بعد از جنگ دوم جهانی رقابت سیاسی و نظامی بین دو ابر قدرت زمان ( آمریکا و شوروی) شروع شد این رقابت از ساخت سلاح های پیشرفته و کشتار جمعی شروع شد تا دخالت در امور کشورهای دیگر و زیر سلطه در آوردن ملت های مستقل جهان و راه اندازی جنگ های نیابتی و… که برای مردم جهان فاجعه بود و خسارات و عواقب سیاسی و اقتصادی و نظامی برای مردم جهان به ارمغان آورد و تاثیرات منفی زیادی داشت .
این رقابت از امور نظامی و سیاسی شروع شدو به ساخت موشک های پیشرفته کشید وبعد مسئله دستیابی به فضا پیش آمد و هر ابرقدرت سعی می کرد در این زمینه پیشتاز باشد و اولین های فضائی را فتح کند .
این رقابت برخلاف رقابت سیاسی و نظامی دستاوردهای مثبتی برای تمدن بشری و جامعه علمی داشت . در این مقاله فقط در مورد رقابت فظائی بحث کرده و توضیح می دهیم .
۱- وضعیت جهان از پایان جنگ جهانی دوم تا شروع جنگ سرد
بعد از پایان جنگ جهانی دوم و شکست آلمان نازی و ژاپن دو ابرقدرت زمان (آمریکا و شوروی)در پی سلطه به جهان افتادند و هر کدام می خواستند نظام سیاسی خود (سرمایه داری و سوسیالیستی ) را به دنیا دیکته کنند. از طرفی بعلت دارا سلاح های مهیب کشتار جمعی (بمب اتم) نمی توانستند وارد درگیری تمام عیار شوند این بود که به صورت غیر مستقیم شروع به تقویت نظامی خود کردند و در گام اول صنعت موشکی خود را توسعه دادند .
۱) رقابت دو ابر قدرت بر سر سلطه به جهان
همانطور که گفته شد رقابت سیاسی و نظامی بین دو ابرقدرت بعلت دارا بودن سلاح های کشتار جمعی هیچگاه به جنگ تمام عیار کشیده نشد.(چون هر دو ابر قدرت می دانستند که نابودی هر دوی آنها و تمدن بشری حتمی می باشد) در عوض هر دو ابرقدرت به ساخت سلاح های پیشرفته پرداختند و دورانی پر از تنش و کشمکش‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی همراه با جنگ های نیابتی (در کره و ویتنام و… نقاط مختلف جهان ) برای مردم جهان به ارمغان آوردند . بسیاری از ملت های جهان عملا به مستعمره ابرقدرت ها تبدیل شدند دنیا به دو بلوک شرق (کشورهای سوسیالیستی ) و بلوک غرب ( کشورهای سرمایه داری ) تقسیم شدند .
خون های زیادی بر زمین ریخته شد کشورهای زیادی تجزیه شدند و ملت های زیادی به فقر و فلاکت افتادند . حتی ملت های قدرتمند اروپای غربی (انگلیس و فرانسه و…) هم فقط دنباله رو آمریکا شدند و کشورهای اروپای شرقی هم مستعمره شوروی شدند و…
۲) جنگ سرد
دو ابر قدرت تصمیم به نابودی و حذف یکدیگر گرفتند ولی بعلت داشتن سلاح های کشتار جمعی جرات یک رویاروئی نظامی مستقیم را نداشتند و در عوض به سلطه بر جهان پرداختند . این دوران را مورخان به نام “جنگ سرد” می شناسند .
در طی دوران جنگ سرد دو ابر قدرت به جای درگیری مستقیم ضمن زیر سلطه بردن ملت های مستقل و ایجاد جنگ های نیابتی و …. به ساخت هر چه بیشتر سلاح بخصوص سلاح های کشتار جمعی پرداختند و هزینه های سنگینی بر ملت خود و ملت های دیگر تحمیل کردند و دنیا را در ترس دائمی از یک جنگ هسته ای نگه داشتند . این دوران را که از سال ۱۹۴۷(دو سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم ) شروع شد و تا سال۱۹۹۱( فروپاشی شوروی) ادامه پیدا کرد “جنگ سرد “می نامند .
۳) شروع و پایان جنگ سرد
مورخان نمی توانند برای جنگ سرد شروع و پایانی در نظر بگیرند ، اما عموما بین سال های ۱۹۴۷ که ترومن (رئیس جمهور وقت آمریکا ) دکترین خود را مبنی بر مبارزه با کمونیسم مطرح کرد شروع شد و تا فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ ادامه پیدا کرد .
۱-۳) دکترین ترومن (Truman doctrine) : دکترینی بود که ترومن رئیس جمهور آمریکا مطرح کرد . بر پایه این دکترین کشورهای دنیا به دو بخش تقسیم شده اند . کشورهای آزاد و دمکراتیک و کشورهای غیرآزاد و غیر دموکراتیک ( کمونیست) و اکنون آمریکا باید به همهٔ مخالفین کمونیسم برای آزادی کمک کند.
دکترین ترومن , دکترینی بود که در سال ۱۹۴۷توسط رئیس جمهور آمریکا، (هری اس.ترومن) مطرح شد.
۲-۳) فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد : میخائیل گورباچف آخرین رئیس جمهور شوروی از سال ۱۹۸۵ که رئیش جمهور شوروی شد دست به یکسری تعغیرات ساختاری و اساسی زد و نتیجه این اصلاحات او این بود که دست آخر در سال ۱۹۹۱نه تنها اتحاد جماهیر شوروی تمام کشورهای تابع خود را از دست داد بلکه خود شوروی هم به کشورهای مختلفی تجزیه شد و دوران جنگ سرد بین آمریکا و شوروی پایان پذیرفت .
۴) جنگ سرد و پیشرفت علم و تکنولوژی
جنگ سرد علی رغم زیان ها و خساراتی که برای مردم جهان در پی داشت به توسعه بعضی از علوم و تکنولوژی مربوط به آن کمک شایانی کرد از جمله علومی که جنگ سرد به پیشرفت آن کمک شایانی کرد “صنعت موشک سازی” و دیگر “صنعت فضانوری” بود . که صنعت موشک سازی کمک شایانی به صنعت فضانوردی کرد .
۵) پیشرفت صنعت موشک سازی بعد از جنگ جهانی دوم
جنگ جهانی دوم باعث پیشرفت صنایع موشک سازی آلمان شد در واقع آلمان اولین کشوری بود که به طور گسترده اقدام به ساخت و پرتاب موشک های بالستیک دور برد کرد .
بعد از پیروزی آمریکا و شوروی در جنگ جهانی و شکست آلمان نازی فن آوری موشکی آلمان در اختیار فاتحان جنگ ( آمریکا و شوروی ) قرار گرفت و آنها با استفاده از تکنولوژی آلمان ها اقدام به ساخت موشک های دور برد نظامی برای تهدید یکدیگر کردند و بنابراین تکنولوژی موشک سازی در آمریکا و شوروی رو به پیشرفت گذاشت .
ابتدا هدف از ساخت موشک های بزرگ و بالستیک حمل کلاهک هسته ای بود ولی بعد که مسابقه فضائی شروع شد از همان موشک ها برای اهداف فضائی استفاده کردند .
داستان موشک های آلمانی و این که چگونه تکنولوژی آلمان ها ابتدا در جهت نظامی و بعد برای ساخت موشک های فضائی استفاده شدو تاریخچه صنعت موشکی آمریکا و شوروی و طریقه کارکردن موشک های فضائی در مقاله “موشک چیست و چگونه پرواز می کند؟ “ آمده است .
در قسمت دهم “ ۱۰ – موشک های فضائی “ در مورد موشک های فضائی و نحوه کار کردشان توضیح مفصل داده شده و در قسمت چهاردهم “۱۴- نخستین موشک های مدرن از جنگ جهانی دوم تا زمان حال “ در مورد تاریخچه موشکی آمریکا و شوروی توضیح داده شده است .
بنابراین برای مطالعه بیشتر در زمینه موشک مقاله “موشک چیست و چگونه پرواز می کند؟ “ را حتما مطالعه کنید .
۲- مراحل رقابت فضائی
همانطور که گفته شد بعد از جنگ جهانی دوم ابرقدرت های پیروز در جنگ بر سر سلطه بر جهان به رقابت پرداختند و چون نمی توانستند وارد نبرد تمام عیار با هم بشوند به رقابت تسلیحاتی و زیر سلطه بردن ملت های دیگر مشغول شدند و دوران جنگ سرد رقم خورد که برای مردم و کشورهای مستقل جهان یک فاجعه بود ولی در این بین علم و تکنولوژی هم شروع به پیشرفت کرد . پیشرفت های علمی و تکنولوژی ابرقدرت ها را به فکر فتح فضا انداخت و به این گونه رقابت فضائی شروع شد . رقابت فضائی در چهار مرحله شروع شد که در مراحل اول برد با شوروی بود و آمریکا مرتب شکست می خورد و در مرحله آخر برد با آمریکا شد و آمریکا پیروز این میدان شد. ابتدا توضیح کلی در مورد مراحل مختلف داده و بعد هر کدام را به صورت کلی تشریح می کنیم .
۱) مرحله اول : موشک های نظامی و موشک های فضائی
مرحله اول مسابقه فضائی که در واقع قبل از شروع رسمی مسابقه فضائی شروع شده بود مسابقه موشکی بود این دوره از سال ۱۹۴۴شروع شده و تا سال ۱۹۴۹ که رسما مسابقه فضائی شروع شد به تکامل رسید .
یکی از پیشرفت های در ارتباط با تکنولوژی جنگ سرد پیشرفت صنعت موشک سازی بود . صنعت موشک سازی در ابتدا بهیچ عنوان جنبه صلح دوستانه و بشر دوستانه نداشت بلکه ماهیت تهاجمی برای افزایش قدرت نظامی ابرقدرت ها بود . هر روز دنبال ساخت موشک های قوی تری بودند تا بتوانند با نصب کلاهک های هسته ای قدرت نظامی خود را به رخ هم بکشند . بعد به دنبال فتح فضا افتادند تا در فضا هم حرف اول مال آنها باشد و برای همین موشک های بالستیک نظامی را تعغیر داده تا بتوانند برای فتح فضا از آنها استفاده کنند .
۲) مرحله دوم : مسابقه برای ماهواره ها
مسابقه فضائی شروع شده بود و هر دو ابر قدرت به دنبال کسب اولین ها در حوزه فضانوردی بودند تا قدرت فضائی خود را به رخ رقیب و مردم جهان بکشاند پس در اولین قدم هر دو به فکر فرستادن اولین ماهواره بودند این دوره که از سال ۱۹۵۳شروع و تا سال ۱۹۵۸به طول انجامید با پیروزی قاطع شوروی با فرستادن ماهواره “ اسپوتینک یک “ در تاریخ ۴ اکتبر ۱۹۵۷(۱۲مهر۱۳۳۶)خاتمه یافت . در پاسخ به فرستادن ماهواره اسپوتینک یک آمریکا هم در تاریخ ۳۱ ژانویه سال ۱۹۵۸(جمعه۱۱بهمن ۱۳۳۶) ماهواره “اکسپلورر” را به فضا فرستاد .
۳) مرحله سوم : مسابقه برای بقا
این دوره از سال ۱۹۵۷ تا ۱۹۶۱به طول انجامید و باز هم در فتح اولین ها برد با شوروی بود . نام این دوره را مسابقه برای بقا گذاشتند . هدف از این پروژه ها فرستادن و سالم برگرداندن موجودات زنده بود این یک آزمایش عملی بود که نشان دهند حیوانات و در نهایت انسان تا چه حد می توانند در مقابل شرایط خشن فضا دوام بیاورند . در مرحله اول شروع به فرستادن حیوانات به فضا کردند و بعد اولین انسان را به فضا فرستادند در این مرحله هم تقریبا برد با شوروی بود راجع به این دوران به طور مفصل دربخش های بعدی توضیح می دهیم.
۴) مرحله چهارم : مسابقه برای ماه
این دوران از سال ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۹به طول کشید و اگر چه شوروی موفقیت هائی را در ابتدا بدست آورد ولی این آمریکا بود که دست آخر با فرستادن آپولو ۱۱ به ماه و بعد بقیه سفینه های آپولو پیروز میدان شد .
۳- مسابقه برای ماهواره ها
اولین هدف و مرحله برای برنده شدن در مسابقه فضائی فرستادن ماهواره به مدار زمین بود . فرستادن ماهواره علاوه بر این که یک پیروزی قاطع در اولین ها بود برای ثبت تصاویر و جاسوسی و استفاده نظامی هم بسیار مهم بود . همچنین ابرقدرت ها و کشورهای صنعتی دیگر پی برده بودند در دهه ها و قرن های آینده ماهواره چه اهمیتی (چه نظامی و چه مقاصد صلح جویانه)می تواندداشته باشد. ازطرفی رفتن به فضا باید با ماهواره شروع می شد . بنابراین کوشش و تلاش برای فرستادن اولین ماهواره به مدار زمین در اولویت کاری ابر قدرت ها قرار گرفت.(در مورد ماهواره و اهمیت آن در مقاله ای به نام “ماهواره“در آینده توضیحات مفصل می دهیم)
این مرحله از رقابت فضائی با فرستادن ماهواره” اکسپلور یک “ در تاریخ ۳۱ ژانویه ۱۹۵۸به پایان رسید .
۱) ماهواره و عصر فضا
تا سال ۱۹۵۵ هر دو ابر قدرت به موشک های بالستیک برای پرتاب کلاهک های جنگی(عمدتا هسته ای) دستیابی پیدا کرده بودند .حال سران هر دو ابر قدرت ( آمریکا و شوروی ) به ملت های خود و جهانیان اعلام کردند که قصد پرتاب ماهواره به مدار زمین را دارند ( و البته برای توجیه افکار عمومی هدف از ساخت و پرتاب ماهواره را مقاصدصلح جویانه و تحقیقات علمی عنوان کردند)
در ۱۷دسامبر ۱۹۵۴ سرگئی کارالیوف (دانشمند ارشد موشکي شوروی – در بخش های دیگر مقاله راجع به این دانشمند بزرگ توضیحات کافی خواهیم داد ) طرح يک ماهواره را به وزير دفاع (ديميتری اوستيوف) داد.
در ۲۹ ژوئيه ۱۹۵۵رئيس جمهوری ايالات متحده ( آيزنهاور) از طريق دبير مطبوعاتی اش اعلام کرد که آمريکا می خواهد در سال ژئوفيزيکي بين المللی (IGY)يک ماهواره به فضا پرتاب کند. در واکنش به این سخنان يک هفته بعد، در ۸ اوت، پليت بوروی کميته مرکزی حزب کمونيست اتحاد جماهیر شوروی پيشنهاد ساخت ماهواره را تصويب کرد. بدین گونه بود که عصر فضا و رقابت فضائی رسما شروع شد .
۲) ماهواره و نقض حریم هوائی
از نظر حقوقی این بحث مطرح بود که پرتاب ماهواره و چرخش و گذر ماهواره از روی کشورهای مختلف در واقع نقص حریم هوائی آن کشورها می باشد ( بخصوص که رهبران جهان و بسیاری از مردم می دانستند که هدف اصلی جاسوسی و عکس برداری هوائی می باشد) بنابر این لازم بود ابتدا حریم هوائی (مرز هوائی) تعیین شود . مرزهای افقی که خب معلوم بود (منطبق با مرزهای زمینی) ولی مرز عمودی هوائی حد و مرز مشخصی نداشت (هم اکنون هم قانون کاملی در این زمینه وجود ندارد) بنابر این پیشنهادهای مختلفی صورت گرفت از ۳۰ کیلومتر تا ۱۰۰ کیلومتر (یا همان خط کارامان که مرز هوا و فضا می باشد) سرانجام فدراسیون بین‌المللی هوانوردی، خط کارمان را در ارتفاع ۱۰۰کیلومتربه عنوان مرز هوائی درنظر گرفت و خیال ابر قدرت ها راحت شد.
نکته ۱: دولت آمریکا مرز هوا و فضا را ارتفاع ۸۰ کیلومتری در نظر می گیرد بنابراین مرز هوائی را هم بر همان مبنا تعریف می کند پس پرواز در بالاتر از ۸۰ کیلومتر را نقض حریم هوائی به حساب نمی آورد .
نکته ۲ : مرز هوائی تعیین شده هیچگاه از سوی قدرت های بزرگ جدی گرفته نشد به عنوان مثال شاتل های فضائی آمریکا موقع فرود به زیر همان ۸۰ کیلومتر رسیده و از حریم هوائی کشوری های مختلف (مانند کانادا ) عبور کرده ولی هیچگاه اجازه نمی گیرند .
نکته ۳ : برای مطالعه در مورد تعریف مرز هوا و فضا (خط کارامان و دیگر تعاریف ) به مقاله “ هوا و جو “ بخش “ ۹- هوا و فضا (انواع تعاریف در مورد مرز هوا و فضا) ” مراجعه کنید.
۳) اسپوتینک یک اولین ماهواره جهان
“اسپوتینک یک “ نخستین ماهواره فضایی جهان بود که در تاریخ ۴ اکتبر ۱۹۵۷(۱۲مهر۱۳۳۶) توسط اتحاد جماهیر شوروی از پایگاه فضایی بایکونور با موشک فضائی (Sputnik 8K71PS) به مدار زمین پرتاب شد. پرتاب اسپوتنیک یک به مدار زمین آغازگر عصر فضا و مسابقه فضایی بود. این ماهواره نخستین ماه مصنوعی زمین بود که در مدار نزدیک زمین قرار می‌گرفت.
این ماهواره که با نام “ PS1 “ (یا ماهواره مقدماتی یک) نیز شناخته می‌شد، “اسپوتینک یک “ به مدت سه ماه با سرعتی برابر ۲۹٬۰۰۰ کیلومتر در ساعت در مدار زمین حرکت می‌کرد و بطور متوسط هر ۹۲دقیقه یکبار یک مدار کامل را می‌پیمود. سیگنال‌های رادیویی این ماهواره که به صورت “بیپ بیپ”های متوالی با فرکانس ۲۰٫۰۰۵ و ۴۰٫۰۰۱ مگاهرتز به زمین مخابره می‌شدند، و توسط گیرنده‌های رادیویی در اقصی نقاط زمین از جمله رادیو آماتورها قابل دریافت بودند.
پرتاب اسپوتنیک یک ،چه به لحاظ علمی و چه از نظر سیاسی یکی از مهمترین رویدادهای قرن بیستم محسوب می‌شود. مطالعه امواج رادیویی دریافتی از اسپوتنیک در زمین، اطلاعات زیادی را در مورد حرکت امواج رادیویی در یونوسفر برای دانشمندان فراهم آورد. همچنین با اندازه‌گیری کاهش سرعت مداری اسپوتنیک به خاطر اصطکاک با لایه‌های فوقانی اتمسفر زمین، پژوهشگران برای نخستین بار توانستند چگالی لایه‌های فوقانی اتمسفر زمین را با دقت بالایی تخمین بزنند. مجله نیوساینتیست در مقاله‌ای در سپتامبر ۲۰۰۷،پرتاب اسپوتنیک را به دلیل شتاب دادن به سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی در زمینه دانش و فناوری، به عنوان بزرگترین عامل توسعه دانش در تاریخ بشر برشمرده است.
ارسال پیام‌های رادیویی از ماهواره اسپوتنیک یک به مدت ۲۲ روز و تا خالی شدن باتری‌های آن ادامه داشت . سرانجام مأموریت اسپوتنیک یک پس از سه ماه و طی مسافتی بیش از۶۰میلیون کیلومتر در مدار زمین، در تاریخ ۱۴دی۱۳۳۶ (۴ ژانویه ۱۹۵۸) با سقوط آن به جو زمین به پایان رسید و در اثر اصطکاک شدید با اتمسفر سوخت و از بین رفت.
شکل شماره ۱ – اسپوتینک یک اولین ماهواره جهان
شکل شماره ۲ – ساختار درونی ماهواره اسپوتنیک یک
۴) مشخصات اسپوتینک یک
اسپوتنیک یک , یک ماهواره کروی شکل آلومینیومی با قطر ۵۸ سانتیمتر بود که چهار عدد آنتن مخابراتی به بدنهٔ آن متصل بودند. باتری‌ها، ابزارهای الکتریکی و دستگاه‌های مخابراتی آن در محفظه‌ای بسته در داخل آن قرار داشتند. درون اسپوتنیک نیز با گاز نیتروژن و فشاری برابر ۱٫۳ بار (۱۳۰کیلوپاسکال) پر شده بود . دلیل این که با گاز نیتروژن پر شده بود این بود که اگر توسط ریز شهاب ها سوراخ شد مشخص شود که این اتفاق نیفتاد .
اسپوتینک در مداری بیضی با نقطه اوج ۹۴۷ کیلومتر و نقطه حضیض ۲۲۸ کیلومتر به دور زمین می چرخید .
شکل شماره ۳- موشک حامل اسپوتنیک یک پیش از پرتاب
شکل شماره ۴ – تمبر۴۰ کوپکی به مناسبت پرتاب اسپوتنیک یک
۵) علت شکست آمریکا در پرتاب اولین ماهواره
موقعی که شوروی تدارک پرتاب اسپوتینک را می دید آمریکائی ها فکر می کردند پرتاب ماهواره صرفا ارزش علمی دارد و دست اندرکاران ساخت موشک که فقط به جنبه نظامی فکر می کردند اهمیتی ندادند و وقتی هم که به اهمیت پرتاب ماهواره پی بردند ( اهمیت علمی و نظامی) نتوانستند خودشان را به شوروی برسانند و در فرستادن اولین ماهواره و ثبت این اولین شکست خوردند ولی دیگر زمان را از دست ندادند و بسرعت مشغول تدارک برای فرستادن ماهواره به مدار زمین شدند و در مدتی کمتر از چهار ماه اولین ماهواره خود را به نام اکسپلورر یک به فضا فرستادند
۶) اکسپلورر یک ، اولین ماهواره ایالات متحده آمریکا
اکسپلورر یک ( Explorer 1) نخستین ماهوارهٔ آمریکا بود که در۳۱ ژانویه ۱۹۵۸(جمعه ۱۱بهمن ۱۳۳۶) ازپایگاه نیروی هوایی کیپ کاناورال توسط موشک Juno I RS-29 به فضا پرتاب شد. وزن این ماهواره حدود ۱۴ کیلوگرم بود که بیش از ۸ کیلوگرم آن را تجهیزات ماهواره به خود اختصاص داده بودند ارتفاع حضیض آن ۳۵۸ کیلومتر و ارتفاع اوج آن ۲۵۵۰کیلومتر بود. این ماهواره در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا (یکی از زیر مجموعه های ناسا ) تولید و ساخته شد . اکسپلورر یک تا ۳۱ مارس۱۹۷۰(یکشنبه ۱۰ خرداد ۱۳۴۹)در فضا بود و بعد که ماموریتش به اتمام رسید به داخل جو سقوط کرده و از بین رفت .
شکل شماره ۵ – اکسپلورر یک اولین ماهواره آمریکا
۷) نتایج فرستادن اکسپلورر یک به فضا
بر خلاف ماهواره اسپوتینگ یک که بیش از سه ماه در مدار نماند ماهواره اکسپلورر یک بیش از۱۲سال در مدار زمین بود و اطلاعات بسیار با ارزشی جمع آوری کرد . اطلاعاتی که به پیشرفت دانش نجوم و فضانوردی کمک شایانی کرد. از جمله این که ماهواره اکسپلورر یک منجر به کشف کمربند والن الن شد . همین مسئله باعث شد آمریکا فرستادن ماهواره های اکسپلورر را ادامه دهد .
۸) مجموعه ماهواره های اکسپلورر
اکسپلورریک اولین ماهواره ای بود که آمریکا فرستاد ولی آخرین ماهواره نبود اگر چه آمریکا ماهواره های متعددی را به فضا فرستاد ولی مجموعه ماهواره های اکسلور تا سال ۲۰۰۴ ادامه پیدا کرد و آخرین ماهواره از این سری “اکسپلورر ۸۲” بود که در ۲۰نوامبر ۲۰۱۴ (۳۰ آبان ۱۳۸۳) درغالب ماموریتی تحت عنوان “ستاره شناسی پرتوی گاما ”به فضا فرستاده شد . یکی از ماهواره‌های این مجموعه بیش از ۲۶ سال در مدار فعال بوده، هم اکنون نیز اطلاعات مفیدی درخصوص بادهای خورشیدی ارسال میکند . بنابراین درکل سری ماهواره‌های علمی تحقیقاتی اکسپلورر را می‌توان از موفق‌ترین ماهواره‌های جهان به شمار آورد.
۴- مسابقه برای بقا ( فرستادن حیوانات به فضا )
قبل از سفر انسان به فضا دانشمندان هیچ درکی از فضا نداشتند و نمی دانستند که در فضا بر سر موجودات زنده چه می آید اگر چه موجوداتی که به فضا فرستاده می شدند داخل سفینه بودند و در فضای تهی نبودند ولی از نظر تاثیر اشعه های خطرناک خورشید ( اشعه ایکس و ماوراء بنفش ) و بادهای خورشیدی و همچنین تاثیر بی وزنی بر موجودات زنده هیچ شناختی نداشتند این بود که ابتدا حیواناتی را به فضا فرستادند تا در صورتی که خطر جدی وجود داشته باشد. اول حیوانات قربانی شوند . به این ترتیب مرحله سوم رقابت فضائی تحت نام مسابقه برای بقا با فرستادن اولین پستاندار به نام “لایکا” درتاریخ ۳ نوامبر ۱۹۵۷به فضا شروع شد.
۱) فرستادن حیوانات به زیر مدار زمین
نخستین حیوانات که به فضا فرستاده شدند از سال ۱۹۴۷شروع شد در واقع همه آنها به زیر مدار زمین فرستاده شدند و موجودات بزرگی نبودند .
۱-۱) فرستادن کرم ها : در سال ۱۹۴۷ میلادی آمریکا چند کرم میوه را به مدار زمین فرستاد. آنها با یک موشک بازسازی شده V2 فرستاده شده و موشک در ارتفاع ۱۱۰کیلومتری منفجر شد و هیچ اطلاعاتی هم نتوانستند از این حشرات بدست بیاورند .
۲-۱) فرستادن میمون هائی به نام آلبرت : بعد از آن آمریکا (ناسا) چندین میمون به نام‌های آلبرت۴،۳،۲،۱ را همراه با تجهیزات نظارتی به فضا فرستاندند. با این‌حال، تمامی این حیوانات کشته شدند.
۳-۱) فرستادن موش و میمون به زیر مدار زمین : در سپتامبر سال ۱۹۵۱، دانشمندان موفق شدند یک میمون به نام یوریک را همراه با ۱۱موش به فضا( پرواز زیر مداری) بفرستند و آن را زنده به زمین بازگردانند.
نمونه های دیگری هم فرستاده شدند که یا موشک و فضاپیما از بین رفتند و حیوانات هم کشته شدند همه آنها “جزء پرواز زیر مداری” بودند . از این رو به حساب نیامدند .
نکته ( پرواز زیر مداری ) : پرواز زیر مداری (Sub-orbital spaceflight)، به آن دسته از پروازهای فضایی گفته می‌شود که سفینه به فضارفته ولی قبل از آن که یک دور کامل رابپیماید دوباره به جو برگشته و سقوط می کند.
۲) “لایکا “ اولین حیوانی که به فضا فرستاده شد و در فضا کشته شد
فرستادن حیوانات به بالای مدار زمین و زنده برگرداندن آنها و یا حداقل انجام آزمایش روی آنها تا زمان فرستادن “لایکا” محقق نشده بود. لایکا اولین جانور پستانداری بود که به فضا رفت و دانشمندان توانستند آزمایش های لازم را در مورد او انجام دهند . بنابراین فرستادن حیوانات به فضا با “لایکا “ شروع شد دوره ای که در عصر رقابت های فضائی با نام مسابقه برای بقا شناخته شد . و طبق معمول شوروی مدعی پیروزی در این مسابقه شد .
لایکا سگی ماده و بدون صاحب بود که همراه با دو سگ دیگر مورد آموزش قرار گرفت و در نهایت، به عنوان سگ فضانوردی که قرار بود همراه با فضاپیمای “ اسپوتنیک ۲ ” به فضا فرستاده شود انتخاب شد .
لایکا به همراه سفینه اسپوتینک ۲ در تاریخ تاریخ ۳نوامبر (۱۲ آبان ماه ۱۳۳۶) ۱۹۵۷ ازپایگاه فضایی بایکونور به فضا پرتاب شد.در اصل قرار هم نبود این سگ زنده از فضا برگردد . زیرا در آن زمان امکانات آن را هم نداشتند تنها هدف این بود که ببینند این حیوان در مراحل اولیه پرتاب زنده می ماند یا خیر , آزمایش ها هم نشان داد که لایکا در مراحل اولیه پرتاب تا قرار گیری در مدار زنده مانده و مشکلی پیش نیامده تنها بعد از ۳ ساعت قرار گیری در مدار و شرایط بی وزنی بر اثر ترس و گرمای زیاد سفینه و … لایکا کشته شد.
شکل شماره ۶ – لایکا سگ فضانورد
۳) علت مرگ لایکا و دستاورد آن
علت مرگ لایکا از عموم مخفی نگه داری شد . از یک طرف ادعا شده بر اثر تمام شدن ذخیره اکسیژن سفینه مرده و از طرف دیگر گرمای زیاد را دلیل مرگ او اعلام کردند و حتی ادعا شده قبل از تمام شدن ذخیره اکسیژن او را با آمپول سمی کشته بودند تا زجر کش نشود و…
علت مرگ لایکا هرچه بود فرستادن لایکا به فضا و زنده ماندن در مرحله اولیه ( از لحظه پرتاب تا قرار گیری در مدار)، راه را برای سفرهای فضایی انسان هموار ساخت و به دانشمندان این امکان را دادتا به نخستین اطلاعات در زمینهٔ چگونگی عکس‌العمل ارگانیسم‌های زنده دربرابر محیط‌های سفرهای فضایی دست یابند.
در۱۱آوریل ۲۰۰۸، مقامات روسی از مجسمهٔ یادبود لایکا در نزدیکی مرکز تحقیقات فضایی این کشور در مسکو، جایی که لایکا را برای مأموریت فضائی اش آماده ساخته بودند پرده‌برداری کردند. این یادبود مجسمه‌ای کوچک از سگی است که بر بالای موشکی ایستاده است.
شکل شماره ۷ – تمبر ۴۰ کوپکی یادبود لایکا
شکل شماره ۸ – مجسمه یادبود لایکا
۴) میمونی به نام «بِیکِر»
بعد از آن که شوروی توانست اولین پستاندار بزرگ را به فضا بفرستد و آزمایش های لازم را بر روی او انجام دهد آمریکائی ها هم دست بکار شدند و برای این منظور میمون را انتخاب کردند .
در تاریخ ۲۸ می ۱۹۵۹(۶خرداد ۱۳۵۹) میمون نری به نام “ بیکر“ (همراه با یک میمون کوچکتری به نام ایبل ) در یک عملیات که ژوپیتر نامیده شد . به فضا و به ارتفاع ۵۱۷ کیلومتری زمین فرستاده شد و به مدت ۹ دقیقه شرایط بی وزنی و سرعت ۱۶هزار کیلومتر در ساعت را (به مدت ۱۶دقیقه) تجربه کرد و سالم به زمین فرود آمد (البته ایبل بعد از ۴ روز بخاطر عوارض سفر از پا درآمد ) اگر چه سفر حیوانات به فضا قبل از این هم بوده و شوروی هم لایکا را به فضا فرستاد ولی “ بیکر “ از این جهت اهمیت داشت که اولا یک پستاندار بزرگ بود و ثانیا به ارتفاع بالا فرستاده شد و سالم به زمین برگشت . “بیکر “ در ۲۹ نوامبر ۱۹۸۴ دوباره به فضا فرستاده شد ولی در این سفر کشته شد و مراسم خاکسپاری مفصلی برایش برگزار کردندکه بیش از ۳۰۰نفردر مراسم خاکسپاری اش شرکت نمودند. بنابراین اگر چه آمریکا اولین کشوری نبود که پستاندار بزرگ جثه را به فضا فرستاد ولی اولین کشوری بود که توانست سالم به زمین برگرداند .
شکل شماره ۹ – بیکر اولین پستانداری که به فضا رفت و برگشت
۵) فرستادن حیوانات دیگر به فضا
بعد از فرود موفقیت آمیر بیکر فرستادن حیوانات به فضا ادامه پیدا کرد شوروی که نتوانسته بود حیوانی را سالم بفرستد و برگرداند در دوم جولای ۱۹۵۹به همراه دو سگ، خرگوشی به نام مارفوزا را به ارتفاع ۲۱۲ کیلومتری فرستاده و سالم به زمین برگرداند. بعد دوباره دو تا سگ را فرستادند و… که در این باره بیشتر توضیح نمی دهیم . فرستادن حیوانات به فضا تا امروز هم ادامه دارد امروزه دیگر نیاز به آزمودن فضا و فرستادن حیوانات به فضا نیست ولی هر کشوری که مدعی فضائی بودن می شود برای کار نمادین هم که شده میمون و سگ و… را به فضا می فرستد . حتی ایران هم یک میمون به نام “پیشگام” به فضا فرستاد و سالم برگرداند.
شکل شماره ۱۰ – پیشگام اولین میمون فضانورد ایران
۵- مسابقه برای بقا ( فرستادن انسان به فضا )
بعد از این که آزمایش روی حیوانات با موفقیت انجام شد نوبت به آزمایش روی انسان رسید و در این میان باز هم شوروی برنده شد و توانست اولین انسان را به نام “ یوری گاگارین “به فضا بفرستد . در اینجا در مورد نخستین انسان هائی که به فضا رفتند به اختصار توضیح می دهیم و توضیح کاملتر در مورد نخستین فضانوردان و دیگر فضانوردان بزرگ را در مقاله ای که در آینده تحت نام “ فضانوردان “ منتشر می شود می دهیم .
۱) رقابت برای فرستادن نخستین انسان به فضا
حالا که رقابت بر سر فرستادن نخستین انسان به فضا می باشد هر کدام از ابرقدرت ها می خواستند اولین انسان را به فضا بفرستند و در این میان آمریکائی ها هنوز آماده نبودند (موشکی که بتواند به فضا رفته و فضانوردان را ببرد طراحی نکرده بودند)بر اساس اطلاعات کسب شده از کا گ ب (سازمان جاسوسی شوروی ) برنامه آمریکا این بود که یک انسان را به فضا برده و سالم برگردانند ( در واقع این یک پرواز زیر مداری بود ) و این عمل را تا ۲۰ آوریل ۱۹۶۱ اجرا کنند ولی شوروی گمان کرد که برنامه آمریکا کامل است این بود که بازده زمانی بین روزهای ۱۱ تا ۱۷ آوریل همان سال برای اولین پرواز فضائی شوروی در نظر گرفته شد. تا در رقابت فضائی عقب نمانند و برای این کار کسی را مناسب تر از یوری گاگارین پیدا نکردند .
۲) یوری گاگارین اولین فضانورد جهان
یوری الکسی‌یویچ گاگارین یا همان “یوری گاگارین “ در روز ۹مارس ۱۹۲۴(۱۸ اسفند ۱۳۱۲)در روستای کلوشینو در نزدیکی شهر گژاتسک واقع در استان آسمالنسک در کشور روسیه (اتحاد شوروی) چشم به جهان گشود. نام شهر “گژاتسک” سال‌ها بعد در ۱۹۶۸،به افتخار گاگارین به «شهر گاگارین» تغییر داده شد.
گاگارین درسال ۱۹۵۵پس از فارغ‌التحصیلی در هنرستان، به دانشکده نیروی هوایی اورنبورگ رفت تا پرواز با هواپیماهای نظامی را فراگیرد. مدت کوتاهی پس از پرتاب اسپوتنیک یک (اولین ماهواره جهان) ، درسال ۱۹۵۷پس از دریافت مدرک خلبانی هواپیمای میگ ۱۵با امتیازات بالا از آن‌جا فارغ‌التحصیل شد .
گاگارین درسال ۱۹۵۹پس از ازدواجش، درخواست کتبی نامزدی خود را برای فضانوردی به سازمان فضایی شوروی تسلیم کرد. یک هفته بعد از او دعوت شد تا برای آزمایش‌های مقدماتی پزشکی به بیمارستان نیروی هوایی در مسکو برود. و بعد در سازمان فضائی شوروی پذیرفته شد.
شکل شماره ۱۱ – یوری گاگارین اولین فضانورد جهان
۳) پرواز یوری گاگارین به فضا
گاگارین در ساعت ۰۶:۰۷ صبح (به وقت مسکو) روز چهارشنبه ۱۲آوریل۱۹۶۱( ۲۳ فروردین ۱۳۴۰- ۰۶:۳۷ به وقت تهران ) از پایگاه فضایی بایکونور با فضاپیمای “وستوک۱”به عنوان نخستین فضانورد جهان به مدار زمین پرواز کرد. و به مدت ۱۰۸دقیقه مدار زمین را یک دور بطور کامل پیمود. عصر سفرهای فضایی انسان با این پرواز آغاز گشت . بدین سان شوروی توانست دراین رقابت هم بر آمریکا پیروز شده و نام گاگارین هم درتاریخ جاودانه شد.
از این رو ۱۲آوریل ( ۲۳فروردین روز جهانی فضانوردی نامیده می شود)
۴) گاگارین بعد از بازگشت
یوری گاگارین پس از بازگشت به زمین، بلافاصله تبدیل به ستاره‌ای جهانی شد. او به کشورهای گوناگون از جمله ایتالیا، چکسلواکی، بریتانیا، آلمان، مجارستان، فرانسه، بلغارستان، غنا، کوبا، مکزیک، برزیل، نروژ، هند، مصر، لیبریا، کانادا و ژاپن سفر کرد و مورد استقبال رسمی مقامات و هوادارانش قرار گرفت. او در بسیاری از کشورها نشان‌های افتخار دریافت و از پیکره‌هایی که به افتخارش برپا شده بود پرده‌برداری کرد.
همچنین در شوروی هم به مقامات بالائی رسید و تبدیل به یکی از محبوب ترین شهروندان شوروی شد .
۵) مرگ یوری گاگارین
سرانجام در روز ۲۷ مارس ۱۹۶۸( ۷ فروردین ۱۳۴۷) هواپیمای میگ-۱۵ یوری گاگارین و مربی پروازش طی یک پرواز تمرینی دچار سانحه شد و سقوط کرد و هردو سرنشین آن کشته شدند.
پیکر یوری گاگارین در آرامگاه دیوار کرملین در میدان سرخ شهر مسکو به خاک سپرده شده‌است. تندیس های مختلفی در شوروی سابق (روسیه کنونی) و نقاط دیگرجهان بعد از در گذشت یوری گاگارین برپا شد.
در مقاله “فضانوردان “ به طور کامل زندگی نامه یوری گاگارین را توضیح می دهیم .
شکل شماره ۱۲ – مجسمه گاگارین در مسکو
شکل شماره ۱۳ – نمای نزدیک مجسمه گاگارین
شکل شماره ۱۴ – سکه یک روبلی به مناسبت بیستمین سالگرد پرواز فضایی گاگارین
۶) آلن شپارد اولین فضانورد آمریکائی
بعد از سفر موفقیت آمیر یوری گاگارین به فضا آمریکائی ها بیکار ننشستند و بعد از ۲۳روز یعنی در تاریخ ۵ می ۱۹۶۱(جمعه ۱۵اردیبهشت ۱۳۴۰) با فرستادن اولین انسان ( آلن شپارد) در ماموریت “عطارد” ( زمان پرواز ۱۵ دقیقه – ارتفاع پرواز ۱۱۶کیلومتر- رسیدن به سرعت ۸۲۶۲ کیلومتر) به فضا و زنده و سالم برگرداندن او افتخار دیگری به تاریخ فضانوردی خود اضافه کنند .
آلن بارتلت شپارد جی‌آر(Alan Bartlett Shepard, Jr) در ۱۸نوامبر۱۹۲۳ (۲۶ آبان ۱۳۰۲) بدنیا آمد و همانطور که گفته شد نخستین آمریکائی بود که به فضا رفت و در ماموریت آپولو ۱۴ هم به عنوان فرمانده ماموریت و پنجمین انسان قدم بر روی ماه گذاشت . و در۲۱ ژوئیهٔ ۱۹۹۸(۳۰ تیرماه ۱۳۷۷) به علت سرطان خون در گذشت .
درمورد آلن شپارد در مقاله “ آپولو ۱۴ تا ۱۷ “ همچنین مقاله “ فضانوردان “ توضیحات مفصل خواهیم داد.
۷) نخستین زن فضانورد جهان والنتینا ترشکووا
تا اینجای رقابت باز هم شوروی موفق شد گوی سبقت را از آمریکا برباید و اولین فضانورد را به فضا بفرستد حال رقابت دیگری در کار بود اولین فضانورد مرد بود و مسابقه بعدی فرستادن اولین فضانورد زن بود که باز هم شوروی با فرستادن “والنتینا ترشکووا “ به فضا توانست در این رقابت فضائی پیروز میدان از آب در بیاید .
والنتیا در روز ۱۶ ژوئن ۱۹۶۳(برابر ۲۶خرداد ۱۳۴۲) با فضاپیمای وستوک-۶ به فضا رفت. وی نخستین فرد غیرنظامی بود و نخستین زن فضانورد بود که در سالهای آغازین عصر فضا به مدار زمین رفت .
در مورد زندگینامه ترشکووا در مقاله “ فضانوردان “ توضیحات مفصل خواهیم داد .
شکل شماره ۱۵ – والنتینا ترشکووا نخستین زن فضانورد
۶- مسابقه برای ماه ( پروژه لونا )
ماه نزدیکترین جسم آسمانی به زمین می باشد پس هر دو ابر قدرت تمام نیرو و تمرکز خود را بر روی فتح اولین ها در ارتباط با ماه (فرستادن اولین فضاپیما به مدار ماه , پیاده کردن سفینه بدون سرنشین و سرنشین دار بر روی سطح ماه و در نهایت فرود بر روی ماه ) متمرکز کردند . تا اینجای کار شوروی پیشتاز بود در این بخش در مورد “پروژه لونا “ که توسط شوروی برای فتح ماه بود توضیح می دهیم .
۱) پایگاه فضایی بایکونور
پایگاه فضایی” بایکونور “ قدیمی‌ترین و بزرگترین تشکیلات پرتاب فضایی فعال در جهان است. این پایگاه در دوم ژوئن ۱۹۵۵(۱۱خرداد ۱۳۳۴) برای پرتاب موشک های قاره پیمای بالستیک R7 ساخته شد و بعد تبدیل به یک پایگاه فضائی شد و در اختیار سازمان فضانوردی شوروی قرار گرفت .
این پایگاه رکورددار تعداد پرتاب‌های فضایی در جهان است. بسیاری از پروژه های فضائی شوروی سابق و روسیه کنونی از این پایگاه به فضا پرتاب شده و می شود. در شوروی سابق این پایگاه جزئی از خاک شوروی بود . نام این پایگاه به اسم شهر ” بایکونور” انتخاب شده در حالی که هیچ ربطی به شهر بایکونور ندارد . و ۳۲۰ کیلومتر از این شهر فاصله دارد . در آن زمان چون یک پایگاه نظامی بود برای مخفی نگه داشتن مکان آن به عمد وانمود کردند در نزدیکی شهر بایکونور قرار دارد.درحقیقت این پایگاه در کشور قزاقستان قرار دارد (۱۲۰کیلومتری غرب شهر جزقازغان قزاقستان) پس هم اکنون جزئی از خاک قزاقستان می باشد ولی موقع فروپاشی شوروی و استقلال کشور قزاقستان طبق قراردادی که بسته شد تا سال ۲۰۵۰ میلادی از قرار سالیانه ۱۱۵میلون دلار به کشور روسیه اجاره داده شده تا روسیه بتواندبه برنامه های فضائی خود ادامه دهد.
شکل شماره ۱۶- پرتاب موشک از ایستگاه فضائی بایکونور
شکل شماره ۱۷ – پایگاه فضائی بایکونور
شکل شماره ۱۸ – اتاق فرماندهی ایستگاه فضائی بایکونور
۲) پروژه لونا (Luna)
لونا (Luna) در لغت به معنی ماه می باشد . پس از موفقیت های پی در پی شوروی در مقابل آمریکا حالا وقت آن شده بودکه در رقابت بعدی یعنی رسیدن به ماه نیز شوروی پیشگام شود. از این رو سازمان فضائی شوروی طرح پروژه ای را ریخت که هدف آن بدست آوردن اولین ها در ارتباط با ماه و سایر اجسام آسمانی بود همچنان پروژه لونا (Luna) بعد از ماه , سیارات دیگر منظومه شمسی همچون مریخ و زهره و… را در دستور کار خود قرار داده بود . و بودجه عظیمی هم به آن اختصاص داد . این ماموریت ها تا لونا ۴۸ ادامه پیدا کرد . شوروی می خواست نشان دهد که در عرصه فضا حرف اول را می زند و این آمریکا است که دنباله رو شوروی می باشد .
در مورد پروژه لونا و برنامه های فضائی شوروی سابق و روسیه کنونی در مقاله ای تحت نام “پروژه لونا “ در آینده توضیحات مفصل می دهیم .
۳) اولین شی فرستاده شده به ماه لونا یک(Luna 1)
لونا یک (Luna 1) نخستین فضاپیمای از نسل پروژه لونا و نخستین ماموریت پروژه لونا بود این فضاپیما، نخستین فضاپیمایی بود که به نزدیکی کره ماه رسید و قرار بود با سطح ماه برخورد کند ولی بدلیل بروز اشکال در سامانه مرکزی از فاصله ۵۹۰۰ کیلومتری ماه عبور کرد و جذب خورشید شد و هم اکنون در مدار خورشید مرکزی” “ Heliocentric (در مداری بیضی بین زمین و مریخ با نقطه اوج ۱۹۷میلون کیلومتر و نقطه حضیض۱۴۶ میلون کیلومتر با دوره تناوب ۴۵۰ روز) همانند یک ماهواره مستقل به دور خورشید می چرخد و از دسترس بشر خارج شده است . بنابر این “لونا یک “ اولین ساخته دست بشربوده و هست که بر گرد جسم آسمانی دیگری غیر از زمین قرا گرفت و هم اینک هم جزئی از سامانه خورشیدی می باشد .
شکل شماره ۱۹ – فضاپیمای لونار یک اولین فضاپیمای پروژه لونا
۴) زمان پرتاب سفینه لونا یک ( آغاز ماموریت لونا یک )
در تاریخ دوم ژانویه ۱۹۵۹ساعت ۱۶:۴۱به وقت گرینویچ (۱۲دیماه ۱۳۳۷-ساعت۱۳:۱۱به وقت ایران ) فضا پیمای لونا یک(Luna 1) از پایگاه فضائی بایکونور با موشک R7به فضا پرتاب شد. این فضاپیما قرار بود به ماه برسد و به عنوان نخستین فضا پیما بر گرد ماه بچرخد و در ماه فرود بیاید ولی به دلیل سوختگی مرحله بالایی بدنهٔ آن در زمان پرتاب به سبب نادرست بودن زمان‌سنج به ماه نرسید. و همانطور که شرح آن رفت از نزدیکی ماه گذر کرد و در دام خورشید افتاد و مستقلا به گرد خورشید چرخید .
۵) وزن و مشخصات لونار یک
وزن فضاپیمای “ لونا یک “ ۳۶۱کیلوگرم بوده و دارای تجهیزات مخلتفی از جمله : فرستندهٔ رهگیری (که برای پیداکردن مکان آن از طرف ایستگاه زمینی استفاده می‌شود) و سامانه‌های سنجش از دور و همچنین پنج ابزار برای مطالعهٔ ماه و فضای میان سیاره‌ای از جمله مغناطیس سنج، شمارشگر گایگر، آشکارساز سنتیلاسیون و تشخیص دهندهٔ گرد و غبار فضایی بود .
۶) اکتشافاتی که لونا یک انجام داد
با وجودی که پروژه لونا یک با شکست مواجه شد و از دسترس خارج شد اطلاعات گرانبهائی برای بشرجمع آوری کرد از جمله :
۱-۳)در مورد کمربند والن آلن : لونا یک نشان داد که مقدار کمی از ذرات پرانرژی می‌تواند در کمربند بیرونی وجود داشته باشد. اندازه‌گیری‌های به دست آمده در طول این مأموریت، داده‌های جدیدی از کمربند تابشی زمین و فضا را ارائه داد .
۲-۳)تحقیقات درمورد بادهای خورشیدی : لونا یک اندازه گیری های دقیقی از بادهای خورشیدی و جریان قوی از پلاسمای یونیزه شده انجام داد و غلظت پلاسما را در ارتفاع ۲۰تا ۲۵هزار کیلومتری سطح زمین بین ۷۰۰ ذره در سانتیمتر مکعب و در ارتفاع ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار کیلومتری ۴۰۰ تا ۳۰۰ ذره در هر سانتی متر مکعب اندازه گیری کرد.
۳-۳)میدان مغناطیسی ماه : لونا یک همچنین با اندازه گیری میدان مغناطیسی ماه توانست نشان دهد که ماه میدان مغناطیسی ندارد .
۷)رکوردهائی که لونا یک انجام داد
لونا یک توانست رکوردهای زیر را به تنهائی بشکند .
۱-۴)گریز از جاذبه زمین : اولین جسم ساخت بشر که توانست از جاذبه زمین فرار کند .
۲-۴) قرار گیری در محدوده جاذبه ماه : اولین فضاپیمائی که در محدوده جاذبه ماه قرار گرفت .
۳-۴) قرار گیری در مدار خورشید : اولین ساخته بشر که در مداری غیر از زمین قرار گرفت .
۸) ماموریت لونا ۲ (Luna 2)
ماموریتی که لونا یک نتوانست انجام دهد لونا دو با موفقیت انجام داد و بار دیگر پیشتازی شوروی به آمریکا را ثابت کرد . فضا پیمای “لونا ۲”در تاریخ یکشنبه ۱۲سپتامبر ۱۹۵۹ساعت ۶:۴۰ به وقت گرینویچ (۲۸ شهریور ۱۳۳۸ساعت۱۰:۱۰ به وقت ایران) از پایگاه فضائی بایکونور به فضا پرتاب شد و در روز ۱۳سپتامبر ۱۹۵۹ساعت ۲۱:۰۲ به وقت گرینویچ (۳۰شهریور ساعت ۰۰:۰۲ به وقت ایران) در محلی در شرق دریای رگبارها (نزدیک محل فرود آپولو ۱۵)به سطح ماه برخورد کرد . و رکورد اولین سفینه بدون سرنشین را که در سطح ماه فرود آمد به نام خود ثبت کرد .
نکته : اولین برخورد نرم و حساب شده بر سطح ماه را لونا ۹ توانست انجام دهد .
شکل شماره ۲۰ – فضاپیمای لونار دو
۹) تجهیزات لونا ۲ و سایر مشخصات لونا ۲
وزن سفینه لونا دو ۳۹۰ کیلوگرم بود به همراه این فضا پیما ابزار با ارزشی همچون مغناطیس سنج و شمارشگر گایگر و دستگاه تشخیص گرد و غبار و… نصب شده بود .همچنین درداخل این فضا پیما سه عدد پرچم شوروی قرار داده شد که بعد از فرود با موفقیت نصب شد . بنابراین اولین پرچم کشوری که در ماه نصب شد پرچم اتحاد جماهیر شوروی بود . و بعد پرچم ایالات متحده آمریکا در ماموریت آپولو ۱۱نصب شد .
با این وجود اهمیت فرود سفینه روسی لونا دو بر ماه , فرود سفینه سرنشن دار آمریکا در ماموریت آپولو یازده بیشتر مطرح است وگرنه اولین فرود را شوروی انجام داد و باز هم اولین ها به نام شوروی به ثبت رسید .
۱۰) ماموریت لونا ۳ (Luna 3)
ماموریت “لونا سه” (برای تکمیل ماموریت لونا ۲)درتاریخ ۴ اکتبر ۱۹۵۹ساعت ۰۰:۴۴ به وقت گرینویچ (۱۱مهر ۱۳۳۸ساعت ۰۴:۱۴ به وقت ایران) از پایگاه فضائی بایکونور با موشک لونا به فضا پرتاب شد . و توانست با موفقیت در مدار ماه قرار گرفته و به عنوان اولین قمر مصنوعی کره ماه در مدار ماه باقی بماند و تصویر شماره ۲۳ اولین عکسی است که سفینه “لونا سه” از نیمه پنهان ماه فرستاد .
این عکس نشان داد که نیمه پنهان ماه سرزمینی کوهستانی است و تنها دو دریای کوچک در آن وجود دارد که به نام های“دریای مسکو “و دریابی “ میل “ نامگذاری شدند.
(برای اطلاع از جغرافیای ماه به مقاله “جغرافیای ماه“ از همین سایت مراجعه کنید)
۱۱) مشخصات لونا ۳
فضاپیمای “لونا سه” ۲۷۸/۵ کیلوگرم جرم داشته و در مداری بسیار بیضوی بسیار کشیده با نقطه حضیض ۵۰۰ کیلومتر و نقطه اوج ۰۰۰ر۵۰۰ کیلومتر به مدت بیش از ۷ ماه به گرد ماه چرخید و اطلاعات مفیدی از ماه به زمین مخابره کرد این فضا پیما در مجموع ۲۹ عکس از پشت ماه گرفت که ۱۷ عکس با کیفیت خوب و قابل استفاده بود . همچنین دستگاه های بسیار پیشرفته ای هم در این فضا پیما گذاشته شد . که اطلاعات گرانبهائی از ماه (بخصوص نیمه تاریک ماه)به زمین مخابره کرد .
همچنین این فضا پیما برای اولین بار از مانور قلاب سنگ برای افزایش سرعت مداری اش استفاده کرد (مانور قلاب سنگ روشی است برای افزایش سرعت یک کاوشگر با استفاده از تکانه زاویه ای یک جسم بسیار بزرگتر مانند یک سیاره – در مورد مانور قلاب سنگ در مقاله “گرانش “ مفصل توضیح می دهیم )
کاوشگر لونا ۳ حدود ۷ ماه در مدار ماه بود تا سرانجام در تاریخ ۲۹ آوریل ۱۹۶۰دستگاه های آن از کار افتاده و دیگر نتوانست اطلاعاتی به زمین بفرستد .
شکل شماره ۲۱ – فضاپیمای لونار سه
فضاپیمای لونار یک تا ۳ ( شکل های شماره ۱۹ تا ۲۱ )
۱۲) سایر ماموریت های لونا
در مقاله “ پروژه لونا“در مورد این پروژه و ماموریت های آن توضیح مفصل می دهیم . بعد ازماموریت “ لونا۳“ ماموریت های دیگر لونا با اهداف مختلف دنبال شد و بعضی موفق و بعضی ناموفق ماند به عنوان نمونه :
نخستین فرود نرم را در سطح ماه در۳۱ مارس۱۹۶۶ لونا ۱۰ انجام داد و لونا ۱۶ هم در سال ۱۹۷۰ موفق به جمع آوری سنگ و خاک از ماه شد .
شکل شماره ۲۲- محل فرود سفینه های لونا در ماه
شکل شماره ۲۳- اولین عکس از نیمه پنهان ماه
۷- مسابقه برای ماه ( پروژه آپولو)
در زمان مسابقه فضائی میان آمریکا و شوروی سرانجام شوروی موفق به فتح فضا با فرستادن اولین ماهواره و موجودات زنده و در نهایت اولین انسان به فضا شد بنابراین آمریکا که در این اولین ها شکست خورده بود تصمیم گرفت به هر قیمتی شده اولین انسان را در روی ماه فرود بیاورد تا به عنوان فاتح اولین کره آسمانی (ماه) در تاریخ ماندگار شود . بنابراین فتح ماه برای آمریکا به یک مسئله حیاتی تبدیل شد در این قسمت به کوشش های آمریکا در پروژه های آپولو و فتح ماه می پردازیم . پروژه آپولو از سال۱۹۶۱تا ۱۹۷۵اجرا شده و بالغ بر ۲۵میلیارد دلار برای دولت آمریکا هزینه در برداشت .
این قسمت خلاصه ای است از مقاله “ آپولو “ کامل این مقاله را می توانید در همین سایت مطالعه کنید . برای مطالعه روی نوشته آبی کلمه “ آپولو “ کلیک کنید .
۱) ناسا و شروع پروژه آپولو
در ۲۹ ژوئیه ۱۹۵۰ سازمان فضائی آمریکا ( ناسا بنیاد نهاده شد ) و هدف از آن دستیابی به فضا و تحقیقات در این زمینه بود . در اوج رقابت فضائی مهمترین هدف آمریکا و ناسا رقابت با شوروی برای فتح اولین ها بود . و چون آمریکا در بسیاری از اولین ها از شوروی عقب مانده بود (فرستادن اولین ماهواره به فضا , فرستادن اولین انسان به فضا , فرستادن اولین کاوشگر به مدار ماه ) ناسا تصمیم بسیار بزرگتری گرفت مبنی بر پیاده کردن انسان روی ماه تا افتخار این را داشته باشد تا اولین انسان را روی سطح ماه پیاده کند) به این صورت و بعد از سخنرانی کندی مبنی بر این که آمریکا باید تا پایان همین دهه (دهه۱۹۶۰) انسان را بر روی کره ماه پیاده کند همه کوشش و هم و غم ناسا و دولت آمریکا بر پیاده کردن انسان روی ماه متمرکز شد . و بودجه عظیمی هم در اختیار ناسا گذاشته شد . برای انجام این مهم ابتدا پروژه ای با عنوان “پروژه فضائی مرکوری “ شروع شد بعد این پروژه به “پروژه جمنای” تبدیل شد و دست آخر به “پروژه آپولو “ رسید.( آپولو جانشین مرکوری و جمنای شد )
۲) پروژه آپولو
پروژه آپولو یکی از هیجان انگیزترین و پرخرج ترین پروژه های فضائی بشر تا امروز است . که علی رغم شکست در ابتدای ماموریت (ماموریت آپولو یک) با پشتکار و کوشش ادامه پیدا کرد تا بالاخره به موفقیت رسید آپولو نقطه عطفی در پرواز فضائی انسان ایجاد کرد. و برای اولین مرتبه انسان توانست بر کره ای غیر از زمین قدم بگذارد و راه را برای فتح فضا برای انسان هموار کرد . این پروژه از آپولو یک شروع شد و تا آپولو ۱۷خاتمه یافت . هر کدام از بخش های پروژه یک ماموریت نام گذاری شد با توجه به این که ماموریت آپولو ۲ و ۳ (بخاطر شکست پروژه آپولو یک و کشته شدن فضانوردان آن ) لغو شد . بنابراین در کل پروژه آپولو ۱۵ ماموریت انجام شد.
با حذف دو ماموریت با وجود شماره گذاری تا ۱۷جمعا ۱۵ ماموریت انجام شد که دو ماموریت با شکست مواجه شد ( اپلو یک و سیزده )و ۱۵ماموریت با موفقیت انجام شد .
۳) ماموریت آپولو یک
اولین ماموریت آپولو با نام آپولو یک رقم خورد که متاسفانه با یک تراژدی به پایان رسید . ( سفینه قبل از هرگونه عملیاتی روی زمین آتش گرفت و تمام فضانوردان سوختند و از بین رفتند) با شکست ماموریت آپولو یک ماموریت های آپولو دو و سه لغو شد و ماموریت های آپولو ۳ تا ۶ هم بدون سرنشین انجام شد .
۴) آپولو ۷ تا آپولو ۱۱
بعد از شکست ماموریت آپولو یک ماموریت های آپولو ۲ تا ۶بدون سرنشین انجام پذیرفت و اولین ماموریت سرنشین دار بعد از آن تاریخ ماموریت , آپولو ۷ بود.بعد از آن ماموریت آپولو ۸ و بعد …تا ماموریت آپولو ۱۱ که به دنبال هم انجام شدند . که در این میان ماموریت آپولو ۸ و آپولو ۱۱ از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است .
۵) آپولو ۸ (Apollo 8)
ماموریت آپولو ۸ یکی ازمهمترین ماموریت ها در ادامه پروژه بزرگ آپولو درراه دستیابی به ماه بود .
در این مامویت بسیاری از اولین ها تحقق یافت . در واقع ماموریت آپولو ۸ بود که راه را برای ماموریت آپولو ۱۱ و فتح ماه فراهم کرد . این اولین ها عبارت بود از : ترک مدار زمین ( با سرنشین ), قرار گیری در مدار ماه ( با سرنشین ) , اولین فضانوردان که به مدار ماه رسیدند , دیدن زمین به صورت کره کامل, دیدن نیمه پنهان ماه
۶) روش های صعود از زمین و فرود بر ماه
گذشتن از جاذبه قدرتمند زمین و فرستادن فضاپیما به فضا حتی با تکنولوژی امروز کاری بسیار پر هزینه و مشکل می باشد.(چه رسد به دهه ۱۹۶۰و تکنولوژی آن موقع) اولین مشکل غلبه برجاذبه قدرتمند زمین و دومین مشکل عبور ازجو غلیظ زمین می باشد. به عنوان مثال موشکی که فضاپیمای آپولو یازده را به فضا فرستاد ( موشک ساترن ۵)حدود سه هزار تن وزن داشت که بیش از۹۱درصد از وزن آن را سوخت تشکیل می داد و وزن کل فضا پیما کمتر از ۱/۵ درصد از وزن کل موشک بود .
از همان ابتدا بحث بر سر این که چگونه یک سفینه روی ماه فرود آمده و سالم به زمین برگردد مطرح بود و سرانجام قرار شد سفینه از دو قسمت (سفینه فرماندهی و ماه نشین) تشکیل شده و بعد از رسیدن به ماه سفینه فرماندهی همراه با یک فضانورد در مدار ماه باقی مانده و ماه نشین همراه دو فضانورد پیاده شوند و بعد از پایان ماموریت به سفینه فرماندهی متصل شده و به زمین برگردند . تمام ماموریت های پیاده کردن انسان روی ماه به همین روش صورت گرفت .
۷) آپولو یازده و فتح ماه
سرانجام همه تلاش ها به بار نشست و همه چیز برای سفر سرنشین دار به ماه آماده شد . بعد از ۸ ماموریت آپولو یک تا ۱۰ اکنون نوبت به ماموریت آپولو ۱۱می رسد. رفتن به ماه آرزوی هزاران ساله انسان ها بود و اکنون ثمر داده بود .در روز ۲۰ژوئیه ۱۹۶۹(۲۹تیرماه ۱۳۴۸)دو فضانورد آمریکائی به نام های “نیل آرمسترانگ “ و “باز آلدرین “ به عنوان نخستین انسان ها قدم بر کره ای دیگر غیر از زمین( ماه ) گذاشتند .
برای مطالعه در مورد تاریخچه تلاش های بشر رای رسیدن به ماه به مقاله “رویای ماه “ مراجعه کنید.
همچنین برای مطالعه کامل سفر آپولو یازده مقاله“ آپولو یازده “ و همچنین مقاله “ در مسیر ماه “ را در همین سایت حتما مطالعه کنید.
۸) ادامه سفر به ماه
بعداز فرود نخستین انسان بر سطح ماه پروژه آپولو ادامه پیدا کرد و در غالب ماموریت های آپولو ۱۲تا ۱۷ این سفر ادامه یافت که بجز آپولو ۱۳بقیه موفقیت آمیز بود (ماجرای آپولو ۱۳را در مقاله “ آپولو ۱۳ “ کامل مطالعه کنید) آمریکائی ها خواستند نشان دهند که ما می توانیم بارها و بارها به ماه برفته و برگردیم .
برای مطالعه و ادامه ماجرا ی آپولو ۱۴تا ۱۷ مقاله “ آپولو ۱۴ تا ۱۷ “ مطالعه کنید.
۸- جمع بندی کل مطالب ( شروع و پایان رقابت فضائی )
رقابت فضائی از رقابت موشکی شروع شد و به فرستادن حیوانات و بعد انسان ها به مدار زمین ادامه پیدا کرد تا به فرود انسان در روی ماه (ماموریت آپولو ۱۱) منجر شد و نتایج بسیار مثبتی برای جامعه علمی بخصوص نجوم و فضانوردی به ارمغان آورد پیشرفت هائی که در آن دوران حاصل شد پیشرفت هائی که هنوز هم در غالب صنعت ماهواره و فرستادن کاوشگر به مریخ و کرات آسمانی و همینطور سایر اختراعات مربوطه ادامه دارد.
۱) برنده رقابت فضائی
رقابت فضائی جزئی از جنگ سرد بود که ابرقدرت ها ( آمریکا و شوروی ) می کوشدند در فضا هم قدرت و برتری خود را به رخ یکدیگر بکشند . این رقابت با عصر موشک های بالستیک و نظامی شروع شد و بعد به فرستادن اولین ماهواره ها به مدار زمین ادامه پیدا کرد که برنده این قسمت شوروی بود بعد با فرستادن حیوانات به فضا ادامه پیدا کرد و بعد از آن نوبت به فرستادن انسان به فضا شد که در همه این موارد تقریبا برد با شوروی بود و آمریکا مرتب یک گام بعد از شوروی قرار داشت . این بود که آمریکا با پروژه آپولو درصدد پیاده کردن اولین انسان بر روی ماه برآمد و شوروی هم با پروژه “لونا” پیش دستی کرد و توانست بسیاری از این اولین ها را به نام خود کند سرانجام آمریکا با پیاده کردن اولین سفینه سرنشین دار (سفینه عقاب) و اولین انسان بر روی ماه (نیل آرمسترانگ) در ماموریت آپولو ۱۱ برتری قاطع خودرا به شوروی نشان داد.
۲) جدول برترین ها
در جدول شماره یک برترین های فضائی را که در دوران رقابت فضائی بین ابرقدرت ها بدست آمده را به صورت خلاصه نشان می دهیم .
جدول شماره یک – برترین های فضائی در دوران رقابت فضائی
۳) علت عقب ماندن آمریکا از شوروی در رقابت فضائی
همانطور که جدول نشان می دهد آمریکا در ابتدا از شوروی عقب بوده و دنباله رو شوروی بود ولی بعد این آمریکا بود که از شوروی پیشی گرفت و جلو افتاد . علت عقب ماندن آمریکا از شوروی دلائل مختلفی داشت یکی از دلائل آن این بود که در ابتدا صنعت موشک سازی آمریکا دست نظامیان بود و آنها تصور می کردند که تحقیقات فضائی فقط جنبه علمی دارد و هیچ سود نظامی ندارد لذا کمتر به آن بها دادند . دلیل دیگر عقب ماندگی آمریکا “جنگ ویتنام” بود که همه بودجه و توجه دولت آمریکا را معطوف به خود کرده بود .
۴) “سرگئی کارالیوف“ مغز متفکر پروژه های موشکی و فضائی شوروی
سرگئی پاولوویچ کارالیوف رئیس و مهندس ارشد پروژه‌های فضایی شوروی از آغاز مسابقه فضایی آمریکا و شوروی در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ بود.
او در ۱۲ ژانویه ۱۹۰۷(۲۲دی ۱۲۸۵) در شهر ژیتومیر، مرکز کوچک یک ایالت در اوکراین مرکزی ( آن زمان اکراین بخشی از امپراتوری روسیه بود) به دنیا آمد . کارالیوف به عنوان پدر برنامه فضایی شوروی شناخته می‌شود، و بر خلاف همتای خود در آمریکا یعنی ورنر فون براون نقش محوری و اساسی کارالیوف در برنامه‌های فضایی شوروی تا زمان مرگش به شدت سری نگاه داشته شد.در تمام دوران کاریش ، کارالیوف تنها با عنوان «طراح ارشد» شناخته می‌شد. تمام پروژه های موشکی و فضائی شوروی مستقیم و غیر مستقیم زیر نظر سرگئی پاولوویچ کارالیوف بود . و همانطور که خواهیم گفت بدرستی بدون وجود او هیچ کس نمی توانست وظائف او را انجام دهد .
کارالیوف در ۱۴ ژانویه ۱۹۶۶ برابر با ۲۴ دی ۱۳۴۴ خورشیدی در سن ۵۹ سالگی در مسکو چشم از جهان
فرو بست. خاکستر وی در آرامگاه دیوار کرملین نهاده شد .
شکل شماره ۲۴ – سرگئی کارالیوف مغز متفکر برنامه موشکی شوروی
۵) نقطه ضعف پروژه های فضائی شوروی و علت شکست نهائی شوروی
برخلاف آمریکا که پروژه های موشکی و فضائی اش را با تعداد زیادی دانشمند و متخصص به پیش می برد پروژه های شوروی با تعداد محدودی دانشمند به پیش می رفت که در این میان مغز متفکر و رئیس اصلی این پروژه ها “سرگئی کارالیوف“ بود که تمام پروژه های فضائی روسیه را به پیش می برد . با مرگ این دانشمند بزرگ در سال۱۹۶۶پروژه های شوروی به بن بست خورد و دیگر نتوانستند به آسانی با آمریکا رقابت کنند .
اگر چه بعدا شوروی توانست خلاء ایجاد شده را پر کند ولی در سال های ۱۹۶۶تا ۱۹۶۹که آمریکا به سرعت برنامه آپولو را به پیش می برد شوروی نتوانست فرود انسان بر روی ماه را زودتر به انجام برساند و این افتخار نصیب آمریکا شد . بعد که سازمان فضائی شوروی آماده برنامه برای فرود انسان شده بود دوران رقابت فضائی به پایان خود رسیده بود و دولت بودجه کافی برای این امر را در اختیار سازمان فضائی شوروی نگذاشت .
۶) پایان رقابت فضائی و وارد شدن قدرت های دیگر فضائی
بعداز ماموریت های موفق آپولو ( آپولو۱۱و۱۲و ۱۴تا ۱۷) آمریکا و شکست های شوروی خروشجف (رئیس جمهور شوروی) که دید توان رقابت با آمریکا را ندارد دست از رقابت برداشت و پیشنهاد همکاری دو جانبه را داد به این صورت قدرت های بزرگ فضائی به سمت همکاری پیش رفتند تا صنعت فضانوردی بیشتر شکوفا شود .
برای مطالعه سایر مقاله های نجومی روی شکل زیر کلیک کنید.
برای مطالعه مقاله های روانشناسی اینجا را کلیک کنید .
عکس های طبیعت, طبیعت خوانسار , شکوفه های بهاری , گلستان کوه ,دانلود آلبوم های کامل بهترین و زیباترین عکس ها ,آلبوم هائی با صدها عکس کیفیت بالا , در هیچ کجای اینترنت این عکسها را پیدا نمیکنید , عکس هابدون استفاده از تکنیک های فتوشاپ تهیه شده , کاملا طبیعی
برای آموزش کامل و حرفه ای گوگل مپ روی شکل زیر کلیک کنید
۱) هر گونه اظهار نظر را در فرم اظهار نظر کاربران وارد کنید .
۲) نظرات بعد از تایید مدیریت نشان داده می شود .
۳) با انتقادات و پیشنهادات سازنده خود ما را هرچه بیشتر همراهی کنید . مدیریت از انتقادات و پیشنهادات سازنده شما استقبال میکند .
۴) نوشته های قرمز پر رنگ ارجاع به لینک هستند که هنوز لینک آنها قرار داده نشده است ( هنوز صفحه آنها منتشر نشده است )
۵) نوشته های آبی پر رنگ ارجاع به لینک هستند که لینک آنها قرار داده شده است ( صفحه آنها منتشر شده است )
۶) هرگونه بهره برداری : کپی تمام و یا قسمتی از مطالب این سایت بدون ارجاع منبع آن ممنوع می باشد .
۷) تکثیر فایل های Pdf با ذکر منبع آزاد ولی فروش آن تحت هر عنوان و با ذکر منبع هم ممنوع می باشد.
