ماه از نظر زمین شناسی سیاره ای مرده است یعنی پدیده های زمین شناسی مانند : حرکات تکتونیک , زمین لرزه آتشفشان , کوهزائی و… پدیده های در ارتباط با زمین شناسی در ماه اتفاق نمی افتد . از طرفی بعلت نداشتن جو پدیده هائی مانند فرسایش هم تفاق نمی افتد با این حال پدیده هائی اتفاق می افتد که در روی زمین کمتر اتفاق می افتد و یا اگر اتفاق بیفتد آثارش به مرور زمان محو می شود . یکی از این پدیده ها گودال های برخوردی است .
سطح ماه پر از گودال های برخوردی است که به نمونه هائی از آن اشاره شد ( سطح ماه حدود ۳۰۰۰۰۰ گودال برخوردی دارد که در بعضی موارد داخل یک گودال چندین گودال برخوردی و داخل آنها هم گودال های دیگری و… است )
۱- قسمت های داخلی ماه
ماه مثل زمین سه بخش دارد: پوسته، گوشته (mantle) و هسته. اما تركيبات، ساختمان و منشأ مناطق مختلف ماه خيلي با زمين متفاوت است. ماه از يك پوسته خارجي سخت، گوشته خارجی سخت و انعطاف ناپذير، گوشته داخلي نيمه سخت و هسته لايه ای برخوردار است. داخل ماه خنك تر از داخل زمين است. ( شکل شماره ۱ )
۱) پوسته ماه
ضخامت پوسته ماه درقسمت آشکار ماه ۷۰ کیلومتر و در قسمت پنهان ماه ۸۰ کیلومتر ( متوسط ۷۰ کیلومتر ) می باشد . بیرونی ترین بخش ماه بخاطر برخوردهای صورت گرفته شکسته شده و ترک دارد .
جنس سنگ های پوسته شباعت زیادی به سنگ های زمین دارد ولی آلمینیوم و تیتانیوم بیشتری دارد همچنین موادی در آن یافت می شود که در زمین وجود ندارد ( tranquillityite و pyroxferroite )
۲) گوشته ماه
بین پوسته و هسته را گوشته می نامند . گوشته ماه از دو قسمت تشکیل شده است . گوشته بالائی جامد بوده و گوشته جامد نامیده وی شود و گوشته داخلی مایع بوده و گوشته مایع نامیده می شود
۱-۲) گوشته جامد( لیتوسفر ) : گوشته بیرونی ماه با آن که حرارت بالائی دارد ولی بقدر کافی نیست که به صورت مایع در بیاید و جاری شود . بنابر این جامد است . این قسمت از ماه از مواد معدنی ( آهن و منیزیوم ) غنی هستند . ضخامت گوشته جامد ۱۱۸۰ کیلومتر است ( حدود ٪۶۸ ماه )
۳) گوشته مایع : بعد از گذشتن از گوشته مایع به گوشته جامد می رسیم که بقدر کافی داغ شده است که بحالت مایع در بیاید ولی آنقدر سخت است که امواج زمین لرزه را عبور دهد . ضخامت گوشته مایع ۱۵۰ کیلومتر است .
۳) هسته ماه
داخلی ترین قسمت ماه هسته نامیده می شود که خود به دو قسمت . هسته داخلی و هسته خارجی تقسیم می شود .
۱-۳) هسته خارجی : هسته خارجی ماه به صورت مایع است که دور هسته جامد را گرفته است و تنها ۹۰ کیلومتر ضخامت دارد .
۲-۳) هسته داخلی : هسته داخلی ماه ( همانند ) زمین بعلت فشار زیاد در مرکز با وجود گرمای بسیار زیاد به حالت جامد است شعاع این هسته ( ضخامت آن ) ۲۴۰ کیلومتر است . بیشتر مواد تشکیل دهنده آن ( همانند زمین ) از آهن و عناصر سنگین ساخته شده است . (جدول شماره ۱ – قسمت های مختلف ماه را نشان می دهد )
جدول شماره ۱ – مشخصات لایه های ماه
شکل شماره۱ – قسمت های مختلف درون ماه
۲- قسمت های داخلی زمین و مقایسه با ماه
در این قسمت به طور اختصار قسمت های مختلف داخل زمین را نشان داده( شکل شماره ۲ ) و جدول مشخصات لایه های مختلف درون را آورده تا به مقایسه با لایه های مختلف ماه نتیجه گیری کنیم . ( جدول شماره ۲ )
شکل شماره۲ – قسمت های مختلف درون زمین
جدول شماره ۲ – مشخصات لایه های زمین
۱) مقایسه قسمت های مختلف درون ماه و زمین
در جدول های شماره ۳ تا ۵ به مقایسه قسمت های مختلف ماه با زمین می پردازیم . و با توجه به ضخامت لایه های مختلف دو کره و درصد حجم و ضخامت لایه ها دو کره را با هم مقایسه می کنیم .
جدول شماره ۳ – مقایسه حجم (واحد حجم میلیارد متر مکعب) و ضخامت لایه های ماه و زمین
حال جدول را بر اساس مایع یا جامد بودن لایه ها تقسیم بندی می کنیم قبل از آن باید تذکر بدهیم که :
در داخل کره زمین و کره ماه ,هسته داخلی که تحت فشار بسیار زیاد است . با وجود دمای بالاتر از نقطه ذوب سنگ ها به حالت جامد باقیمانده است بقیه قسمت های جامد به دلیل سرد شدن و دمای پائین آن است .
جدول شماره ۴ – مقایسه درصد حجم و ضخامت لایه های مایع در ماه و زمین
جدول شماره ۵ – مقایسه درصد حجم و ضخامت لایه های جامد در ماه و زمین
۲) نتیجه گیری از مقایسه قسمت های مختلف درون ماه و زمین
۳-۱) اگر ضخامت لایه های جامد را در نظر بگیریم حدود ۱۹ درصد زمین جامد است ( اگر از هسته صرف نظر کنیم فقط ۵/ درصد زمین که همان پوسته باشد جامد است ) و ۸۱ درصد زمین مایع در حالی که حدود ۸۶ درصد ماه جامد است و کمتر از ۱۴ درصد ماه مایع است .
۳-۲) اگرحجم لایه های جامد را در نظر بگیریم حدود ۲درصدحجم زمین جامد است(اگر از هسته صرف نظر کنیم فقط ۵/۱ درصد حجم زمین که همان پوسته باشد جامد است ) و بیش از ۹۸ درصد حجم زمین مایع در حالی که حدود ۹۸ درصد حجم ماه جامد است و کمتر از ۲ درصد حجم ماه مایع است .
۳-۳) این نشان می دهد که ماه تقریبا سرد شده و فعالیت های زمین شناختی درآن متوقف شده است . بخصوص اگر به پوسته نگاه کنیم می بینیم که درصد پوسته ماه بسیار بیش از پوسته زمین است .
۳) اثرات مواد مایع در درون زمین و ماه و تاریخچه کلی زمین شناسی ماه و زمین
گازهائی که در مواد مذاب درون زمین حبس شده اند فشارهای عظیمی ایجاد می کنند. به طور خیلی خلاصه این گازها و مواد مذاب چنین پدیده هائی را ایجاد می کنند .
۴-۱) در بعضی نقاط که پوسته زمین نازک باشد مواد مذاب با فشار زیادی که دارند پوسته را شکافته و آتشفشان فعال ایجاد می کنند . در ماه بعلت کم بودن مواد مایع و ضخیم بودن لایه جامد ( پوسته و گوشته بیرونی ) این اتفاق دیگر نمی افتد .
۴-۲) پوسته زمین به بخش هائی تقسیم شده است که تحت همان فشار گازها و آتش فشان های زیر دریا ها حرکت کرده و پدیده ای به نام رانش قاره ای ایجاد می کند . در ماه به دلیل ضخیم بودن لایه جامد این اتفاق نمی افتد .
۴-۳) حرکت بخش های مختلف پوسته زمین باعث پدیده کوه زائی و زلزله نیز می شود ولی به دلیل یکپارچه بودن پوسته ماه کوه زائی در ماه متوقف شده و زلزله هم خیلی بندرت ( به دلائل دیگر ) اتفاق می افتد .
۴-۴) در زمین بخاطر هسته داخلی جامد و هسته مذاب اطرافش و چرخش مواد مایع دور هسته (بخاطر حرکت وضعی زمین ) میدان مغناطیسی قدرتمندی شکل می گیرد . ( رجوع شود به میدان مغناطیسی زمین ازهمین سایت )
در کره ماه بخاطر کوچک بودن حجم هسته و مایع اطرافش و همچنین طولانی بودن حرکت وضعی ماه ( بعلت قفل گرانشی حرکت وضعی ماه حدود ۲۷ روز زمینی طول می کشد ) ماه میدان مغناطیسی بسیار ضعیفی دارد به گونه ای که میدان مغناطیسی ماه ۱۰۰۰ برابر ضعیف تر از میدان مغناطیسی زمین است . در این مورد مفصل تر توضیح می دهیم
۴) میدان مغناطیسی ماه
طبق تحقیقات موسسه فناوری ماساچوست(MIT) ماه در حدود یک میلیارد سال قبل دارای میدان مغناطیسی بوده که حتی از میدان مغناطیسی زمین هم قوی تر بوده , وجود هسته فلزی مایع و چرخش سیاره باعث ایجاد جریان الکتریکی شده( دینام سیاره ایPlanetary dynamos) که این جریان در اطراف هسته جامد باعث ایجاد میدان مغناطیسی می شود .در میدان مغناطیسی در هسته سیارات بر اثر وجود فلز مایع در اطراف هسته جامد ایجاد می شود .
نمونه سنگ های جمع آوری شده در ماموریت آپولو نشان می دهد که دینام سیاره ای ماه در یک میلیارد سال پیش که ماه بسرعت شروع به سرد شدن کرده است از بین رفته و هم اکنون ماه میدان مغناطیسی ندارد .
میدان مغناطیسی ماه در یک میلیارد سال پیش از بین رفته و در حقیقت باید خیلی زودتر از این از بین می رفت . دانشمندان دو دلیل برای دوام و بقای بیش از اندازه میدان مغناطیسی ماه ارائه کرده اند .
۱-۴) برخوردهای شهاب سنگی : در آن موقع که میدان مغناطیسی ماه فعال بوده , برخوردهای بسیار عظیم شهاب سنگی بسیار بیشتر از اکنون اتفاق می افتاد و این برخوردها همیشه هسته ماه را تکان می داده و باعث تحریک دینام آن می شده , با هر ضربه ماه تکان خورده و دینام آن تحریک می شده , و میدان مغناطیسی دوباره فعال می شده
اثر هر ضربه بزرگ تا ده هزار سال روی میدان مغناطیسی ماه تاثیر گذاشته و باعث دوام آن می شد .
۲-۴) چرخش هسته ماه دور محوری متفاوت از جبه : هسته ماه در اطراف لایه ای که با جبه تفاوت زیادی داشت چرخش کرده و در فرایندی که حرکت تقدیمی نام دارد (با حرکت تقدیمی زمین اشتباه نشود ) تولید لرزه هائی کرده که این لرزه ها هسته ماه را به حرکت درآورده و میدان مغناطیسی تولید می کرد .
محققان دو احتمال را برای توضیح چرایی بقای طولانی دینام ماه ارائه کرده‌اند. یک توضیح احتمالی این است که ضربه‌های عظیم کیهانی باعث شده ماه به شدت تکان خورده و دینام آن تحریک شود. توضیح دیگر به چگونگی چرخش هسته ماه در اطراف یک محور متقاوت‌تر از لایه جبه اطراف آن اشاره داشته که در فرآیند موسوم به حرکت تقدیمی تولید لرزه‌هایی کرده که بطور چشمگیری هسته ماه را به حرکت درمی‌آورده است.
۵) چرا ماه زودتر از زمین سرد شد
زمانی که ماه و زمین بوجود آمدند ( ماه از برخورد سیاره ای به نام تیا به زمین بوجود آمد – برای اطلاعات بیشتر به مقاله خلقت ماه در همین سایت مراجعه کنید ) هر دو مایع و مذاب بودند در این حالت مواد سنگین تر( آهن و فلزات سنگین ) در هر دو کره به سمت داخل فرو رفتند و در اعماق ماندند از این رو هر دو کره دارای هسته آهنی هستند .
به مرور زمان هر دو کره شروع به سرد شدن کردند و پوسته جامد در اطراف آنها شکل گرفت . در آن دوران هم در روی زمین و هم در ماه پوسته بسیار سست بوده و تعداد آتشفشان ها هم در هر دو کره بسیار زیاد بوده با سرد شدن دو کره ( زمین و ماه ) و ضخیم شدن پوسته از تعداد آتشفشان ها کم و کمتر شد ولی این امر با سرعت بسیار بیشتری در ماه اتفاق افتاد و در حالی که در زمین هنوز مواد مذاب فعالند و فعالیت های زمین شناختی در جریان در کره ماه همگی فعالیت ها متوقف شده به گونه ای که امروزه کره ای سرد و مرده شده است , راستی چرا ؟
شعاع زمین ۶۷/۳ شعاع ماه می باشد و بنابر این حجم زمین حدود ۵۰ برابر حجم ماه و چون چگالی زمین ۶/۱ چگالی ماه می باشد .جرم زمین ۸۱ برابر جرم ماه می باشد .
بعلت کوچتر بودن ماه نسبت به زمین ماه با سرعت بسیار بیشتری نسبت به زمین سرد شده است .
از طرف دیگر درون زمین مواد رادیو اکتیو زیادی وجود دارد که بر اثر فعالیت خود درون زمین را دائما گرم نگه می دارد و همچین موادی درون ماه وجود ندارد . از این رو بعد از ۵/۴ میلیارد سال از خلقت زمین و بعد ماه درون زمین پر از مواد مذاب است در حالی که درون ماه مواد مذاب اندکی وجود دارد .
تمام عوارضی که در ماه دیده می شود ( بجز چاله های برخوردی ) محصول زمانی بوده که ماه هنوز سرد نشده بود و فعالیت های زمین شناختی در آن جریان داشت .
۳- دریاها و کوه ها
در این قسمت در مورد دریاها و کوه های ماه و آنچه موجب شکل گیری آنها شد توضیح داده می شود
۱) دریاهای ماه چگونه بوجود آمده اند
در واقع دریاهای ماه سطوحی عظیم و کاملاً خشک از سنگ گدازه ها هستند. این گدازه ها در حدود ۳میلیارد سال پیش در بخشهایی از سطح سفید ماه که مملو از دهانه های آتشفشانی بوده سرازیر شده و روی قسمتهایی از آنها را پوشانده است. سپس این حجم عظیم گدازه ها سرد شده اند و به این ترتیب دریاهای ماه به وجود آمدند.
امروزه مشخص شده است که دریاها چیزی جز جریان گدازه در گذشته های دور برسطح ماه بر اثر برخوردهای عظیم شهابسنگی وبوجود آمدن سطحی تقریبا” صاف بر روی آن نیستند.به بیان دیگر با خروج مواد مذاب از قسمتهای درونی ماه وپخش این مواد بر سطح آن یک دشت پر از گدازه پدید آمده که پس از سرد شدن این گدازه ها،مناطقی صاف وهموار در سطح ماه ایجاد شده است.دریاها حدود ۱۶ درصد از سطح کره ماه را اشغال کرده اند وبزرگترین آنها دریای بارش نام دارد که قطر آن حدود ۱۱۰۰ کیلومتر است. این مناطق دارای پوششی از گردوغبار هم می باشند .
بعد از خلقت ماه به مدت حدود ۵۰میلیون سال اقیانوسی بزرگ از مواد مذاب سطح ماه را پوشانده بود و همیشه مواد کم چگال تر بر سطحش شناور بودند ، مانند تکه های بر فابه بر سطح اقیانوس …
درطی دویست میلیون سال بعد وقتی شدت برخورد فروکش کرد و حرارت سطحی ماه به فضا منتقل شد، سطح اقیانوس مواد مذاب سرد و عاقبت منجمد شدند و فقط گاهی در هر گوشه ای بدلیل وقوع برخورد های پراکنده ذوب می شدند،
۲) کوه های ماه چگونه شکل گرفته اند
شکل گیری کوه ها در ماه با آنچه در روی زمین می بینیم بکلی متفاوت است . بیشتر کوه ها در روی زمین نتیجه حرکات صفحه های زمین (تکنوتیک ) می باشد که منجر به چین خوردگی لایه های رسوبی و ایجاد کوه ها ورشته کوه ها می شوند و همواره با عاملی به نام فرسایش در تعارض قرار می گیرد .
تعدادی از کوه های روی زمین هم نتیجه آتشفشان ها می باشند .
کوهزائی نتیجه رسوبات در دریاها و حرکات پوسته های زمین می باشد که چون ماه آب و هوا ندارد و از طرفی فعالیت ( تکنوتیک ) در آن وجود نداشته است بنابر این کوهزائی به شیوه زمینی هیچگاه در ماه بوجود نیامده است .
تعداد زیادی از کوه های ماه کوه های آتشفشانی هستند که از دوران هائی که ماه هنوز سرد نشده بود و آتش فشان هایش فعال بودند بوجود آمدند. بیشتر رشته کوه های ماه در امتداد همان آتش فشان ها می باشد .
بعد که آتشفشان ها متوقف شدند . خلقت کوه های ماه هم متوقف شد .
نوع دیگری از کوه های ماه که الان هم ادامه دارد نتیجه برخورد های شهاب سنگی از گذشته دور می باشد . البته برخوردهای شهاب سنگی در ماه را منشاء گودال های ماه می دانیم ولی باید متوجه بود که گوالهائی که بر اثر برخورد شهاب سنگی شکل می گیرد در اطرافش کوه ها و تپه های متعددی بوجود می آید .
۴- چاله ها و گودال های ماه
دانشمندان قبلا گمان می کردند چاله های ماه بر اثر آتشفشان بوجود آمده اند تا آن که در سال ۱۸۷۰ ریچارد آرپروکتور (Richard R Proctor) ستاره شناس انگلیسی عنوان کرد که چاله های ماه نتیجه برخورد اجسام سخت با ماه هستند و یا به عبارت دیگر چاله های ماه نتیجه برخورد های شهاب سنگی می باشد .
قبل از بررسی چاله های ماه و نقش شهاب سنگ ها ابتدا باید در مورد نیروئی که در زمین وجود دارد و در ماه وجود ندارد و شکل همه چیز را تعغیر می دهد به نام فرسایش توضیح دهیم .
۱) فرسایش در زمین و ماه
گودال های برخوردی , کوه و … سایر عوارضی که در زمین شکل می گیرد تحت تاثیر نیروی فرسایش به مرور زمان محو و نابود می شوند. از طرفی در روی زمین فرسایش می تواند دره های عمیق را شکل دهد (بر اثر جاری شدن رودخانه ها ) در روی زمین دو عامل فرسایش و کوهزائی با هم مقابله می کنند اگر نیروی فرسایش به تنهائی عمل می کرد کلیه کوه های روی زمین صاف شده و هیچ آثاری از آن برجا نمی ماند . ولی نیروهای کوهزائی کوه های جدید ساخته و به ارتفاع کوه های قدیمی کمک می کنند.همچنین آتشفشان ها هم هنوز فعالند و به درحال ساخت عوارض جدید هستند نیروهای باد و باران و… عامل تولید فرسایش هستند .
در جای جای زمین که حرکت کنیم رد فرسایش همه جا مشهود است از روخانه هائی که دره می سازند تا بادهائی که ستون های سنگی درست می کنند و… (شکل های شماره ۳ )
ولی در کره ماه بعلت نبودن آب جاری و بارندگی و هوا و طوفان این نیروها وجود ندارند از این رو در کره ماه عوارضی که بوجود می آیند از بین نمی روند (مگر بر اثر برخورد شهاب سنگی)جای پای فضانوردان آپولو ۱۱هنوز بر سطح ماه وجو دارد و تا میلون ها سال هم هیچ تعغیری نمی کند . (شکل شماره ۴ )
شکل های شماره ۳ – رودخانه کلرادو در سطح زمین جاری شده و یک دره عمیق را ساخته است .
شکل شماره ۴ – رد پای فضانوردان آپولو ۱۱ در ماه از سال ۱۹۶۹ هنوز پاک نشده و تا میلون ها سال دیگر همچنان پابرجاست
۲) تاریخچه برخوردهای شهاب سنگ در ماه و زمین
بعد ازخلقت ماه در ۳/۴ میلیارد سال پیش درحالی که هنوز ۱۰۰ میلون سال از شکل گیری زمین گذشته بود . زمین و ماه تحت شدید ترین بمباران ها (برخوردهای شهاب سنگی ) قرار گرفتند (در مورد خلقت ماه و زمین بعدا توضیح می دهیم که چرا برخوردها ابتدا زیاد بود و بعد کمتر شد) از آن زمان تا کنون مرتب برخورد های شهاب سنگی کم و کمتر شده ولی به هر حال برخورد های شهاب سنگی مرتب اتفاق افتاده و می افتد .
تحقیقات جدید نشان می دهد هم اکنون سطح ماه بسیار بیشتر از آنچه قبلا تصور می شد در معرض بمباران شهاب سنگی قرار دارد . آقای بیل کوک(Bill Cooke), رئیس بخش سنگ های آسمانی ناسا , بعد از دو برخورد بزرگی که در ۱۷ نوامبر ۲۰۰۷ رصد کردند . نشان دادند تعداد برخوردها چهار برابر بیشتر از آنچه شبیه سازی ها نشان می دهد بوده است
شکل های شماره ۵و۶ – برخورد شهاب سنگ به زمین
۳) تفاوت برخوردهای شهاب سنگی در زمین و ماه
برخوردهای شهاب سنگی در روی زمین و ماه تفاوت های زیادی دارد .
۲-۱) ماه فاقد جو است از این رو تقریبا تمامی شهاب سنگ هائی که به سمت ماه حرکت می کنند به سطح ماه برخورد می کنند . سرعت برخورد ۲۰ کیلومتر در ثانیه می باشد .
۲-۲) بخاطر وجود جو در زمین بیش از ۹۰ درصد سنگ های آسمانی که به سمت زمین حرکت می کنند بر اثر برخورد به جو می سوزند و از بین می روند و تعداد بسیار کمی از آنها سالم به زمین می رسند .
۲-۳) گودال برخوردی در زمین در معرض فرسایش قرار می گیرد . در حالی که در ماه فرسایش وجود ندارد تقریبا اکثر گودال های برخوردی دست نحورده باقی می مانند . مگر آن که گودالی دیگر روی گودال قبلی تشکیل شود و آثار آن را محو کند .
۲-۴) با وجود این در همان زمان های اوج بارش شهابی بخاطر فعالیت های آتشفشانی بسیاری از گودال های برخوردی از بین رفته , بخصوص در قسمت هائی که دریاهای ماه وجو دارد .
۴) بعد از برخورد چه اتفاقی می افتد ؟
وسعت بعضی از دهانه های برخوردی به بیش از ۲۰۰ کیلومتر می رسد و این نشان می دهد انرژی عظیمی در هنگام برخورد آزاد می شود . و این انرژی به اندازه شهاب سنگ و زاویه برخورد بستگی دارد .
انرژی آزاد شده باعث ذوب شدن و انفجار شهاب سنگ می شود . گودالی تا ۱۰ برابر اندازه شهاب سنگ ایجاد می کند . بستر سنگی محل برخورد ترک خورده , بستگی به جرم برخورد کننده و سرعت برخورد شهاب سنگ تکه تکه شده یا ذوب شده قسمتی از شهاب سنگ در داخل گودال برخوردی می ماند و قسمتی به اطراف (ده های کیلومتر آنطرفتر ) پرتاب می شود سنگ و خاک داخل گودال هم همینطور یا به بیرون می ریزد یا قسمتی در داخل گودال باقی می ماند .
در مورد برخوردهای بسیار بزرگ شدت برخورد بقدری زیاد بوده که سنگ ها و تکه هائی از سطح ماه جدا شده و حتی به زمین برخورد کرده اند . امروزه شهاب سنگ های زیادی از ماه یا حتی مریخ در روی زمین بدست آمده که نتیجه همین برخوردها می باشند . باید توجه کرد چون جاذبه ماه کمتر از زمین است مواد بیشتر و به فاصله دورتر از محل برخورد نسبت به زمین پراکنده می شود .
سنگ و خاک محل و شهاب سنگ که احیانا بسیاری از آن ذوب شده به اطراف چاله ریخته و کوه و تپه هائی در محل گودال ها تشکیل می دهد . منشاء بسیاری از کوه های ماه که در اطراف گودال های شهاب سنگی ایجاد شده همین مسئله می باشد . ( شکل شماره ۷ )
دهانه های بزرگ ( حدود ۲۰۰ کیلومتر ) توسط دیواره‌هایی از کوه‌های سنگی که بر اثر برخورد شهاب سنگها بوجود آمده‌اند، محصور شده‌انداند. بعضی از گودالها، دیوارهای تراس دار یا حلقه‌های کوهستانی هم مرکز داشته و در اکثر آنها قله‌هایی نیز وجود دارند.
همچنان که گفته شد بعد از برخورد در کره ماه چاله ها همچنان شکل خود را حفظ می کنند و دچار فرسایش نمی شوند مگر برخوردی دیگر روی همان گودال صورت گیرد . با این وجود در زمان هائی که آتشفشان ها فعال بودند رد بسیاری از گودال های برخوردی توسط فوران های آتشفشانی محو شده است .
فضانوردان ناسا که به ماه سفر کردند همچنان رد کفش هایشان بر سطح ماه مانده است . (شکل شماره ۴ )
قسمت مرئی ماه تفاوت زیادی با قسمت نامرئی دارد . قسمت مرئی بیشتر پر از دریاهای مختلف است که بر اثر فعالیت های آتشفشانی بوجود آمده است ولی قسمت نامرئی همچنان پر از کوه ها و گودال های شهاب سنگی است .
شکل شماره ۷ – برخورد شهاب سنگ و ایجاد یک چاله برخوردی ساده
۵) انواع گودال های شهاب سنگی
همه گودال های شهاب سنگی مانند هم نیستند . بسته به اندازه و زاویه برخورد گودال های متفاوتی ایجاد می شود .
گودال های زیر ده کیلومتر شکل بشقاب را دارند. ولی گودال های بزرگ نمی توانند شکل بشقاب را حفظ کنند زیرا دیواره گودال ها شیب زیادی دارند و مواد از دیواره گودال ها به پائین می ریزد و شکل دالبری پیدا می کنند .
سنگ های بسیار بزرگ که به سطح ماه برخورد کرده اند سنگ های اطراف را شکسته و چاک می خورند و در لبه گودال کوه هائی را شکل می دهند . بنابر این گودال هائی که بیش از ۲۰۰ کیلومتر عرض دارند رشته کوه های بزرگی هم در اطراف خود دارند . بنابر این کوه های زیادی در اطراف گودال ها وجو دارند . حال بعضی از این گودال ها را بررسی می کنیم :
۱-۴) چاله مولتکه (Crater moonmoltke ) : با قطر ۷ کیلومتریک چاله ساده و بشقابی کامل است .
۲-۴) چاله اولر(Euler ) : یک چاله پیچیده تر با قطر ۲۸ کیلومتر و عمق ۵/۲ کیلومتر است . چاله اولر قله های مرکزی و دیواره های شل و افتاده ای دارد. قله ها تقریباً مشخصاً به سرعت بعد از برخورد شکل گرفته اند. یعنی زمانی که چاله, زمین اطراف محل برخورد را به هم فشرده کرده. در این هنگام زمین محل برخورد به سمت بالا جهیده و قله ها را تشکیل دادهاست .
۳-۴)چاله آریستارچاس : این چاله گرد بسیار عظیم ۲۵ مایل (۴۰ کیلومتر) قطر دارد و از لبه تا کف (۶/۳ کیلومتر) عمق دارد. مقدار بسیار زیادی مواد پرتابی (موادی که بر اثر برخورد بیرون افتاده اند) چاله را احاطه کرده است.
۴-۴) پتولمئوس( Crater ptolemaeus) : چاله بزرگی با سطح صاف در نوکش است. قطر آن ۱۶۴ کیلومتر است.
برخوردهاي خيلي بزرگ مي تواند حتي گودال ديگري را هم ايجاد كند. يعني چنان كه در نتيجه اين برخورد ها، تكه هايي از مواد جدا شوند و دوباره به زمين پرتاب شوند، گودال هاي كوچك وجديد و يا مجموعه اي از گودال ها تشكيل مي شود
در نتیجه این گودال های کوچکتر نتیجه برخوردهای جدید نیست بلکه همان تکه های جداشده از برخورد اول این گودال های ثانویه را شکل داده است .
۵-۴) حوضچه شرودینگر(Moonschrodinger ) : حوضچه شرودینگر ۳۲۰ کیلومتر قطر دارد. شرودینگر همچنین یک حلقه داخلی تر دارد که۱۵۰ کیلومتر قطر دارد . این چاله یکی از جوان ترین حوضچه های برخوردی روی ماه است.
۶-۴) حوضچه (basin): حوضچه گودالي ست كه قطر لبه آن بزرگ تر از ۱۸۵ مايل (۳۰۰ كيلومتر) است. بيش از ۴۰ حوضچه در نتيجه برخورد در ماه به وجود آمده. اين برخوردها تغيير شكلي را در پوسته ايجاد كرده اند. مواد پرتاب شده از اين حوضچه ها در مناطق وسيعي پراكنده شده اند.
بسیاری از برخوردها بقدری بزرگ هستند که از روی زمین هم می توان آن را دید .
شکل شماره ۸ نمونه ای از این برخوردها است که در دهانه گوس و با قدر ۸ از روی زمین گرفته شده است .
شکل شماره ۸ – رصد برخورد شهاب سنگی در ماه از روی زمین
۵- آتشفشان و زلزله در ماه
همانطور که گفته شد در گذشته های دور در کره ماه هم زلزله و آتشفشان انفاق می افتاد ولی امروزه کلیه آتشفشان های ماه خاموش شدند و فعالیت های آتشفشانی در ماه وجود ندارد .
۱) آتش فشان های ماه
همه گودال های ماه نتیجه برخوردهای شهاب سنگی نیستند بسیاری از گودال ها هم نتیجه آتشفشان هائی هستند که در گذشته دور ماه رخ داده است .
امروزه می دانیم که این دهانه ها حاصل برخورد شهابسنگ ها بر سطح ماه است .سؤال بی پاسخ مانده است که : آیا آتشفشانی بر روی ماه وجود دارد ؟
ماه، از زمین بسیار کوچک تر است. اگرچه پس از تشکیلش حالتی مذاب داشت، اما نسبتاً سریع سرد شد. دانشمندان معتقدند که درون ماه برای حدود یک میلیون سال پس از تشکیل ماه آنچنان داغ بود که بتواند ماگما تولید کند. گدازه های آتشفشانی که از ماه خارج می شدند، سریعاً سرد شده و بدین ترتیب سنگ های تیره و دانه دانه ای به نام بازالت تشکیل می شد. فضانوردان آپولو زمانیکه بر سطح ماه فرود آمدند، از چنین سنگ هایی نمونه برداری کردند.
زمانیکه به ماه می نگرید، مناطق تیره و روشنی را می بینید . مناطق روشن تر، نواحی کوهستانی و مناطق تیره تر، دریاهای عظیمی از گدازه هایی است که میلیاردها سال پیش از درون ماه فوران کرد. اما آیا امروزه نیز آتشفشانی در ماه وجود دارد ؟
بیشتر آتشفشان هائی که در روی ماه قرار داشته و فعلا خاموش شده اند مربوط به یک میلیارد سال پیش است و بیشتر آن ها در طرف نامرئی ماه قرار دارند ( آتش فشان های طرف مرئی ماه ۳ میلیارد سال پیش خاموش شدند )
بعضی نیز معتقدند هنوز روزنه هائی در روی ماه وجود دارد که گازهائی را بیرون می فرستد ولی این مسئله هنوز ثابت نشده است .
شکل شماره ۹ – سنگ آتشفشانی از ماه که سرنشینان آپولو به زمین آوردند
شکل شماره ۹ : یک سنگ بازالت را نشان می دهد که فضانوردان از ماه به زمین آورده اند و از گدازه ای که از یک آتشفشان به بیرون پرتاب شده به وجود آمده. قبل از این که گدازه جامد و به سنگ تبدیل شود، گازهای فرار سوراخ هایی را روی آن به وجود آورده اند
نکته : اطلاعات درباره ساختمان داخلی ماه با استفاده از تجهیزاتی بوده که سرنشینان فضانوردان آپولو از سال ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۲ در ماه كار گذاشته اند.
۲) زمین لرزه در ماه ( ماه لرزه )
ماهیانه در حدود ۳۰۰۰ زلزله در ماه اتفاق می افتد که اگر چه به نظر زیاد می آید ولی یک درصد زمین هم نمی رسد.
این آمارها از دستگاه های لرزه نگاری (Seismometer)بدست آمده است که سفینه آپولو ۱۱ موقع سفر به ماه به منظور بررسی زلزله در ماه و سایر مطالعات زمین شناسی ( ماه شناسی ) در ماه گذاشته است . بین سال های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۷حدود ۳۰ ماه لرزه توسط این دستگاه ها ثبت شد . البته ماه لرزه هائی هم هستندکه فقط در زمان طلوع و غروب خورشید رخ می دهند و فقط توسط دستگاه های حساس ثبت می شوند . این زلزله ها بخاطر سرد و گرم شدن سطح ماه در هنگام طلوع و غروب خورشید رخ می دهد و انرژی که این نوع از ماه لرزه ها آزاد می کند تنها به اندازه انرژی یک موشک اسباب بازی است .
با آن که انرژی آزاد شده در بیشتر ماه لرزه ها از انرژی آزاد شده در زمین لرزه ها کمتر است ولی با قدرت مشابه مدت زمان بسیار طولانی تری سطح ماه را می لرزاند . در حالی که متوسط زمین لرزه های تا یک دقیقه است در کره ماه ساعت ها طول می کشد و این باعث می شود زلزله در ماه بسیار از زمین مخرب تر و خطرناک تر باشد . از دیگر تفاوت ماه لرزه ها با زمین لرزه ها در این است که در زمین لرزه ها حرکت هم به صورت افقی و هم به صورت عمودی می باشد در حالی که در ماه لرزه ها این خصوصیت وجود ندارد و حرکت فقط در یک جهت می باشد .
در صورتی که شهرک هائی در سطح ماه ساخته شود باید این پدیده را جدی گرفت و ساختمان ها و سازه ها را در مقابل ساعت ها لرزش مقاوم ساخت .
نکته : بجز سفینه آپولو ۱۱ سایر سفینه ها هم که به ماه سفر کرده اند( بخصوص آپولو ۱۶ ) دستگاه های مختلف از جمله لرزه نگار ها را در نقاط مختلف ماه گذاشته اند.
این دستگاه ها پس از نصب به مدت یک سال فعالیت کردند و بعذ سفینه جدید که آمد دستگاه های جدیدی نصب کرد .
این تحقیقات از آن جهت اهمیت دارد که قرار است در سال های آینده پایگاه های دائمی برای فضانوردان بر سطح ماه ایجاد شود و از هم اکنون باید با شرایط سطح ماه آشنائی کامل داشد .
دانشمندان موسسه ماکس پلانک ( موسسه ای است در آلمان که در سال ۱۹۴۸ تاسیس شد و در زمینه‌های علوم طبیعی به ویژه فیزیک، زیست‌شناسی، علوم انسانی و علوم اجتماعی به پژوهش‌های پایه می‌پردازند( شکل های شماره ۱۰ و ۱۱) داده های این دستگاه ها را بررسی کردند .
شکل شماره ۱۰ – آرم موسسه ماکس پلانک
شکل شماره ۱۱ – ساختمان موسسه ماکس پلانک در مونیخ آلمان
۳) انواع ماه لرزه ها و علت آنها
ولی راستی ماه که قمر مرده ای است و فعالیت های تکنوتیکی ندارد پس چگونه در ماه زلزله رخ می دهد ؟
دانشمندان ۴ نوع مختلف و مجزا ماه لرزه ( Moongake ) را در سطح کره ماه شناسایی کرده‌اند.
۱-۳) ماه لرزه های عمیق : این ماه لرزه ها در عمق ۷۰۰ کیلومتری ماه رخ می دهد و علت آن مدار داخلی چرخش ماه دور زمین می باشد . این نوع ماه لرزه ها از قوی ترین نوع ماه لرزه ها می باشد .
۲-۳) ماه لرزه های شهاب سنگی : برخورد شهاب سنگ ها بر سطح ماه هم ماه لرزه تولید می شود و این به اندازه و شدت برخورد شهاب سنگ بستگی دارد .
۳-۳) ماه لرزه های هنگام طلوع و غروب خورشید : در موقع طلوع و غروب خورشید در یک محل ماه لرزه های کوچکی رخ می دهد که ناشی از گرم و سرد شدن سنگ ها می باشد . شدت این نوع ماه لرزه ها بسیار کمتر از انواع دیگر می باشد .
۴-۳) ماه لرزه های شبیه زمین : نوع چهارم زلزله های خفیف ولی قوی تر از نوع سوم می باشد که در عمق۲۰ تا ۳۰ کیلومتری سطح ماه زخ می دهد . با توجه به آن که ماه حرکات تکنوتیک مانند زمبن ندارد علت این پدیده هنوز در هاله ای از ابهام باقی مانده است .
شکل شماره ۱۲ -بوزآلدرین(فضانورد آپولو ۱۱)در کنار دستگاه لرزه نگارش در سال
۱۹۶۹
شکل شماره ۱۳- نمائی از نزدیک دستگاه لرزه نگاری که فضانوردان آپولو ۱۱ کار گذاشتند
۶– سایر پدیده های در ارتباط با ماه شناسی
هنوز پدیده های بسیار زیادی در ارتباط با ماه شناسی وجود دارد که علت بعضی از آن ها هنوز شناخته نشده است .
۱) کابوس در مدار ماه
میدان جاذبه منحصر به فرد ماه موجب شده است فضانوردان از آن وحشت کنند و نسبت به سرنوشت خود نگران باشند. سفینه آپولو در حین حرکت در مدار ماه کشف کرد که سرعت آن در نقاط در حین حرکت در مدار ماه به دلیل تراکم برخی مواد در لایه‌های درونی ماه تغییر میکند. این مواد به تدریج و در طول تاریخ در لایه‌های درونی ماه متراکم شده‌اند. هنگامی به فقط ۵۰۰ میلیون سال از پیدایش ماه می‌گذشت، شهاب سنگها پیوسته با آن برخورد می‌کردند و گدازه‌های آتشفشانی بر سطح آن به جریان می‌افتاد.
احتمالا موقعی که ماه هنوز کاملا جامد نشده بود ,در مناطقی از ماه شهاب سنگ های بزرگ و آهنی( با چگالی بالا ) در لایه های نزدیک به پوسته گیر افتاده اند و این چگالی ماه را در آن قسمت ها بالا برده و بهمین دلیل جاذبه هم در ان نقاط بیشتر شده است .
۲) دو بخش متفاوت ماه
ماه دو بخش دارد بخش پیدا و بخش پنهان و تا قبل از عکسبرداری از بخش پنهان ماه توسط سفینه لونار ۳ ( متعلق به شوروی سابق در سال ۱۹۶۹)کسی روی پنهان ماه را ندیده بود . تصاویری که لونار ۳ فرستاد به وضوح نشان داد که از نقطه نظر ماه شناسی ( زمین شناسی ماه ) و ماه سنجی (جغرافیای ماه)بین دو سمت ماه تفاوت فاحشی وجود دارد . بیشتر کوه ها و آتشفشان ها در نیمه پنهان ماه قرار دارند و برعکس دریا ها در قسمت مرئی هنوز کسی نمی داند چرا دو نیمه ماه تا این اندازه متفاوتند .
۳) خاک ماه انسان را نمی بلعد
قبل از فرود آپولو ۱۱بر سطح ماه این شایعه بوجود آمده بود که ماه از سطح نرمی تشکیل شده که انسان را می بلعد یعنی ده ها و صدها متر(شاید هم کیلومتر) از سطح ماه توسط حاک نرمی پوشیده شده که هر چه در روی آن فرود بیاید در خاک نرم فرو می رود.این تصور باطل بقدری رواج داشت که وقتی آمسترانگ (اولین انسانی که قدم در ماه گذاشت ) بر روی ماه فرود آمد تصور خود را چنین بیان کرد: وقتی دریافتیم که در خاک ماه فرو نمی‌رویم و می‌توانیم بقیه مأموریت خود را انجام دهیم، در پوست خود نمی‌گنجیدیم .
با فرود آپولو ۱۱ وسفینه هائی که بر سطح ماه فرود آمدند به این شایعات پایان داده شد .
شکل شماره ۱۴ – اولین تصویری که از نیمه پنهان ماه توسط لونار ۳ گرفته شد
شکل شماره ۱۵ – نیل آمسترانگ اولین انسانی که روی ماه فرود آمد
برای مطالعه سایر مقاله های نجومی روی شکل زیر کلیک کنید.
برای مطالعه مقاله های روانشناسی اینجا را کلیک کنید .
عکس های طبیعت, طبیعت خوانسار , شکوفه های بهاری , گلستان کوه ,دانلود آلبوم های کامل بهترین و زیباترین عکس ها ,آلبوم هائی با صدها عکس کیفیت بالا , در هیچ کجای اینترنت این عکسها را پیدا نمیکنید , عکس هابدون استفاده از تکنیک های فتوشاپ تهیه شده , کاملا طبیعی
برای آموزش کامل و حرفه ای گوگل مپ روی شکل زیر کلیک کنید
۱) هر گونه اظهار نظر را در فرم اظهار نظر کاربران وارد کنید .
۲) نظرات بعد از تایید مدیریت نشان داده می شود .
۳) با انتقادات و پیشنهادات سازنده خود ما را هرچه بیشتر همراهی کنید . مدیریت از انتقادات و پیشنهادات سازنده شما استقبال میکند .
۴) هرگونه بهره برداری : کپی تمام و یا قسمتی از مطالب این سایت بدون ارجاع منبع آن ممنوع می باشد .
۵) تکثیر فایل های Pdf با ذکر منبع آزاد ولی فروش آن تحت هر عنوان و با ذکر منبع هم ممنوع می باشد .
