانی بین غروب ماه و خورشید را به درجه تبدیل کنیم مقدار جدائی زاویه ای در هر روز مشخص روزمی شود . ( ما همان ۵۰ دقیقه میانگین را در نظر می گیریم )
برای تبدیل فاصله زمانی ۵۰دقیقه به درجه باید آن را به ساعت تبدیل کرده و در ۱۵ضرب کنیم(۱۵=۲۴ ÷ ۳۶۰)
۸۳۳۳۳۳۳۳/=۶۰ ÷ ۵۰ که حدود ۸۳۳/ ساعت می شود
حال در ۱۵ ضرب می کنیم (۱۲/۵=۱۵ × ۸۳۳۳۳۳۳/) که ۵/۱۲ درجه می شود یعنی جدائی زاویه ای بین ماه و خورشید هر روز ۱۲/۵درجه می شود .
نکته : می توانستیم از اول بجای تقسیم ۲۴ بر ۲۹/۵ یا ۲۷/۳ همان ۳۶۰ را بر ۲۹/۵ یا ۲۷/۳ تقسیم کنیم ولی ما با ۵۰ دقیقه حساب کردیم .
۵- مشاهده ماه در روز
بسیاری از دیدن ماه در روز تعجب می کنند . انگار که در روز فقط باید خورشید دیده شود . ماه بعد از خورشید پر نورترین جسم آسمان است و نورش بقدری زیاد است که اگر هنگام روز همزمان با خورشید در آسمان باشد براحتی و به رنگ سفید ( همانند تکه ای ابر ) دیده می شود. آنچه مهم است موقعیت ماه و خورشید در آسمان (جدائی زاویه ای)و فاز ماه (درصد روشن بودن ماه به کل ماه) می باشد.شرایط دیدن ماه در روز به این قرار است .
۱ ) فاز ماه چگونه باید باشد ؟
فاز ماه درصد روشن ماه را به کل ماه می گویند فاز ماه باید آنقدر بزرگ باشد تا نوری که از قسمت روشن ماه می رسد در روشنائی روز قابل دیدن باشد .
۲) جدائی زاویه ای چقدر باید باشد ؟
جدائی زاویه ای ماه و خورشید باید به اندازه کافی باشد . اگر خیلی کوچک باشد ماه به خورشید نزدیک شده و نور خورشید مانع از دیدن ماه می شود . به علاوه این که ماه در کدام فاز باشد (اهله ماه ) و فاز ماه چقدر باشد نسبت مستقیم دارد یعنی هرچه جدائی زاویه ای کمتر باشد ماه به خورشید نزدیکتر و هلال ماه هم نازک تر است و برعکس , همچنین اگر جدائی زاویه ای به اندازه کافی بزرگ باشد موقعی که خورشید طلوع می کند ماه غروب می کند و هر دو در آسمان با هم دیده نمی شوند .
در موقع تربیع اول ماه در حوالی ظهر طلوع کرده و تمام بعد از ظهر(همچنین شب)در آسمان قرار دارد و بخوبی دیده می شود . و به هنگام نزدیک شدن به ماه کامل وقتی ماه طلوع می کند که خورشید غروب کرده و امکان دیدن آنها با هم وجود ندارد .
در حوالی تربیع دوم ماه حوالی نیمه شب طلوع می کند و پس از طلوع خورشید همچنان بالای افق قرار دارد تا زمانی که دوباره به هم نزدیک می شوند و تا وقتی که جدائی زاویه ای به اندازه کافی ماه را از خورشید دور نگه دارد و هلال ماه به اندازه کافی ضخیم باشد همزمان با هم دیده می شوند و بعد دیگر دیده نمی شود .
به علاوه باید ماه و خورشید به اندازه کافی ارتفاع داشته باشند تا پشت کوه ها و ارتفاعات محل قرار نگیرند و این هم به ارتفاعات محل رصد بستگی دارد . اگر در دشت باشد و افق مناسب داشته باشد زمان های بیشتری می توان ماه را دید و اگر افق نامناسب باشد زمان های کمتری می توان آن را دید .
نکته : دو نوع افق داریم افق با مانع و افق بی مانع , افق با مانع در واقع افقی است که ارتفاعات محلی ( کوه ها , ساختمان ها , درختان و… ) مانع دید کامل شوند و افق بی مانع مانند دشت و کنار دریا هیچ چیزی جلو دید را نگبرد .
۳) چه اجرام سماوی دیگر در روز هم دیده می شوند ؟
علاوه بر ماه بعضی ستارگان و سیارات پر نور هم در اوائل روز و اواخر روز که هنوز نور خورشید خیلی زیاد نشده بسختی با چشم غیر مسلح و یا تلسکوپ های کوچک یا دوربین های دوچشمی قابل دیدن هستند .
زهره و مشتری همچنین ستاره شعرای یمانی ( شباهنگ ) از این دسته هستند .
شکل های شماره ۹ و ۱۰ – دیدن ماه در روز
برای مطالعه سایر مقاله های نجومی روی شکل زیر کلیک کنید.
برای مطالعه مقاله های روانشناسی اینجا را کلیک کنید .
عکس های طبیعت, طبیعت خوانسار , شکوفه های بهاری , گلستان کوه ,دانلود آلبوم های کامل بهترین و زیباترین عکس ها ,آلبوم هائی با صدها عکس کیفیت بالا , در هیچ کجای اینترنت این عکسها را پیدا نمیکنید , عکس هابدون استفاده از تکنیک های فتوشاپ تهیه شده , کاملا طبیعی
برای آموزش کامل و حرفه ای گوگل مپ روی شکل زیر کلیک کنید
۱) هر گونه اظهار نظر را در فرم اظهار نظر کاربران وارد کنید .
۲) نظرات بعد از تایید مدیریت نشان داده می شود .
۳) با انتقادات و پیشنهادات سازنده خود ما را هرچه بیشتر همراهی کنید . مدیریت از انتقادات و پیشنهادات سازنده شما استقبال میکند .
۴) هرگونه بهره برداری : کپی تمام و یا قسمتی از مطالب این سایت بدون ارجاع منبع آن ممنوع می باشد .
۵) تکثیر فایل های Pdf با ذکر منبع آزاد ولی فروش آن تحت هر عنوان و با ذکر منبع هم ممنوع می باشد .
