اهمیت نفت و صنایع وابسته به آن در دنیای امروز و تکنولوژی امروز بر همه شناخته شده است و کسی نیست که از اهمیت آن واقف نباشد . در این مقاله نگاهی به نفت و تاثیر آن بر تکنولوژی و صنعت و همچنین اقتصاد و سیاست می اندازیم .
این مقاله بیشتر در زمینه نقش نفت بر سیاست و اقتصاد می باشد و به ابعاد علمی(چگونگی استخراج نفت و فرایند تصفیه و پالایش و …) و مواد گوناگونی که از نفت بدست می آید نمی پردازد . بنابراین بیشتر از آنکه علمی باشد .جنبه های سیاسی و اقتصادی و زیست محیطی صنعت نفت را مورد بررسی قرار می دهد .
برای مطالعه در مورد ابعاد علمی صنعت نفت (چگونگی استخراج و فرآورده های نفتی و… ) به مقاله “ صنعت نفت “ مراجعه کنید .
برای مطالعه در مورد تاریخچه صنعت نفت به مقاله “تاريخچه نفت” مراجعه کنید .
بعد از دوران رنسانس و پیشرفت های اروپا در زمینه های علمی و اکتشافات جغرافیائی و بعد از شروع دوران استعمار (که ابتدا از پرتقالی ها شروع شد) جهان در همه زمینه شروع به رشد کرد . تا زمینه های اولین انقلاب صنعتی بوجود آمد (برای مطالعه در باره انقلاب صنعتی به مقاله “ انقلاب صنعتی “ مراجعه کنید ) و انقلاب صنعتی منجر به رشدتکنولوژی و علم در همه زمینه ها شد . اولین انقلاب صنعتی رفاه و آسایش برای بسیاری از مردم به ارمغان آورد ولی خوشبختی نیاورد . دومین انقلاب صنعتی به جای ذغال سنگ که منبع اصلی انرژی تا آن زمان بود بر پایه برق و نفت استوار بود .
از زمان دومین انقلاب صنعتی اهمیت نفت بر همگان آشکار شد و منبع اصلی انرژی به نفت تبدیل شد . از نفت برای به حرکت درآوردن کشتی ها و بعد خودروها و چرخ کارخانه جات و… تا تولید برق و همچنین ساخت هزاران ماده مفید استفاده می کردند و می کنند .بنابراین هدف اصلی کشورهای سلطه جو و استعمارگران دستیابی به میدان ها و منابع نفت و گاز بود . در این میان سرمایه داران کشورهای پیشرفته و صنعتی شروع به تشکیل شرکت های نفتی کردند وشرکت های نفتی در قالب قرارداد های نفتی نظیر آنچه درایران نوشته شد(در مورد قراردادهای نفتی ایران در آینده مقاله کاملی منتشر خواهد شد)شروع به غارت منابع نفتی کردند . همچنین استعمارگران با قرار دادن دیکتاتورهای نفتی در راس کشورهای نفت خیز کار شرکت های غارتگر نفتی را ساده کردند .
در تملک گرفتن منابع نفتی توسط شرکت های نفتی و کشورهای استعمارگر حامی آنها نتایج منفی زیادی داشت. یکی از این نتایج ارزان ماندن نفت و گاز و مصرف بی رویه آنها بوده که منجربه آلودگی زیست محیطی و گرمایش زمین شد.(در مورد گرمایش زمین در مقاله “ گرمایش زمین “ توضیحات مفصل داده شده است)
البته دیکتاتورهای نفتی کم کم به خود آمدند و اختیار نفت کشورشان را بدست گرفتند بعد از آن علاوه بر شرکت های نفتی دولت های نفتی هم با سنگ انداختن در مسیر پیمان های زیست محیطی جلو هر گونه اقدام برای نجات زمین از گرمایش زمین و استفاده از انرژی های پاک را گرفتند .
در این مقاله می خواهیم نشان دهیم چگونه شرکت های نفتی و دولت های نفتی زمین را به این روز انداختند و هم اکنون بخاطر منافع خود جلو هرگونه پیشرفتی در مبارزه با گرمایش زمین را می گیرند .
۱- شرکت های نفتی و دولت های نفتی
بعد از کشف نفت در آمریکا و ایران و نقاط دیگر خاورمیانه و استفاده از این منبع خدادادی و ارزان برای انرژی کشورهای استعماری که به اهمیت و قدرت اقتصادی نفت پی بردند . شروع به اکتشاف و استخراج و غارت منابع نفتی در خاورمیانه و دیگر نقاط جهان کردند . بسیاری از این کشورها تحت سلطه استعمارگران (بخصوص انگلیس ) بودند و کشورهائی هم که مستعمره نبودند (مانند ایران )دارای حاکمان وابسته و فاسد بودند و بخاطر پول اندکی تمام منابع و معادن کشور را به استعمارگران واگذار کردند. ( از میان قرارداد های استعماری می توان به قرارداد دارسی اشاره کرد) بنابراین کار استعمارگران خیلی ساده شده بود .
برای مطالعه در مورد تاریخچه کشف نفت در ایران و امریکا به مقاله “ تاريخچه نفت “ مراجعه کنید .
برای مطالعه در مورد قراردادهای نفتی به مقاله “ قرار دادهای نفتی “ مراجعه کنید .
۱) نفت و استعمار ( شرکت های نفتی و دولت های نفتی )
بعد از جنگ جهانی اول و سقوط امپراتوری عثمانی قدرت های استعماری ( انگلیس و فرانسه ) خاورمیانه را بر اساس چاه ها و منابع نفت به کشورهای مختلفی تقسیم کرده و در راس آن یک “دیکتاتور نفتی” قرار دادند و امتیاز اکتشاف و استخراج و بهره مندی از نفت را به دست گرفتند و با قیمت ارزان شروع به غارت منابع نفتی کردند و پایه های تمدن جدید خود را بر پایه نفت قرار دادند . برای استخراج و اکتشاف و بهره برداری از منابع و چاه های نفت “شرکت های نفتی” تاسیس کردند که بسیاری از شرکت ها (مانند British Petroleum یا شرکت سابق نفت ایران و انگلیس که اکنون با نامBP شناخته می شود ) ازبزرگترین شرکت های نفتی می باشد. البته در این میان درگیری های بزرگ سیاسی و نظامی بین قدرت های بزرگ بخاطر نفت روی دادولی بعدا همه آنها با هم به تفاهم رسیدند.
بنابراین از شروع قرن بیستم به بعد بیشتر درگیری ها و یکی از بزرگترین اهداف استعمار بر سر نفت بود و در این میان سرمایه داران نفتی بیشترین سود را برده و می برند .
۲) استعمار بعد از جنگ جهانی دوم ( شرکت های نفتی )
بعد از جنگ جهانی دوم بخاطر شروع بیداری ملل تحت ستم دنیا و انقلاب ها و جنبش های رهائی بخش استعمارگران و اشغالگران دیگر نمی توانستند به اشغال مستقیم کشورها ادامه دهند و از سر اجبار به مستعمرات استقلال دادند و خودشان را از شرهزینه های سیاسی و اقتصادی (و آبروریزی ها در پی شکست ها و جرم و جنایت )در مستعمرات رهائی بخشیدند . آری دوران اشغالگری بسر آمد(یکی از آخرین نمونه های پایان اشغالگری , شکست آمریکا در ویتنام و خروج مفتضحانه از ویتنام بود همچنین شکست شوروی در افغانستان ) ولی دوران استعمار و سرمایه داران زالو صفت بسر نیامد . استعمار به شیوه نوین براه خود ادامه داد .
شرکت های نفتی باثروت باد آورده هر روز قدرتمندتر شدند و به سیاست و اقتصاد چنگ انداختند . با تبلیغ مصرف هرچه بیشتر سوخت های فسیلی گازهای گلخانه ای را وارد هوا کردند . با پول و قدرت سیاسی جلو توسعه انرژی های پاک را گرفتند تا سود بیشتری بدست بیاورند . و طبیعت را بیشتر تخریب کنند .
دولت های استعماری و امپریالیست ها با حمایت از شرکت های نفتی و دیگر سرمایه داران زالو صفت هر روز به گسترش فقر و بی عدالتی دامن زدند کار به جائی رسید که متوسط درآمد در کشورهای سرمایه داری بیش از ۲۰ برابر متوسط درآمد در کشورهای فقیر رسید و تازه آن هم به طور مساوی تقسیم نشده بود .
بدین گونه جریان نفت و سوخت های فسیلی از کشورهای نفت خیز به سمت کشورهای توسعه یافته با پائین ترین قیمت ممکن جریان پیدا می کردتا هرچه بیشتر مصرف کرده و طبیعت را بیشتر به سوی نابودی سوق دهند.
۳)طلای سیاه یا بلای سیاه
کشف نفت به عنوان مهمترین کشف نیمه دوم قرن نوزدهم، تاثیر شگرفی در توسعه صنایع و وسایل حمل و نقل برجای گذاشت و در سالهای بعد، به یکی از مهمترین منابع انرژی تبدیل شد که حتی بر سیاستهای جهانی نیز تاثیر گذاشت.البته نفت از قدیم شناخته شده بود ولی با ساخت موتورهای درون سوز و تجزیه نفت به فرآورده های سودمند در عرصه تولید انرژی فصل نوینی در زندگی بشر آغاز شد(انقلاب صنعتی دوم)با اختراغ اتومبیل و هواپیما و اختراع های پی در پی لوازم و وسائل برقی و نیاز روز افزون به برق و در پی آن ژنراتورهای وابسته به سوخت های نفتی وابستگی بشر روز به روز به این ماده بیشتر شد و کم کم تمام صنایع و زندگی بشر را تحت تاثیر خود قرار داد به طوری که تا امروز زندگی بدون این ماده ارزشمند عملا امکان ناپذیر شده است .
از آنجا که عمده ذخائر نفتی در منطقه خاورمیانه قرار دارد و از آنجا که این منطقه همیشه دارای رژیم های وابسته و سرکوبگر و فاسد بوده و این مسئله باعث عدم رشد و توسعه علمی و صنعتی این کشورها شده بود قدرت های بزرگ استعماری و امپریالیستی کنترل میدان های نفتی را به سهولت بدست گرفتند و شرکت های نفتی و قدرت های سرمایه داری به بهره برداری و غارت این منابع روی آوردند و از همان زمان این روند را در پی گرفتند که اولا به تجزیه کشورهای نفت خیز بر اساس میدان های نفتی(تمام مرزهای این کشورها بر اساس میدان های نفتی در دوران استعمار توسط دولت های استعماری بخصوص انگلیس تعیین شده است به گونه ای که هم اکنون بسیاری از چاه های نفت بین این کشورها مشترک بوده و اگر کشوری کمتر استخراج کند در واقع سهمش را دیگران به یغما می برند) مبادرت کردند و ثانیا با ایجاد دولت های فاسد و وابسته مانع پیشرفت صنعتی این کشورها شده تا این کشورها همواره مجبور باشند نفت بیشتری صادر کنند و قیمت این فراورده حیاتی همواره پائین نگه داشته شود و شرکت های نفتی و سرمایه داران استفاده بیشتری برده و مردم خود را هرچه بیشتر راضی نگه دارند بنابراین نفت برای این کشورها نه تنها خوشبختی به بار نیاورده که فقر و عقب ماندگی اقتصادی و سیاسی به همراه آورده بنابر این نفت برای این کشورها نه تنها “طلای سیاه” نشد که “بلای سیاه “شد .
بنابراین پائین ماندن قیمت نفت نه تنها برای کشورهای صادرکننده نفت یک مصیبت می باشد بلکه برای کشورهای صنعتی و محیط زیست و کل بشریت به دلائلی که ذکر خواهد یک مصیبت می باشد :
۱-۳)بحران های منطقه ای و جنگ:مصیبت ها و فجایعی که امروز در منطقه شاهد آن هستیم(جنگ های داخلی و رشد تروریسم و بحران پناهجویان و… )معلول عقب ماندگی و عدم رشد سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشورهای نفت خیز می باشد .
۲-۳)به صرفه نبودن انرژی های تجدید پذیر : تاریخ و اقتصاد نشان داده است هرجا نیازی پیدا شود دانشمندان بالاخره راه به صرفه برای گسترش آن پیدا می کنند . علت این که استفاده از انرژی های تجدید پذیر هنوز به صرفه نیست پائین بودن قیمت سوخت های فسیلی می باشد .
۳-۳) اسراف در مصرف : قانون اقتصاد به ما می گوید هرجا قیمت پائین باشد مصرف هم زیادتر می شود . پائین بودن قیمت سوخت های فسیلی مصرف آنها را افزایش داده و ثمره آن فقط نابودی محیط زیست می باشد .
۴-۳) تمام شدن این منبع با ارزش : نفت فقط برای سوخت نیست و آن هم فقط برای نسل امروز نیست . هزاران فرآورده با ارزش می توان از نفت بدست آورد. پائین بودن قیمت نفت می تواند باعث اتمام سریعتر این ذخایر شود .
۲- معرفی شرکت های بزرگ نفتی
در این قسمت در مورد شرکت های بزرگ نفتی توضیح می دهیم. توضیح را از هفت خواهران شروع می کنیم.
۱)هفت خواهران نفتی
هفت خواهران نفتی( Seven Sisters ) یک اصطلاح ابداع شده در دهه ۱۹۵۰ میلادی، توسط بازرگان ایتالیایی سر انریکو ماتائی، که بعدها در راس شرکت نفتی انی قرار گرفت بود. وی از این اصطلاح برای توصیف هفت شرکت نفتی که «کنسرسیوم نفت ایران» را تشکیل می‌دادند استفاده نمود. این کارتل از اواسط دهه ۱۹۴۰ تا اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی صنعت نفت جهان را تحت سلطه خود داشت.
گروه هفت خواهران نفتی، از شرکتهای زیر تشکیل شده بود:
۱- شرکت نفت ایران و انگلیس (در حال حاضر بی‌پی)
۲- گلف اویل
۳- استاندارد اویل کالیفرنیا
۴- تکزاکو (در حال حاضر شورون)
۵- رویال داچ شل
۶- استاندارد اویل نیوجرسی (اسو)
۷- استاندارد اویل نیویورک (بعدها موبیل و در حال حاضر اکسون‌موبیل)
قبل از بحران نفتی سال ۱۹۷۳ اعضای هفت خواهران کنترل بیش از ۸۵ درصد از ذخایر نفت جهان را در اختیار داشتند اما در دهه‌های اخیر، تسلط این شرکت‌ها و جانشینان آنان در نتیجه نفوذ کارتل اوپک و نیز افزایش نقش شرکتهای نفتی دولتی، در بازار اقتصادهای درحال ظهورکاهش یافت.
۲)هفت خواهران نفتی دوم
فایننشال تایمزبا استفاده از نام «هفت خواهران نفتی جدید»، برای توصیف یک گروه از تاثیرگذارترین شرکتهای ملی نفت و گاز مستقر در کشورهای خارج از سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، استفاده نمود. این گروه، از شرکتهای زیر تشکیل شده است:
۱- شرکت ملی نفت چین (چین)
۲- گازپروم(روسیه)
۳- شرکت ملی نفت ایران (ایران )
۴- برزیل پتروبراس ( برزیل )
۵- پترولئوس دی ونزوئلا (ونزوئلا )
۶- پتروناس (مالزی )
۷- سعودی آرامکو ( عربستان )
شکل شماره ۱ – شرکت ملی نفت ایران
۳) بزرگترین شرکت های نفتی و بزرگترین صادرات نفت از گذشته تا حال
تا قبل از انقلاب ایران ۱۹۷۸(سال۵۷) بزرگترین شرکت های نفتی همان هفت خواهران اول بودند و بیش از ۵۰ درصد نفت جهان در دست کشورهای عضو اپک بود(همچنین روسیه غیر اپک هم یکی از بزرگترین دولت های نفتی بوده و هست) و شرکت های نفتی (هفت خواهران اول) اکتشاف, استخراج و حمل و نقل نفت را برعهده داشتند . بنابراین نبض اصلی بازار دست اپک (در مورد اپک در قسمت های بعد از همین مقاله توضیحات مفصل داده شده است) و هفت خواهران بود ولی به تدریج با نوسانات شدید قیمت نفت بسیاری از این شرکت ها ادغام شدند و یا رتبه خود را به عنوان بزرگترین شرکت های نفتی از دست دادند (ولی هدف آنها که استخراج و فروش هر چه بیشتر نفت بود تعغیری نکرد) و شرکت های نفتی جدیدی بوجود آمدند (جدول شماره ۱) با کشف نفت در نواحی دیگر جهان بخصوص کانادا و کشف روش های استخراج و بهره برداری از نفت شیل در آمریکا اپک بتدریج قدرت خود را از دست داده و خواهد داد . ولی همچنان نقش بسیار مهمی در بازار نفت دارد . بنابراین نگاهی که به کارتل های نفت در سال های قبل از انقلاب ایران با سال های بعد از انقلاب و همچنین دولت های نفتی داریم با آنچه امروز واقعا وجود دارد بکلی متفاوت است. امروزه هم بزرگترین دولت های نفتی و بزرگترین شرکت های نفتی مرتب درحال تعغیر هستند . جداول فوق برحسب جدیدترین (دولت های کانادا و حتی آمریکا هم خواهان فروش نفت هستند) (جدول شماره ۲) اطلاعات تهیه شده است . لازم به ذکر است دولتی مانند آمریکا از یک طرف نفت خوب خود را با قیمت بالاتر می فروشد و از طرفی دیگر نفت ارزان قیمت تر را وارد می کند ولی فعلا تراز واردات و صادرات آمریکا آن را در ردیف وارد کنندگان عمده در می آورد .(نه صادر کننده )
جدول شماره ۱ – بزرگترین شرکت های نفتی جهان و درآمد آنها
جدول شماره ۲ – بزرگترین صادر کنندگان نفت
۴) نکاتی در مورد شرکت ها و دولت های نفتی
در مورد شرکت ها و دولت های نفتی و جدول های بالا ذکر چند نکته ضروری می باشد .
۱-۷) ارزش سهام : درجدول شماره یک ارزش سهام این شرکت ها بر اساس میلیارد دلار می باشد . البته سهام این شرکت ها و رتبه آنها سال به سال (و حتی به صورت روزانه) تعغیر می کند .
۲-۷) قدرت سیاسی و اقتصادی شرکت های نفتی : با وجود فعالیت های بسیار متنوع شرکت های گوناگون در بخش های مختلف اقتصادی (خودروسازی , صنایع الکترونیک و…) هنوز هم (در قرن ۲۱) پرسود ترین فعالیت در زمینه نفت و گاز می باشد و هنوز هم قدرتمندترین شرکت ها ,شرکت های نفتی می باشند .
شرکت های نفتی از کار اکتشاف و استخراج نفت شروع کردند و الان بسیاری از آنها علاوه بر مالکیت میادین نفتی مالکیت پالایشگاه ها و پمپ بنزین ها و… را در نقاط مختلف جهان در اختیار دارند و سود بسیار زیادی هم از دلالی نفتی می برند . علاوه بر این بسیاری از آنها در زمینه گاز طبیعی هم فعالیت چشمگیری دارند .
۳-۷) اپک و دولت های نفتی : در ابتدای توسعه صنعت نفت و گاز “دیکتاتورهای نفتی” تنها مالکان میادین نفتی بودند که بخاطر بی لیاقتی بیشتر سود آن را شرکت های نفتی و استعمارگران می بردند ولی با اعتراضات و جنبش های سیاسی این حکومت ها به قدرت اقتصادی خود پی بردند و بسیاری از آنها کار استخراج و فروش نفت را خودشان در دست گرفتند و خواهان سود بیشتر شدند (و شرکت های نفتی تاسیس کردند) بنابر این اپک را تاسیس کردند .
۴-۷) افزایش دولت های نفتی : نیاز جهان امروزه به نفت و گاز و منابع انرژی فسیلی بقدری زیاد است که همه دنیا را به تکاپو انداخته و امروزه علاوه بر کشورهای نفتی خاورمیانه روسیه و حتی کانادا هم به فروشندگان نفت پیوستند بنابراین نقش “اپک” و کشورهای نفتی خاورمیانه بسیار کم رنگ تر شده است .
شکل شماره ۲ – آرم بزرگترین شرکتهای نفتی ۲۰۱۷
۳- تاسیس اپک و افزایش قیمت نفت
دیکتاتورهای نفتی و کشورهای نفت خیز که تا این تاریخ نفت را به قیمت ارزان می فروختند و با هم رقابت و اختلاف داشتند پی می برند که این همه مدت کلاه سرشان رفته قیمت پائین نفت و افزایش کالاهای غربی آنها را بیدار می کند.آنها تصمیم می گیرند که قیمت نفت را خودشان تعیین کنند(حالا که دنیا اینقدر محتاج نفت است چرا سودش را سرمایه داران غربی ببرند؟ ) بنابراین با هم متحد شدند و برای تعیین قیمت نفت اپک را تاسیس کردند .
۱) اپک چیست ؟
“اپک” سازمان کشورهای صادرکننده نفت با نام اختصاری اپک (OPEC)، یک کارتل بین‌المللی نفتی است که متشکل از کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا و ونزوئلا است .(جدول شماره ۳ ) مقر بین‌المللی اپک از بدو تأسیس در سال ۱۳۳۹ در ژنو بود و در سال ۱۳۴۴به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت . ( شکل شماره ۴ ) از آن تاریخ این کشورهای نفتی بودند که قیمت را تعیین می کردند (این اقدام را باید مدت ها پیش انجام می دادند )
جدول شماره ۳ – کشورهای عضو اپک و تولیدشان ۲۰۰۹
شکل شماره ۳ – آرم اپک شکل شماره ۴ – دفتر اپک در وین اتریش
۲) اقدام متقابل شرکت های نفتی و سرمایه داران غربی
شرکت های نفتی و سرمایه داران غربی بیکار ننشستند و با نفوذی که روی این دیکتاتورها و وابستگانشان داشتند و از طریق ایجاد تفرقه توانستند جلو افزایش بیشتر قیمت را بگیرند . از طرفی اجناس مورد نیاز کشورهای نفتی را گران کردندتا پول اضافه ای که بابت نفت داده بودندجبران کنند و ازطرف دیگر با نفوذی که روی دیکتاتورهای نفتی و اطرافیانشان داشتند و از طریق ایجاد اختلاف و حتی بپا کردن جنگ های خانمانسوز سود افزوده را با فروش اسلحه و… پس گرفتند . ( در این مورد در قسمت” ۶- بحران نفتی سوم و افول قدرت اپک “ توضیح می دهیم . )
۳) ۱۹۷۳تا ۱۹۷۹(اولین آثار مثبت تاسیس اپک- افزایش قیمت نفت)
در پی درگیری های اعراب و اسرائیل ,کشورهای عربی تولیدکننده نفت دوباره متحد شده و با تحریم اسرائیل و محدود کردن تولیدشان قیمت نفت را شدیدا بالا بردند .(از بشکه ای ۳ دلار به ۱۲دلار) این مسئله نشان می دهد که اگر با هم متحد باشند چقدر می توانند دنیا را در اختیار خود بگیرند . و نه تنها در اقتصاد بلکه در سیاست هم می توانند دست بالا را داشته باشند . (این قیمت ها نشان می دهد که این دیکتاتورها تا چه حد نفت را ارزان می فروختند)در قسمت” ۵- نفت به منزله اسلحه سیاسی(اوج قدرت اپک)”به بحران سال ۱۹۷۳هم اشاره می کنیم.
۴- بحران های نفتی ( شوک های نفتی )
نفت خام یکی از مهمترین کالاهای جهان می باشد . در حدود ۷۰ درصد مصرف انرژی جهان از نفت خام تامین می شود و بیشتر موادی که ما با آن سرو کار داریم ( مواد پتروشیمی و سم و کود و … حتی بعضی مواد غذائی )همه به نفت وابسته است بنابراین بدون نفت چرخ های صنعت و تکنولوژی و تمدن بشری از کار می افتد .
وابستگی بشر به این ماده حیاتی روز به روز بیشتر می شود و اقتصاد جهان هر روز بیشتر به نفت و گاز وابسته می شود بیجهت نیست که بسیاری از جنگ ها و بحران های جهان و هدف قدرت های استعماری دستیابی به نفت و میدان های نفتی می باشد .
در چنین شرایطی هر عاملی که عرضه نفت را کم کرده و قیمت را بالاببرد می تواند شدیدا روی اقتصاد جهان تاثیر بگذارد . از طرفی پائین آمدن قیمت ها هم می تواند اقتصاد بسیاری از کشورهای نفتی را با چالش جدی مواجه کرده و حتی زمینه ساز جنبش های اجتماعی و سیاسی هم بشود . در این قسمت نگاهی داریم به بحران های نفتی و نقش اپک و قدرت های نفتی و ابرقدرت ها و دولت های استعماری در این بحران ها و شوک های نفتی
۱) شوک نفتی چیست ؟
هر عاملی که سبب اختلال در عرضه و تقاضای نفت در بازار شود و روی قیمت نفت تاثیر گذارد ( تاثیر مثبت یا منفی) به گونه ای که آثار آن دراز مدت بوده و در کوتاه مدت قابل جبران نباشد یک شوک نفتی به حساب می آید . در صورتی که قیمت نفت بالابرود کشورهای مصرف کننده با بحران مواجه می شوند در این صورت این شوک به بحران اقتصادی برای این کشورها تبدیل می شود و اگر قیمت افت کند برای کشورهائی با اقتصاد نفتی که همه بودجه خود را بر مبنای نفت گذاشته اند به بحران اقتصادی تبدیل می شود .
شوک های نفتی مثبت( بالا رفتن قیمت ها ) با وجود آثار زیانبار ی که برای اقتصاد کشورهای مصرف کننده داشتند در دراز مدت آثار مثبتی هم داشتند و همچنین پائین آمدن قیمت ها که آثار منفی برای کشورهای تولید کننده داشتند هم در دراز مدت آثار مثبتی هم داشتند .
۲) اولین شوک نفتی ( بحران نفتی ۱۹۷۳ )
جنگ اکتبر ۱۹۷۳زمینه مناسبی شد تا کشورهای تولید کننده نفتی عرب قدرت اقتصادی خودشان را نشان دهند بنابراین تصمیم گرفتند از نفت همچون یک سلاح برای رسیدن به مقاصد سیاسی خود استفاده کنند از این رو شانزدهم اکتبر در کویت تشکیل جلسه دادند و قرار گذاشتند تا وقتی اسرائیل از سرزمین های اشغالی خارج نشده هر ماه ۵ درصد از تولید خود را کم کنند . این تصمیم منجر به ۴ برابر شدن قیمت نفت شد یعنی قیمت نفت از بشکه ای ۳ دلار با بشکه ای ۱۲ دلار رسید . در مورد این بحران که بزرگترین بحران نفتی می باشد در یک قسمت جداگانه توضیح خواهیم داد . این اولین بحران نفتی در جهان بود که تاثیرات زیادی بر تجارت نفت گذاشت .
۳) دومین شوک نفتی ( اعتصاب کارکنان شرکت نفت ایران )
بعد از بحران نفتی ۱۹۷۳تا اوائل ۱۹۷۸ قیمت نفت به دلیل فشارهای کشورهای صنعتی و اقدامات عربستان افزایش چندانی پیدا نکرد و درآمد کشورهای عضو اپک و تولید کننده نفت به دلیل بالارفتن محصولات کشورهای صنعتی به تدریج کاهش یافت . تا قبل از انقلاب ایران قیمت نفت بشکه ای ۱۲/۷ دلار ثابت مانده بود .
در ۱۳اکتبر ۱۹۷۸(۲۱ مهرماه ۱۳۵۷) کارکنان شرکت نفت ایران دست به اعتصاب زدند و صادرات نفت ایران از روزی ۵/۵ میلون بشکه به روزی ۳/۵ میلون بشکه و بعد باز هم کم و کمتر شد تا بکلی متوقف شد .
با وجودی که عربستان و عراق و کشورهای دیگر غیر عضو اپک کمبودها را برطرف کردند ولی هنوز ۲ میلون بشکه کمبود در بازار وجود داشت کشورهای عضو اپک هم از این موقعیت استفاده کرده و کم کم قیمت های خود را بالا بردند .
اگر چه در مارس ۱۹۷۹(فروردین ۱۳۵۸) صادرات نفت ایران از سر گرفته شد ولی قیمت ها همچنان به رشد خود ادامه داد و قیمت نفت ابتدا به ۱۴/۵دلار و بعد به ۲۳/۵دلار و بعد قیمت ها با توجه به مرغوبیت نفت تعیین شد در کنفرانسی که در دسامبر ۱۹۸۰ در اندونزی برقرار شد حداقل قیمت نفت خام ۳۲ دلار و حداکثر ۴۰ دلار و متوسط قیمت ۳۶ دلار تعیین شد . قیمت نفت ایران هم از اوائل ژانویه ۱۹۸۱(دی ماه ۱۳۵۸) ۳۷ دلار تعیین شد .
۴) شوک سوم نفتی ( جنگ تولید کنندگان نفت خام : اپک و غیر اپک )
کشورهای مصرف کننده نفت که از شوک های نفتی اول و دوم متحمل زیان های اقتصادی سهمگینی شدند تصمیم گرفتند با تحقیقات علمی و توسعه نیروگاه های اتمی و همچنین استفاده از انرژی های پاک همچنین کاهش مصرف سوخت خودروها از مصرف نفت خود بکاهند و وابستگی خود را به نفت کاهش دهند. (همچنین به ذخیره سازی نفت نیز رو آوردند تا بتوانند خود را در مقابل شوک های نفتی بیمه کنند)
همزمان با وارد آوردن فشارهای سیاسی و نفوذ در میان رهبران و دیکتاتورهای نفتی تولید نفت را افزایش دهند . و با ایجاد آژانس بین‌المللی انرژی (در مورد آژانس بین المللی انرژی در بخش جداگانه توضیح خواهیم داد ) و اختلاف بین اعضای اپک همچنین افزایش صادرات کشورهای غیر عضو اپک قدرت این کارتل نفتی را کاهش دهند .
مجموعه اقدامات فوق به نحو قابل توجهی موثر واقع شد و از سال ۱۹۸۳ میزان تولید نفت افزایش یافت و همزمان مصرف آن نیز کاهش یافت از این رو مقدار زیادی نفت مازاد بر عرضه به بازار عرضه شد و قیمت ها رو به کاهش گذاشت . بنابراین شوک نفتی سوم در جهت کاهش قیمت نفت بود .
مجموعه این اقدامات باعث شد در سال ۱۹۸۶ قیمت نفت به کمترین مقدار برسد و با وجود تورم جهانی به کمتر از ۱۰ دلار در هر بشکه برسد . همین مسئله مشکلات زیادی برای کشورهای نفت خیز ایجاد کرد و کشورهای عضو اپک علی رغم اختلافاتی که داشتند مجبور شدند بار دیگر متحد شوند و سرانجام در کنفرانسی که در ژوئن ۱۹۸۷ با شرکت همه اعضای اپک برگزار شد قیمت نفت را به بشکه ای ۱۸ دلار رسانده که تا سال ۱۹۹۸در همین حد تثبیت شد .
شوک سوم نفتی و اقدامات کشورهای مصرف کننده در جهت کاهش وابستگی به اپک (همچون تاسیس آژانس بین المللی انرژی)و همزمان افزایش نفت کشورهای غیر عضو اپک بخصوص روسیه ضربه سختی به اقتدار اپک زد.
در این مورد در قسمت جداگانه علل و عواملی که موجب شوک سوم نفتی و کاهش اقتدار اپک شد مورد بحث و بررسی قرار می دهیم .
۵) شوک چهارم و پنجم نفتی
در سال ۱۹۹۰ به علت جنگ بین عراق و آمریکا و هم پیمانان آمریکا قیمت نفت ۱۳درصد دیگر افزایش یافت و بعد از پایان جنگ بعلت تحریم عراق و قطع نفت این کشور باز هم قیمت ها رو به رشد گذاشت همچنین مصرف نفت خام از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۷ , ۶/۲میلون بشکه افزایش یافت و طی این مدت تولید نفت روسیه هم از ۱۱ میلون بشکه به ۶ میلون بشکه رسید در این میان اپک که می توانست دوباره کنترل بازار نفت را بعهده بگیرد از قافله عقب ماند و نتوانست اقدام موثری برای حفظ بازار و افزایش قیمت بعهده بگیرد بعد در سال ۲۰۰۲ تولید ونزوئلا کاهش یافت و بعد ازآن فعالیت های نظامی آمریکا در عراق قیمت نفت را به بشکه ای ۵۰ دلار رساند و بعد بحران هسته ای ایران و ترس جهانیان از احتمال وقوع جنگ قیمت نفت را تا سال ۲۰۰۸ به بشکه ای ۱۴۸ دلار رساند .
۵- نفت به منزله اسلحه سیاسی ( اوج قدرت اپک )
سیزده سال پس از تاسیس اپک هنوز اقدام موثری از طرف این سازمان برای کنترل قیمت نفت صورت نگرفته بود . اگر چه اپک بیشترین تولید نفت جهان (بیش از ۷۵درصد) را به خود اختصاص داده بود و می توانست به طور جدی کنترل قیمت این فرآورده مهم را در دست بگیرد ولی تا آن زمان اقدام موثری انجام نداده بود تا آن که یک حادثه تاریخی باعث شد اپک به نقش موثر خود در کنترل قیمت ها پی ببرد .و در پی آن اولین شک نفتی به وقوع بپیوندد.
۱) جنگ ۶ روزه و تحریم نفتی
در تاریخ ۶ اکتبر ۱۹۷۳(۱۴مهر۱۳۵۲) نیروهای مصر و سوريه براي باز پس گرفتن اراضی اشغالی به اسرائیل حمله کردند که در تاریخ به نام جنگ شش روزه نامیده شد و اعراب علی رغم برتری (از نظر نیروی زمینی و هوائی و… ) شکست خورده و اسرائیل توانست قسمت هائی از سرزمینشان را تصرف کند .
با وجودی که سازمان ملل اسرائیل را محکوم کرد و طی قطعنامه ای دستور خروج از مناطق اشغالی را صادر کرد اعراب که بخاطر بی لیاقتی سردارانشان شکست خورده بودند( بی کفایتی عبدالناصر و دروغی که تحویل داد نیروی هوائی اعراب را روی زمین نابود کرد) تقصیر شکست را به گردن آمریکا و متحدان غربی آمریکا انداختند و برای باز پس گرفتن سرزمین های از دست رفته به تحریم نفتی رو آوردند و به این صورت اولین بحران نفتی بوجود آمد .
۲) تحریم نفتی اعراب
کشورهای عربی تولید کننده نفت اپک در اولین اقدام خود قیمت نفت را از بشکه ای ۳ دلار به پنج دلار افزایش دادند و همزمان تصمیم گرفتند از فروش نفت به کشورهای حامی اسرائیل خودداری کنند بر این اساس کشورها را به ۳ دسته تقسیم کردند :
۱- کشورهای دوست : شامل انگلستان، فرانسه، اسپانيا، لبنان، اردن، مصر، تونس، تركيه، مالزی و … همه كشورهای افريقايی كه به اسرائيل تذكر داده بودند. به اين كشورها سهميه كافي نفت داده می‌شد.
۲- کشورهای بی طرف : كشورهايی كه مداخله‌ای نمی‌‌كردند. كه سهم قابل توجهی از نفت اعراب را می‌بردند.
۳- کشورهای دشمن : كشورهايی كه روابط نزديكی با اسرائيل داشتند و از آن رژيم حمايت مي‌كردند كه شامل آمريكا، پرتغال، هلند، آفريقای جنوبی، ژاپن و كشورهای عضو جامعۀ اقتصادي اروپا مي‌شدند. كه اين كشورها مورد تحريم قرار مي‌گرفتند.
در این میان شاه ایران در تحریم شرکت نکرد و همچنان به فروش نفت به آمریکا و اسرائیل ادامه داد که مورد انتقاد جدی قرار گرفت و در جواب می گفت : ما برای پیشرفت کشور به پول نیاز داریم و مسئله اعراب و اسرائیل به ما که عرب نیستیم مربوط نیست و نباید از نفت به عنوان اسلحه سیاسی استفاده کرد که در دراز مدت نتایج نامطلوبی دارد و…
در مرحله اول قیمت نفت را به بشکه ای ۵ دلار رساندند و بعد قرار بر این شد که تا خروج اسرائیل از سرزمین های اشغالی هرماه پنج درصداز تولید خود را کم کنند . مجموعه ای از این اقدامات در زمانی که اپک حرف اول را در قیمت گذاری و تولید می زد باعث شد قیمت نفت از بشکه ای ۳ دلار به بشکه ای ۱۲ دلار افزایش پیدا کند و اپک و کشورهای عضو اپک پی به قدرت خود بردند.افزایش قیمت نفت سود سرشاری نصیب کشورهای عضو اپک کرد و آنها را ازنظر اقتصادی و نظامی پر قدرت ساخت و بر عکس مشکلات اقتصادی زیادی نصیب کشورهای مصرف کننده نفت کرد و همانطور که ذکر خواهد شد این عمل در کوتاه مدت به نفع اپک و در دراز مدت به ضرر اپک تمام شد .
۶- بحران نفتی سوم و افول قدرت اپک
ضرب المثلی است که می گوید فواره چو بالا رود سرنگون شود . اپک هم که در جریان بحران نفتی۱۹۷۳پی به قدرت اقتصادی و سیاسی خود برد تصمیم گرفت این روند را ادامه داده و با بالابردن تدریجی قیمت نفت نفوذ خود را در جهان ادامه دهد از این رو به دنبال بهانه می گشت تا هرچه بیشتر قیمت را بالاتر ببرد و سود بیشتری عاید خود کند . در واقع قیمت ۱/۵دلار در هر بشکه بسیار ناعادلانه بود و ناشی از افزایش بسیار زیاد تولید و عدم کنترل بر قیمت ها بود . کشورهای اپک از زمان تاسیس تا سال ۱۹۷۳بجای واقعی کردن قیمت ,تولید خود را سالی ۱۰درصد بالاتر برده تا سود بیشتری دریافت کنند در حالی که منابع نفتی جوابگوی این مقدار تولید نبود و این روند نمی توانست تا ابد ادامه پیدا کند بحران نفتی ۱۹۷۳و تثبیت قیمت نفت در حدود ۱۲ دلار قیمت نفت را عادلانه تر و واقعی تر کرد . ولی اقدامات متقابل دولت های مصرف کننده و در پی آن عدم اتحاد اعضای اپک به صورتی که در این قسمت توضیح خواهیم داد به ضرر این کارتل نفتی تمام شد و بازار نفت را سرانجام از دست این کارتل در آورد .
۱) اقدامات متقابل کشورهای مصرف کننده بعد از شوک نفتی اول
بعد از این که اپک در سال ۱۹۷۳و در پی تحریم نفتی توانست قیمت نفت خام را تا ۴ برابر افزایش دهد و ضرر و زیان های هنگفتی به مصرف کنندگان بزند کشورهای مصرف کننده به تکاپو افتادند و راه کارهای مختلفی برای مقابله با اپک در نظر گرفتند که در اینجا به چند نمونه آن اشاره می کنیم .
۱-۱) تاسیس آژانس بین المللی انرژی : کشورهای مصرف کننده با هم متحد شدند و سازمانی به نام “ آژانس بین المللی انرژی “ را بنیاد نهادند تا در مواقع ضروری بتواند راه کارهای لازم را برای مقابله با افزایش نفت خام پیشنهاد دهد .
۲-۱) ذخیره کردن نفت : قیمت نفت در حدود بشکه ای۱۲دلار تثبیت شد ولی ترس از بالارفتن دوباره قیمت ها ( که دور از ذهن نبود و سرانجام در شوک نفتی دوم به وقوع پیوست)باعث شد به توصیه “ آژانس بین المللی انرژی”
این کشورها به ذخیره سازی نفت روی بیاورند .تا در مواقع اضطراری بتوانند مدت بیشتری در مقابل افزایش قیمت دوام بیاورند . دیگر این که کشورهائی که ذخایر استراتژیک دارند قدرت چانه زنی بیشتری هم دارند .
۳-۱) بالابردن قیمت محصولات خود : کشورهای تولید کننده نفت که اقتصاد خود را بر روی نفت بنا کرده اند قدرت اقتصادی و تولیدی بالائی ندارند و وابسته به محصولات کشورهای صنعتی (که مصرف کنندگان عمده نفت می باشند) هستند بنابراین آنها قیمت کالاهای خود را به بهانه افزایش قیمت نفت و بالارفتن هزینه تولید بالا و بالاتر بردند و بخشی از پولی که بابت افزایش قیمت نفت می دادند را جبران کردند .
۴-۱) سیاست صرفه جوئی : به دنبال افزایش بی سابقه قیمت نفت کشورهای مصرف کننده که امکانات علمی و تحقیقاتی بالائی داشتند شروع به تحقیقات در این زمینه کردند تا از وابستگی خود به نفت بکاهند( البته کوشش های فعالین محیط زیست هم در این زمینه بی تاثیر نبوده ) بنابراین در درجه اول به انرژی های پاک و هسته ای روی آوردند تا قسمتی از نیاز خود به انرژی را از این طریق تامین کنند و در درجه دوم به کمک تکنولوژی های نوین از مصرف سوخت خودروها کاسته و همینطور از گاز طبیعی هم کمک گرفتند مجموعه این اقدامات باعث شد مصرف نفت خام در آمریکا ۲۵درصد و در ژاپن تا۳۱درصد کاهش یابد و در سایر کشورهای مصرف کننده اروپائی این وضعیت ادامه پیدا کرد .
۵-۱) افزایش تولید نفت کشورهای غیر عضو اپک : آمریکا و متحدان غربی اش سرمایه گزاری های زیادی در کشورهای دوست و غیر اپک کرده تا تولید نفت را از انحصار اپک خارج کنند(کشورهائی مانند کانادا , مکزیک , دریای شمال انگلیس و… حتی کشورهائی مانند مالزی و آنگولا و مصر و…) و در بسیاری از این کشورها به نفت رسیدند اگر چه تک تک این کشورها نفت قابل ملاحظه ای که رقیب اپک بشوند نداشتند ولی مجموع آنها قدرت نفتی بزرگی را تشکیل دادند که به نام تولید کنندگان غیر اپک شناخته شدند از این رو سهم اپک از تولید نفت که به بیش از ۷۵ درصد می رسید کم کم کاهش یافت و به کمتر از ۵۰ درصد رسید . اکنون اپک رقبای دیگر هم پیش رو داشت و نمی توانست به تنهائی قیمت بازار را تعیین کند .
۶-۱)اختلاف انداختن بین اعضای اپک : کشورهای غربی مصرف کننده نفت با ایجاد اختلاف بین کشورهای عضو اپک از طرفی مانع اتحاد آنها برای بالابردن قیمت ها می شدند و از طرف دیگر این کشورها را وادار کردند که بخش زیادی از درآمد خود را صرف خرید اسلحه که سود زیادی برای این کشورها داشت کرده و دیکتاتورهای نفتی که بر اثر دلارهای نفتی سرشار از غرور شده بودند با خرید اسلحه از غرب برای هم شاخ و شونه کشیده و بخشی از پول های نفت را به خزانه کشورهای غربی برگرداندند .
۷-۱) افزایش تولید چاه هائی که صرفه اقتصادی نداشتند : بالا رفتن قیمت نفت حفاری هائی را که توجیه اقتصادی نداشتند (مانند نفت دریای شمال)دارای توجیه اقتصادی کرد و آن چاه ها به کار افتادند و تولید نفت دوباره بالا رفت و این جلو افزایش بیشتر قیمت نفت را گرفت .
۲) نقش اپک در کنترل قیمت نفت در شوک نفتی دوم
به دنبال انقلاب ایران و اعتصاب شرکت نفت ایران تولید کاسته شد و قیمت نفت دوباره بالا رفت و اپک از فرصت استفاده کرده و باز هم قیمت نفت را سه برابر کرد و به بشکه ای ۳۶ دلار رساند ولی این بار کشورهای مصرف کننده آماده بودند و پی اقداماتی که ذکر آن رفت مقابله به مثل کردند و توانستند در کمتر از ۴ سال قضیه را برعکس کرده و نه تنها جلو افزایش قیمت نفت را گرفتند بلکه قیمت را از سال ۱۹۷۳ هم پائین تر آوردند مجموعه این اقدامات منجر به کاهش شدید قیمت نفت که به آن شوک نفتی سوم می گوئیم و توضیح آن رفت انجامید .
۳) اشتباهات اپک و نقش رقیای اپک در شوک نفتی سوم ( افول اپک )
ده ها سال بودکه اپک قیمت نفت را تعیین می کرد ولی زمانه عوض شده بود مصرف کنندگان رقبای جدید تراشیده بودند و با اقدامات متقابل توانستند قیمت نفت را به کمتر از ۱۰دلار در هر بشکه برسانند . اشتباهاتی که اپک کرد و سرانجام بازار نفت را ازدست داد به این قرار است .
۱-۳)بستن قراردادهای کوتاه مدت : یکی از بزرگترین اشتباهات کشورهای عضو اپک بستن قراردادهای کوتاه مدت به جای بلند مدت می باشد در قراردادهای بلند مدت مشتریان ناگزیرند تا مدت های طولانی نفت را به قیمت تعیین شده خریداری کنند ولی در قراردادهای کوتاه مدت این مانع وجود ندارد .
اعضای اپک که می دیدند نفت روز به روز گران تر می شود برای سود بیشتر رو به قراردادهای کوتاه مدت آوردند تا با هر قرارداد بتوانند سود بیشتری کسب کنند غافل از این که این قرارداد دست مشتریان را باز گذاشت تا با کشورهای غیر عضو اپک وارد معامله شوند و نفت را بروز و با تخفیفات ویژه خریداری کنند از این رو قیمت نفت کاهش پیدا کرد و در کل به ضرر اپک تمام شد .
۲-۳) نظام سهمیه بندی : بعد از سال ۱۹۸۱ که قیمت ها رو به افول گذاشت اپک تصمصم گرفت بهای نفت را تثبیت کند و قیمت ۳۴دلار را پیشنهاد داد بنابراین تصمیم به کاهش تولید گرفتند که با اقدامات عربستان نتیجه ای نداد . بعد تصمیم گرفتند برای هریک از اعضا سهمیه در نظر بگیرند به طوری که تولیدکل اپک از ۱۸/۵میلون بشکه فراتر نرود که این هم بخاطر اختلاف بین اعضا برای تعیین سهمیه به شکست کشیده شد در کل اپک نتوانست موفقیت زیادی در کاهش تولید و یا حفظ فعلی قیمت ها بازی کند .
۳-۳) نشست مارس ۱۹۸۳و سهمیه شناور عربستان : سقوط قیمت ها ادامه داشت و کشورهای عضو اپک که نگران از دست دادن درآمدهایشان بودند دوباره تشکیل جلسه دادند و این دفعه با نظام سهمیه بندی موافقت کردند قرار شد تولید نفت مجموع ۱۲عضو اپک به ۱۷/۵میلون بشکه کاهش یابد . و تولید نفت عربستان که بزرگترین تولید کننده اپک بود به صورت شناور باقی بماند به این صورت که همه اعضای اپک بجز عربستان در مجموع ۱۲/۵ میلون بشکه تولید کنند و عربستان فعلا تا ۵ میلون بشکه تولید کند به طوری که مجموع تولید اپک تا ۱۷/۵ میلون بشکه در نوسان باشد همچنین قیمت نفت از بشکه ای ۳۴ دلار به ۲۹ دلار کاهش یابد .
کشورهای مصرف کننده به کشورهای غیر عضو اپک روی آوردند و آنها شروع به کاهش قیمت ها برای فروش بیشتر کردند بنابراین سیاست اپک بار دیگر شکشت خورد .
۴-۳)جلسه نوامبر ۱۹۸۴ : اپک می خواست هر طور شده از قیمت ۲۹دلار برای هر بشکه حمایت کند از این رو تولید نفت خود را به زیر ۱۶میلون بشکه رساند ولی باز هم با افزایش تقاضا ,قیمت نفت باز هم کاهش یافت اتفاق دیگری که افتاد این بود که کشورهای مصرف کننده به توصیه آژانس انرژی بجای خرید بیشتر نفت از ترس پائین آمدن قیمت ها و ضرر بیشتر شروع به فروش ذخایر نفت استراتژیک کردند که باز هم به کاهش قیمت منجر شد .
۵-۳) شکست کامل اپک : تمام اقدامات اپک با شکست مواجه شد نظام سهمیه بندی در نهایت باعث شد بازار نفت به دست کشورهای غیر عضو اپک بیفتد کشورهای عضو اپک که به پول نیاز داشتند نمی توانستند بیش از این کاهش سهمیه ها را بپذیرند و به مرور به تخلف از سهمیه تعیین شده پرداختند سرانجام در سال ۱۹۸۵ محدودیت تولید را از میان برداشتند و این منجر به تولید انبوه نفت شد و قیمت ها باز هم کاهش یافت و تا سال ۱۹۸۶به زیر ۱۰دلار در هر بشکه رسید . کشورهای عضو اپک تصور می کردند این وضع موقتی است زیرا با کاهش قیمت نفت تولید نفت از بسیاری از چاه ها (مانند دریای شمال) غیر اقتصادی بوده و متوقف می شود که این فرضیه هم نادرست از آب در آمد با پیشرفت تکنولوژی هزینه استخراج نفت از دریای شمال به زیر ۶ دلار در هر بشکه رسیده بود حتی در قیمت های زیر۶دلار در هربشکه تولید کنندگان نفت شمال که سرمایه زیادی خرج کرده بودند حاضر نمی شدند تولید را متوقف کنند . تنها نتیجه این کار این شدکه قسمت زیادی از بازار نفت از دست اپک در آمد و به دست تولید کنندگان غیر اپک افتاد (کشورهای اپک مشتریان زیادی را از دست دادند)
به قول فرانسیس پرن :پس از کوتاه شدن دست شرکت های نفتی خارجی از بازار نفت , طمع کشورهای تولید کننده نفت(اپک)برای درآمد بیشتر منجر به تولیدنیروهائی شدکه کنترل قیمت نفت را ازدست اپک نیز خارج کردند .
۴) اتحاد اپک و غیر اپک
سرانجام اعضای اپک در یافتند که دیگر نمی توانند به تنهائی بازار نفت را در دست بگیرند و باید با تولیدکنندگان غیر اپک هم به توافق برسند .(بخصوص روسیه)چیزی که این میان مشخص است پائین آمدن قیمت نفت به زیان همه کشورهای نفت خیز می باشد حال عضو اپک باشند و یا نباشند . از طرفی بسیاری از کشورهای نفت خیز را هم عضو کردند بنابراین با این اتحاد توانستند قیمت نفت را در شوک چهارم و پنجم نفتی به بشکه ای ۱۵۰ دلار هم برسانند . اکنون مسئله اصلی توافق با تولید کنندگان نفت شیل است که آن هم در جریان است با این اتحادها کل تولید کنندگان نفت می توانند مانند یک کارتل بزرگ عمل کنند .
نکته : در مورد نفت شیل و تولید کنندگان نفت شیل و رقابت بین تولید ککندگان نفت متعارف و نفت شیل به مقاله “ صنعت نفت “ قسمت ۱۴ و ۱۵ مراجعه کنید .
۷ـ آژانس بین المللی انرژی
گفتیم که بعد از بحران نفتی ۱۹۷۳ که قیمت نفت ۴ برابر شد کشورهای مصرف کننده به فکر چاره جوئی افتادند و در اولین اقدام خود آژانس بین المللی انرژی را تاسیس کردند در این قسمت در مورد آژانس بین المللی انرژی توضیح می دهیم .
۱) تاسیس آژانس بین المللی انرژی (IEA)
آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) I International Energy Agency در سال ۱۹۷۴توسط کشورهای مصرف کننده نفت (آمریکا و کانادا و اروپای غربی )تاسیس شدتا بتواند به این کشورها در مقابل نوسانات شدید قیمت نفت و همچنین مشکلاتی که در راه عرضه و تقاضای نفت بوجود می آید مشاوره و کمک بدهد . دبیرخانه این سازمان در شهر پاریس قرار دارد . علاوه بر کشورهائی که عضو سازمان هستند با کشورهای غیر عضو مانند : چین و هند و روسیه نیز همکاری می کند .
شکل شماره ۵ – آرم (IEA)
۲) کشورهای عضو و شرایط عضویت
تقریبا تمام کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(یا OECD) (سازمانی است بین‌المللی، دارای ۳۵ عضو، که اعضای آن متعهد به اصول دموکراسی و اقتصاد آزاد هستند.) عضو (IEA) هستندبجز کشورهای : شیلی، ایسلند، اسرائیل، مکزیک، و اسلوونی
جدول شماره ۴ – کشورهای عضو (IEA)
۳) اهداف (IEA)
مهمترین اهداف (IEA) امنیت انرژی، توسعه اقتصادی، و حفاظت از محیط زیست. مورد آخر بر کاهش تغییرات آب و هوایی تمرکز دارد. این آژانس نقش موثری در ترویج انرژی‌های نو (از جمله انرژی‌های تجدید پذیر)، سیاستهای انرژی عقلانی، و همکاری‌های چند ملیتی فناوری انرژی دارد.
کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی ملزم هستند سطح مجموع انبار نفت را برابر با واردات خالص حداقل ۹۰ روز از سال پیش حفظ کنند. در پایان ماه ژوئیه سال ۲۰۰۹، ذخیرهٔ مشترک کشورهای عضو آژانس تقریباً ۴٬۳۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ بشکه (۶۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰ متر مکعب) نفت بود.
نکته : سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی (OECD) سازمانی است بین‌المللی، دارای ۳۵ عضو، که اعضای آن متعهد به اصول دموکراسی و اقتصاد آزاد هستند. این سازمان به تعبیری عمده‌ترین سازمان بین‌المللی تصمیم‌گیرندهٔ اقتصادی است. مقرّ اصلی این سازمان در شهر پاریس است .
شکل شماره ۶ – آرم (OECD)
۸- بحران های نفتی به روایت نمودار و جدول
در این قسمت ابتدا قیمت نفت از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۸ را در آورده و بعد نمودار ستونی و خطی آن را رسم می کنیم تا نشان دهیم که در سال های قبل از ۱۹۷۳ که شرکت های غارتگر نفتی قیمت نفت را تعیین می کردند قیمت چقدر بود و بعد از این که در سال ۱۹۷۳ اپک بی به قدرت خود برد و حاکمان کشورهای نفتی دست شرکت های غارتگر نفتی را از قیمت گزاری روی نفت کوتاه کردند قیمت نفت به کجا رسید . البته همانطور که در بحران نفتی سوم توضیح داده شد رشد بی رویه قیمت نفت و استفاده از آن به عنوان اسلحه سیاسی علاوه بر نتایج مثبت در دراز مدت هم تبعات منفی خود را نشان داد ( که یکی از آنها کوشش برای کشف منابع تازه نفتی , ذخیره نفت و تراشیدن رقبای اپک بود) به هر حال قیمت نفت باید به قیمت واقعی خود می رسید و این ملت های نفت خیز هستند که باید کالایشان را قیمت گزاری کنند و…
۱) جدول قیمت نفت از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۸
در این قسمت قیمت نفت را از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۸ در جدول شماره ۵ می آوریم
جدول شماره ۵ – قیمت نفت از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۸
۲) نمودار ستونی قیمت نفت از ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۸
در نمودار ستونی زیر, قیمت نفت و نقاط بحران کاملا مشخص شده است . این نمودار به وضوح نشان می دهد در سال هائی که قیمت نفت دست شرکت های نفتی بود عملا هیچ بهائی بابت نفت نمی پرداختند .
نمودار شماره ۱ – نمودار ستونی قیمت نفت
۳) نمودار خطی قیمت نفت از ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۸
این نمودار همان نتایج نمودار ستونی را به صورت دیگری نشان می دهد .
نمودار شماره ۲ – نمودار خطی قیمت نفت
۹-نقش شرکت ها و دولت های نفتی در نابودی محیط زیست (خلاصه مقاله)
از موقعی که سرمایه داران و کشورهای صنعتی پی به اهمیت نفت و گاز برده و پایه تمدن و تکنولوژی خود را بر روی نفت استوار کردند و میادین نفتی در کشورهای نفت خیز جهان سوم کشف شد و برای بهره برداری از این میادین عظیم شرکت های نفتی تشکیل دادند و شروع به غارت و چپاول نفت کردند و سهم ناچیزی هم به دیکتاتورهای نفتی می دادند منبع انرژی بیکران و تقریبا مجانی در اختیار آنها قرار گرفت و بدون توجه به اثرات زیست محیطی شروع به سوزاندن و بهره برداری از این منابع غارت شده کردند و برای صد سال آینده هم برنامه ریختند تا این منبع بیکران قطع نشود و همیشه جاری باشد .
از این رو کشورهای نفتی خاورمیانه را بر اساس چاه های نفت تقسیم کردند و از دیکتاتورهای نفتی حمایت کردند اقتصاد این کشورها را به نفت وابسته کردند و تمدن خود را به پیش بردند .
در این میان علاوه بر کشورهای نفتی و مردم آن که قربانی این سیاست های استعماری و غارتگرانه شدند و از قافله تمدن و تکنولوژی عقب ماندند , محیط زیست هم قربانی این گونه سیاست ها شد و کار به جائی رسید که زیان های زیست محیطی سوزاندن سوخت های فسیلی دامن تمام مردم جهان را گرفت (برای مطالعه بیشتر به “ گرمایش زمین” از همین سایت مراجعه کنید )
غارتگران بخاطر نفت ارزان و فراوان حتی به خوشان زحمت هم ندادند تا به دنبال انرژی های پاک و منابع انرژی غیر فسیلی بروند زیرا با قیمت پائین نفت صرفه اقتصادی هم برایشان نداشت (آنها حتی به دنبال کشف و استخراج نفت در کشور خودشان هم نرفتند و به همین نفت خاورمیانه اکتفا کردند )
بعدها بر اثر انقلابات و اعتراضات و جنبش های روشنفکرانه در کشورهای نفتی حاکمان این کشورها از خواب طولانی بیدار شدند و دست شرکت های غارتگر نفتی را از کشور خود کوتاه کردند و قیمت نفت به قیمت واقعی خود نزدیک و نزدیکتر شد ولی اقتصاد آن کشورها وابسته به نفت باقی ماند بسیاری از کشورهای نفتی با پول نفت به واردات بی رویه ادامه دادند و در تکنولوژی و صنعت درجا زده و به بیماری هلندی دچار شدند .
نکته ( بیماری هلندی ) : بیماری هلندی یک مفهوم اقتصادی است . به طور خلاصه بیماری هلندی بیان می کند وقتی درآمدهای حاصل از فروش منابع خام (نفت و…) یک کشور افزایش پیدا می کند پول آن کشور با افزایش قابل توجه ارزش روبرو می شود ، صادرات این کشور به پول کشورهای دیگر گران‌تر شده ، ولی واردات به آن کشور به نسبت ارزان‌تر می‌شود. و این باعث ورشکستگی کارخانه جات و صنایع آن کشور شده و سرمایه گزاری در بخش تولید صرفه افتصادی خود را از دست می دهد .
بنابراین کشورهای نفتی که تمام درآمد و مخارج خود را بر اساس فروش نفت تنظیم کرده اند پائین آمدن قیمت نفت به اقتصاد آنها آسیب جدی می زند از این رو این کشورها علاقه دارند تقاضا و مصرف برای نفت خام همواره بالا باشد تا قیمت ها پائین نیاید بنابراین هیچ علاقه ای به جهانی شدن انرژی های پاک و کاهش مصرف نفت و گاز و … ندارند و در مقابل فعالین محیط زیست و پیمان های زیست محیطی (برای آشنائی بیشتر به مقاله “پیمان های زیست محیطی“ مراجعه کنید) جبهه می گیرند.از طرفی شرکت های نفتی هم که درآمد و سود خود را درخرید و فروش و دلالی نفت دیده و می بینند نیزهمین گونه رفتار می کنند بنابراین کشورهای نفت خیز و شرکت های نفتی ( همچنین سایر سیاستمداران و سرمایه دارانی که در این مسیر سود می برند)تاکنون مانعی جدی برای اجرای سیاست های زیست محیطی و نجات زمین ازگازهای گلخانه ای شدند .
جا دارد قدرت های صنعتی که تمدن و تکنولوژی خود را مدیون کشورهای نفت خیز در دوران غارت بودند با کمک های اقتصادی مانع فروپاشی اقتصاد این کشورها در دوران تبدیل جهان به انرژی های پاک شوند .
برای مطالعه سایر مقاله های نجومی روی شکل زیر کلیک کنید.
برای مطالعه مقاله های روانشناسی اینجا را کلیک کنید .
عکس های طبیعت, طبیعت خوانسار , شکوفه های بهاری , گلستان کوه ,دانلود آلبوم های کامل بهترین و زیباترین عکس ها ,آلبوم هائی با صدها عکس کیفیت بالا , در هیچ کجای اینترنت این عکسها را پیدا نمیکنید , عکس هابدون استفاده از تکنیک های فتوشاپ تهیه شده , کاملا طبیعی
برای آموزش کامل و حرفه ای گوگل مپ روی شکل زیر کلیک کنید
۱) هر گونه اظهار نظر را در فرم اظهار نظر کاربران وارد کنید .
۲) نظرات بعد از تایید مدیریت نشان داده می شود .
۳) با انتقادات و پیشنهادات سازنده خود ما را هرچه بیشتر همراهی کنید . مدیریت از انتقادات و پیشنهادات سازنده شما استقبال میکند .
۴) نوشته های قرمز پر رنگ ارجاع به لینک هستند که هنوز لینک آنها قرار داده نشده است ( هنوز صفحه آنها منتشر نشده است )
۵) نوشته های آبی پر رنگ ارجاع به لینک هستند که لینک آنها قرار داده شده است ( صفحه آنها منتشر شده است )
۶) هرگونه بهره برداری : کپی تمام و یا قسمتی از مطالب این سایت بدون ارجاع منبع آن ممنوع می باشد .
۷) تکثیر فایل های Pdf با ذکر منبع آزاد ولی فروش آن تحت هر عنوان و با ذکر منبع هم ممنوع می باشد
