طلوع و غروب و محاسبه اوقات شرعی

۱- طلوع و غروب ستارگان و سیارات

برای بدست آوردن ساعت و سمت طلوع و غروب اجرام سماوی از ماه و خورشید و ستاره ها باید در مختصات بعد و مایل آن را داشته و یا از جداول نجومی استخراج و با توجه به فرمول های نجومی آنها را بدست آورد.ستاره شناسان برای این محاسبات بجای وقت خورشیدی ازوقت نجومی(نگاه کنیدبه: انواع زمان در نجوم ) استفاده می کنند یعنی با استفاده از زمان نجومی محاسبات خود را انجام داده و بعد زمان نجومی را به زمان خورشیدی تبدیل می کنند. و در ادامه زمان را به زمان قانونی ناظر تبدیل می کنند .

۱) طلوع و غروب ستارگان ثابت :
بعد و مایل ستارگان ثابت مقدار ثابتی است و تقریبا با زمان تعغیری نمی کند. بنابر این می توان با داشتن بعد و مایل همیشه سمت و ارتفاع را حساب کرد .نگاه کنید به ( دستگاه مختصات استوائی ) 
موقعی که ارتفاع یک شی صفر شود ( زاویه ای که خط حامل بین جسم و ناظر با افق می سازد را در نجوم ارتفاع می نامند- کره آسمان و شرح پاره ای از اصطلاحات نجومی) اگر در حال کاهش است شی در حال غروب کردن است و اگر در حال افزایش است شی در حال طلوع کردن است . اگر مثبت یباشد شی در آسمان ناظر است و اگر منفی باشد زیر افق است و در آسمان ناظر نیست .
نکته : بخاطر حرکت تقدیمی زمین در هر ۲۵۷۶۵سال نقطه اعتدال بهاری که نصف النهار مبدا است دچار جابجائی می شود پس لازم است جداول نجومی بعد و مایل ثوابت هر چند وقت یک بار مجدد محاسبه شود از طرفی به علت حرکت ستارگان نسبت به هم شکل صورت های فلکی هم دستخوش تعغیر می شود ولی چون این تعغیر در عرض صدها و هزاران میلون سال رخ می دهد برای محاسبات معمولی نیازی به در نظر گرفتن آن نیست . ( نگاه کنید به حرکت تقدیمی و آثار آن )

۲) طلوع و غروب سیارات :
بعد و مایل ستارگان تقریبا ثابت است . ولی برای محاسبه طلوع و غروب همچنین سمت و ارتفاع سیارات درهر زمان و مکان خاص باید بعدومایل در هر تاریخ مورد محاسبه قرار گیرد(و یا از جداول نجومی استخراج شود)   

۳) تصحیحات نجومی  :
ستارگان و سیارات از روی زمین اندازه ندارند. بنابر این تصحیحات نیم قطر و اختلاف منظر را در مورد آنها به کار نمی بریم ولی تصحیحات شکست نو ر و شیب افق در مود سیارات و ستارگان هم اهمیت دارد .(  نگاه کنید به تصحیحات نجومی )

۴) طلوع و غروب در کوهستان :
اول از همه باید گفت که منظور از طلوع ماه و خورشید و اشیاء سماوی صفر شدن ارتفاع آنها می باشد بنابر این موقعی که در مناطق کوهستانی شاهد طلوع خورشید از پشت ارتفاعات هستیم در حقیقت خورشید مدت ها قبل طلوع کرده ولی کوه و تپه و…مانع شده است تا طلوع واقعی ( همچنین غروب ) را ببینیم .
در صورتی که مایل باشیم در آمدن خورشید و ماه و … را  از پشت ارتفاعات منطقه ببینیم باید موقعی که شی ما به ارتفاع بلندی (تپه یا کوه یا … ) که می خواهد از پشت آن سر برآورد محاسبه کنیم . و موقعی که ارتفاع شی سماوی برابر ارتفاع بلندی منطقه شد آنموقع می توانیم سر برآوردن آن شی ( طلوع مورد نظر ما ) را نظاره گر باشیم . 
بنابر این بجای این که در طلوع و غروب واقعی ارتفاع را صفر بگیریم دراینجا  بایدارتفاع را برابر ارتفاع بلندی های منطقه بگیریم طبیعی است که در این حالت شکست نور کمتر است .

شکل شماره ۱ – وقتی شاهد بیرون آمدن خورشید از پشت کوه هستیم در واقع مدت ها ازطلوع خورشید گذشته

۲- طلوع و غروب ماه و خورشید

محاسبه طلوع و غروب ماه و خورشید دارای پیچیدگی هائی است که محاسبه طلوع و غروب ستارگان ندارند تعدادی ازاین پیچیدگی ها به این قرار است.

۱) تعغیر مختصات :
همه اجرام سماوی دارای مختصات (بعد و مایل) هستند که با داشتن فرمول های آن میتوان هر لحظه سمت و ارتفاع آنها را حساب کرد ولی خورشید و ماه مختصات (بعد و مایل) ثابتی ندارند که بشود همیشه از یک بعد و مایل استفاده کرد .

۲) بعد و مایل خورشید :
زمبن به دور خورشید می چرخد در حالی که نسبت به ستارگان دور دست ثابت است و این موضع ستارگان را تعغیر نمی دهد ولی مواضع خورشید را تعغیر می دهد به طوری که بعد و مایل خورشید هر روز و هر ساعت تعغیر می کند و بنابر این برای بدست آوردن طلوع و غروب خورشید در هر روز باید بعد و مایل آن را جداگانه بدست آوریم که می توانیم هم از جدول هم از فرمول بدست آوریم (جدول های شماره ۱ و ۲ )

جدول شماره ۱ – مایل خورشید از فروردین تا شهریور

جدول شماره ۲ – مایل خورشید از مهر تا اسفند

همچنین می توان از فرمول زیر هم استفاده کرد :

sin(δ)= -cos[(N+89)*(180/182.6)]*sin(23.5)

 که درآن N تعداد روزها از اول اعتدال بهاری ( اول فروردین ) و  δ مایل خورشید است

۲) تصحیح نیم قطر :
ستارگان اندازه ندارند ولی ماه و خورشید دارند بنابر این در مورد ماه و خورشید منظور از مختصات (بعد و مایل) مختصات مرکز آنها می باشد و چون ما  ماه و خورشید را وقتی طلوع کرده به حساب می آوریم که لبه بالائی قرص آنها ظاهر شود و یا ناپدید شود (اندازه ماه و خورشید۳۲دقیقه قوسی است) بنابر این نیم قطر در مورد خورشید و ماه خیلی اهمیت پیدا می کند .

۳)طلوع و غروب ماه :
بعلت این که فاصله ماه تا زمین نسیت به دیگر اجرام  سماوی بسیار نزدیکتر است و همچنین ماه در حال گردش به دور زمین میباشدو همزمان همراه زمین در حال گردش به دور خورشید می باشد , نه تنها مختصاتش ساعت به ساعت تعغیر می کند بلکه این مختصات برای همه جای زمین هم ثابت نیست ( اختلاف منظر ) و به طول و عرض جغرافیائی ناظر هم بستگی دارد از این رو محاسبه طلوع و غروب ماه بسیار پیچیده تر می شود . تصحیحات نجومی در مورد ماه بسیار مهم تر است (همانند تصحیح اختلاف منظر که در مورد ستارگان در نظر نمی گرفتیم ) و بسیار بیشتر باید در محاسبات مربوط به طلوع و غروب ماه در نظر گرفت .

 ۳- اوقات شرعی چه چیزهائی هستند و چگونه بدست می آیند ؟

این مسئله را از دو دیدگاه باید نگاه کرد یکی دیدگاه نجومی به این مسئله یکی دیدگاه شرعی که در بسیاری موارد همانند هم هستند ولی دربعضی موارد هم تفاوت اندکی باهم دارند. ولی از نظر محاسبات نجومی می توان آنها را کامل محاسبه کرد.ابتدا بایدبین الطلوعین را تعریف کنیم.( نگاه کنید به بین الطلوعین)
بین الطلوعین : به طور خلاصه بین الطلوعین به زمان بین روشنائی قبل از طلوع آفتاب تا زمان طلوع و همچنین زمان بعد از غروب خورشید تا بعد از از بین رفتن کامل روشنائی بنار این دو وقت بین الطلوعین داریم یکی قبل از طلوع خورشید یکی بعد از غروب خورشید از نظرنجومی بین الطلوعین  زمان قبل از طلوع و بعد از غروب خورشید است که ارتفاع خورشید به مرز ۱۸- ( ۱۸ درجه منفی یعنی ۱۸ زیر افق ) برسد و از نظر شرعی بر رصد های بصری تایید می شود در هر حالت مبنای محاسبه با اندکی تفاوت به جای ۱۸درجه ۱۷/۷درجه (۱۷ درجه و ۴۲ دقیقه قوسی) می باشد .   

۱- اذان صبح :
زمان اذان صبح بر اساس مشاهده اولین روشنایی سپیده صبحگاهی (فجر صادق – سپیده زدن صبحگاهی) تعریف می‌شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که خورشید هنوز زیر افق است و بر اساس رصدها، می‌توان تحقیق کرد اگر خورشید چند درجه زیر افق باشد، چنین پدیده‌‌ای دیده می‌شود. مشاهدات منجمان دوره اسلامی مقدار آن را بین ۱۷ تا ۱۹ درجه ثبت کرده‌اند. طبیعی است که به علت ضعیف بودن فجر صادق، مشاهده آن نیازمند داشتن افق شرقی کاملاً باز و تاریک است. در سال‌های گذشته نیز رصدهایی در کشورمان انجام گرفته و نتایج آن به تایید بسیاری از مراجع دینی رسیده است.
در حال حاضر مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران که مسولیت استخراج اوقات شرعی کشور را به عهده دارد، برای اذان صبح زاویه ۱۷٫۷ درجه زیر افق را ملاک محاسبات قرار داده و از صداوسیما نیز همین اوقات اعلام می‌گردد.
بنابر این ملاک رویت فجر صادق است در مقابل فجر کاذب که نور دایره البروجی می باشد(شکل های۲ و۳) 

شکل شماره ۲ – تفاوت فجر کاذب و فجر صادق

شکل شماره ۳ – سپیده زدن خورشید

نکته( فجر صادق و فجر کاذب )  : قبل از سپیده زدن روشنائی در سمت طلوع خورشید در آسمان پخش می شود که به صورت عمودی به طرف بالا حرکت کرده است این نور در واقع نور دایره البروجی می باشد و وقتی بوجود می اید که خورشید ۳۰ درجه زیر افق می باشد و لی فجر صادق که موقع اذان صبح می باشد به صورت افقی بوده و در امتداد افق پخش می شود . برای جدا کردن این دو از هم اولی را فجر کاذب( روشنائی ) کاذب و دومی را فجر صادق نامیدند .

۲–طلوع خورشید :
از نظر نجومی برای محاسبه طلوع خورشید باید هم تاثیر شکست را در نظر گرفت هم طلوع لبه بالائی را که جمعا  ۵۰ دقیقه قوسی می شود ۳۴ دقیقه بخاطر شکست نور و ۱۶ دقیقه بخاطر نیم قطر بنابر این زمان دقیق طلوع خورشید نیز لحظه‌ای است که مرکز قرص خورشید ۵۰ دقیقه قوس زیر افق ناظر باشد .
البته در مناطق کوهستانی که ارتفاعات اطراف محل را فرا گرفته اند بایدخورشیدچندین درجه ارتفاع پیدا کندتا دیده شود.

۳- اذان ظهر :
از نظرنجومی موقع ظهر وقتی است که خورشید از نصف النهار ناظر بگذرد.
 ولی از نظر شرعی مطابق برخی روایات، زمان اذان ظهر وقتی است که مرکز قرص خورشید درحرکت روزانه خود به نصف‌النهار ناظر برسد( همان تعریف نجومی) اما برخی مراجع از بیان دیگری برای تبیین اذان ظهر استفاده کرده‌اند: وقتی خورشید به بیشترین ارتفاع خود برسد و سایه شاخص نیز به کمترین مقدارش برسد. از نظر نجومی این دو تعریف با دقت خوبی منطبق بر یکدیگرند و ممکن است فقط چند ثانیه با یکدیگر اختلاف داشته باشند.درحال حاضر مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک برای محاسبه اذان ظهر از تعریف اول استفاده می‌کند و لحظه محاسبه شده با دقت یک دقیقه گرد می‌شود.

۴- غروب خورشید :
غروب خورشید را هم مانند وقتی در نظر می گیرند که مرکز خورشید ۵۰ دقیقه زیر افق باشد .

۵- اذان مغرب :
پس از آن‌که خورشید غروب کرد، تا مدتی آسمان همچنان روشن است. در واقع برای ناظری که روی زمین قرار گرفته، خورشید غروب کرده است؛ اما اگر در همان لحظه در ارتفاع قابل ملاحظه‌ای قرار بگیرد (مثلاً سوار بر هواپیما باشد)، خواهد دید که هنوز خورشید بالای افق است. دقایقی بعد، خورشید بیشتر به زیر افق می‌رود و انحطاط آن بیشتر می‌شود و پرتوهای نور خورشید به سطح زمین برخورد می‌کند که در نتیجه، سایه آن در سمت مقابل خورشید (افق شرقی) قابل مشاهده است. این سایه به صورت نواری قرمز رنگ تشکیل می‌شود و اصطلاحاً حمره مشرقیه (سرخی مشرق) نام دارد. با گذشت زمان و افزایش انحطاط خورشید، ارتفاع و گسترش این نوار قرمز رنگ بیشتر می‌شود اما به تدریج کم‌نور‌تر می‌شود. زمان اذان مغرب وقتی است که سرخی مشرق محو شود. در برخی منابع، ذکر شده که سرخی مشرق باید از سمت‌الراس بگذرد، اما مشاهدات تجربی نشان می‌دهد که قبل از آن، سرخی مشرق کم‌نور و محو می‌شود . ( بنابر این مشاهده می شود که در این مورد بین مراجع اختلاف عقیده وجود دارد ) ( شکل ۴)

شکل شماره ۴ – سرخی مشرق

۶- نیمه شب شرعی :
نیمه شب نجومی ۱۲ساعت بعد از  ظهر نجومی اتفاق می افتد درحالی که نیمه شب شرعی تفاوت می کند و در این مورد هم نظر همه مراجع یکسان نیست ولی دو نظر وجود دارد .  
۱)شب را از اول غروب تا اذان صبح حساب می کنندو هنگامی که نیمی از این زمان گذشت، نیمه شب فرا می رسد .
۲) روش دیگر محاسبه نیمه شب شرعی این است که با اضافه نمودن یازده ساعت و پانزده دقیقه به هنگام اذان ظهر ، می توانید زمان نیمه شب شرعی را به دست بیاوید . ( توضیح المسائل آیت‏ الله بهجت )
نکته ۱ : محاسبه مختصات خورشید و به طبع طلوع و غروب و اوقات شرعی برای بک منطقه مشخص برای هر سال با سال دیگر اندکی تفاوت دارد این از آنجا ناشی می شود که ما شروع شبانه روز را از ۱۲نیمه شب درنظر می گیریم ولی شروع سال را از روی تحویل چون یک سال دقیقا مضرب صحیحی از شبانه روز نیست بنابر این مختصات خورشید مثلا برای ۱۳ آبان ۹۳ با ۹۴ و ۹۵ و… اندکی متفاوت است و بنابر این جدول اوقات شرعی را هر سال جدا از سال دیگر بدست می آورند .
نکته ۲ : بدست آوردن مختصات جغرافیائی دقیق برای شهرهای بزرگ مخصوصا کلانشهرها  مشکل و تا حدی سلیقه ای است در فرمولی که موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ارائه داده است , ملاک اصلی طول و عرض جغرافیایی است , و بخاطر اینکه برخی شهرها در یک محدوده طول و عرض قرار دارند , یک نقطه مشخص را برای شهر مربوطه در نظر می گیرند و افق شرعی را با اختلاف چند دقیقه , مخصوصا برای شهرهای بزرگ اعلام می کنند . به این دلیل همیشه در جداولی که استخراج می شود تاکید دارند با چند دقیقه احتیاط اجرا نمایند .
نکته ۳ : بعلت آلودگی هوا و الودگی نوری درشهرها (بخصوص شهرهای بزرگ و کلانشهرها ) دیدن فجر صادق و کاذب و سرخی شرقی تقریبا غیر ممکن است.
نکته ۴ : در مناطق کوهستانی که کوه ها افق محل را پوشانده اند بجز اذان ظهر سایر اوقات شرعی را نمی توان با مشاهدات بصری تعیین کرد و از همان روشهای محاسباتی باید استفاده کرد . باید دقت کرد در این مناطق وقتی خورشید از پشت کوه ها و تپه ها در می آید در حقیقت مدت ها از طلوع آن گذشته و وقتی غروب می کند مدتی بعد غروب واقعی می کند .  

برای مطالعه سایر مقاله های نجومی روی شکل زیر کلیک کنید

برای مطالعه مقاله های روانشناسی اینجا  را کلیک کنید .

عکس های طبیعت, طبیعت خوانسار , شکوفه های بهاری  , گلستان کوه ,دانلود آلبوم های کامل بهترین و زیباترین عکس ها ,آلبوم هائی با صدها عکس کیفیت بالا ,  در هیچ کجای اینترنت این عکسها را پیدا نمیکنید , عکس هابدون استفاده از تکنیک های فتوشاپ تهیه شده , کاملا طبیعی 

برای آموزش کامل و حرفه ای گوگل مپ روی شکل زیر کلیک کنید

همه جیز در مورد گوگل مپ

۱) هر گونه اظهار نظر را در فرم اظهار نظر کاربران وارد کنید .
۲) نظرات بعد از تایید مدیریت نشان داده می شود .
۳) با انتقادات و پیشنهادات سازنده خود ما را هرچه بیشتر  همراهی کنید . مدیریت از انتقادات و پیشنهادات سازنده شما استقبال میکند .
۴) هرگونه بهره برداری : کپی تمام و یا قسمتی از مطالب این سایت بدون ارجاع منبع آن ممنوع می باشد .
۵) تکثیر فایل های Pdf با ذکر منبع آزاد ولی فروش آن تحت هر عنوان و با ذکر منبع هم ممنوع می باشد .