پیدا کردن جهت های جغرافیائی را جهت یابی می گویند برای طبیعت گران و دریانوردان و… جهت یابی اهمیت زیادی دارد در این مقاله به اهمیت جهت یابی و روش های مختلف آن خواهیم پرداخت .
۱- مقدمه ( جهت یابی و اهمیت آن )
در این قسمت ضمن معرفی جهات اصلی و فرعی به اهمیت جهت یابی می پردازیم .
۱) جهت یابی چیست و چگونه به ما کمک می کند؟
یافتن جهت‌های جغرافیایی را جهت‌یابی گویند. جهت‌یابی در بسیاری از موارد کاربرد دارد. برای نمونه وقتی در کوهستان، جنگل، دشت یا بیابان گم شده باشید، با دانستن جهت‌های جغرافیایی،میتوانید به مکان مورد نظرتان برسید.یکی از استفاده‌های مسلمانان از جهت‌یابی، یافتن قبله برای نماز خواندن و ذبح حیوانات است. کوهنوردان، نظامیان، جنگل‌بانان و … هم به دانستن روش‌های جهت‌یابی نیازمندند.
هرچند امروزه با وسایلی مانند قطب‌نما یا GPS می‌توان به راحتی و با دقت بسیار زیاد جهت جغرافیایی را مشخص کرد، در نبود ابزار، دانستن روش‌های دیگر جهت‌یابی مفید و کاراست. در اینجا به برسی انواع روش های جهت یابی خواهیم پرداخت.
۲) جهت‌های اصلی و فرعی
اگر رو به شمال بایستیم، سمت راستمان مشرق (شرق، باختر)، سمت چپ‌مان مغرب (غرب، خاور) و پشت سرمان جنوب است. (جهت‌های جغرافیایی، که شمال با رنگ قرمز مشخص شده) این چهار جهت را جهت‌های اصلی می‌نامند. بین هر دو جهت اصلی یک جهت فرعی وجود دارد. مثلاً نیمساز جهت‌های شمال و شرق، جهت شمالِ شرقی (شمالِ شرق) را مشخص میکند.
با دانستن یکی از جهت‌ها، بقیهٔ جهت‌ها را می‌توان به سادگی مشخص نمود. مثلاً اگر به سوی شمال ایستاده باشید، دست راست شما شرق، دست چپ شما غرب، و پشت سر شما جنوب است.
شکل شماره ۱ – چهار جهت اصلی و فرعی
[zarinpalpaiddownloads id=”2″]
۲) روش‌های جهت‌یابی
برخی روش‌های جهت‌یابی مخصوص روز، و برخی ویژهٔ شب اند. برخی روشها هم در همهٔ مواقع کارا هستند.توجه شود که: بسیاری از این روشها کاملاً دقیق نیستند و صرفاً جهت‌های اصلی را به صورت تقریبی مشخص میکنند. برای جهت‌های دقیق باید از قطب‌نما استفاده کرد، و میل مغناطیسی و انحراف مغناطیسی آن را هم در نظر داشت.
آن‌چه گفته می‌شود اکثراً مربوط به نیمکره شمالی است؛ به طور دقیق‌تر، بالای ۲۳٫۵ درجه (بالای مدار رأس‌السرطان). در نیمکره جنوبی در برخی روشها ممکن است جهت شمال و جنوب برعکس آن‌چه گفته می‌شود باشد.
۳) اهمیت جهت یابی و ابزارهای جهت یابی
مهمترین ابزار جهت یابی قطب نما می باشد که از قطب نماهای ابتدائی و یا پیشرفته می توانید استفاده کنید همچنین می توان از امکانات پیشرفته بعضی موبایل ها هم استفاده کرد .
روش هائی که در اینجا توضیح داده می شود روش هائی است که بدون قطب نما و… ابزارهای پیشرفته می توانید بکار ببرید . فرض کنید در بیابان گم شدید و می خواهید جهت حرکت خود را پیدا کنید چند تکه چوب , نخ یا ریسمان و… تنها ابزارهائی هستند که در اختیار دارید .
اگر نتوانید بدرستی جهت یابی کرده و خود را به جائی برسانید با خطر گرسنگی و تشنگی و در نهایت مرگ روبرو می شوید کم نبودند کسانی که در دریاها و بیابان ها و بعلت نداشتن ابزارهای جهت یابی و آشنا نبودن با روش های جهت یابی جان خود را از دست دادند .
البته بجز جهت یابی باید تکنیک هائی نیز برای زنده ماندن در طبیعت یاد بگیریم (در کوهستان و هوای سرد و زمستان , در بیابان داغ و سوزان , در جنگل انبوه و…. در دریای بیکران ) تکنیک هائی مانند (حفاظت در مقابل حیوانات وحشی و حشرات موذی , تهیه آب و غذا , حفاظت در مقابل سرما و گرما و… ) که مربوط به این مبحث نمی باشد . ولی برای فرار از این وضعیت باید بتوانید خود را از این محیط خشن خارج کنید که لازمه یاد گیری روش های مختلف جهت یابی می باشد . آن هم در شرایطی که ساده ترین وسائل را بهمراه خود ندارید و باید از خود طبیعت برای جهت یابی استفاده کنید .
روش های این بخش تکنیک های متنوعی را به شما یاد داده تا بتوانید از همه ابزار و امکانات موجود در طبیعت برای جهت یابی استفاده کنید .
شکل شماره ۲ – گم شدن در طبیعت وحشی
۲- ابزارهای پیشرفته در جهت یابی
امروزه ابزاهای مدرنی جهت جهت یابی وجود دارد و با کمک این ابزارها جهت یابی به امری پیش پا افتاده مبدل شده است در مورد این ابزارها توضیح مختصری می دهیم .
۱) قطب نما
قطب نام مهمترین ابزار جهت یابی از گذشته تا به امروز بوده از زمانیکه قطب نما کشف شد سفرهای جغرافیائی به منظور کشف نقاط مختلف کره زمین شروع شد و از آن زمان تا کنون اگر چه پیشرفت داشته ولی اساس کار تفاوتی نکرده قطب نماهائی که کاشفین قرن ۱۵ میلادی و… بعد استفاده می کردند از اساس همان است که ما استفاده می کنیم.(برای اطلاع از میدان مغناطیسی زمین به میدان مغناطیسی زمین همچنین برای استفاده از قطب نما به قطب نما چیست و چگونه کار می کند ؟ مراجعه کنید .
۲) استفاده از نقشه در جهت یابی
یکی از ابزارهای جهت یابی نقشه است . در صورتی که با نقشه خوانی کار کرده و آشنا باشید و نقشه منطقه خود را در دست داشته باشید می توانید با استفاده از نقشه و مشخص کردن نقاط شناخته شده(کوه ها و جاده ها و…مکان های معروف) جهات خود را پیدا کنید .
همچنین در شهر می توانید به نقشه‌های [چاپی] شهرتان نگاه کنید و ببینید که آیا خیابان‌تان جهت شمالی- جنوبی یا شرقی- غربی دارد، یا نسبت به جهت‌های جغرافیایی انحراف دارد. و بعد از روی خیابان ها و معابر جهت خود را پیدا کنید . همانطور در خارج شهر می توان جاده ها را پیدا و آنها را ملاک قرار داد .
۳) استفاده از Gps :
GPS موقعیت یابی است که بر روی صفحه دیجیتالی اش موقعیت هر لحظه شما را توسط ماهواره نشان می دهد. حتی اگر در کوه جنگل و یا دریا باشید تنها با زدن دکمه go میتوانید حرکت کنید تا تمام حرکت تان بر روی این صفحه ثبت و ضبط شود.علاوه بر این جی پی اس به شما این امکان را می دهد تا هر نقطه ای را که خواستید علامت گذاری کنید تا در صورت لزوم مسیر میانبر برگشت ازآن نقطه را از Gps سوال کنید. (شکل شماره ۲– طرز کار Gps )
Gps نه تنها جهات جغرافیائی را برای شما مشخص می کند که طول و عرض جغرافیائی را هم پیدا می کند این سیستم تقریبا بر روی اکثر تلفن های همراه موجود می باشد .
شکل شماره ۳ – طرز کار Gps با سه ماهواره
۴) Google Earth
با استفاده از امکانات گوگل اِرس(Google Earth) می توانید در هر کجا هستید نقشه منطقه و جهات جغرافیائی و… را مشاهده کنید نسخه های اندرویدی Google Earth موجود است که می توان آن را براحتی در موبایل خود نصب و استفاده کنید . همچنین نسخه هائی هستند که در جاهائی که موبایل آنتن نمی دهد و دسترسی به اینترنت امکان ندارد (که معمولا در کوخه و صحرا و جاهای پرت چنین است) به صورت آفلاین و بدون نیاز به اینترنت می توان کامل منطقه را دید و تسلط کاملی به همه منطقه داشت .
شکل شماره ۴ – Google Eaeth
۵) Google Maps :
گوگل مَپز یا گوگل مَپس یا گوگل مَپ (به انگلیسی : Google Maps) به معنی نقشه‌های گوگل یک محصول وب از شرکت گوگل است. در گوگل مَپ، نقشه‌های دقیق و کاملی از زمین ارائه می‌شود.
بنابر این با استفاده از این فناوری همانند Google Earth می توان تمام جاده ها و معابر منطقه را مشخص کرده و مسیر خود را پیدا کرد. همچنین نسخه هائی وجود دارد که به اینترنت هم نیاز نداشته باشدفقط هر موقع به اینترنت دسترسی داشته باشید باید آن را ابدیت کرده تا زمانی که نیاز دارید بتوانید از آن استفاده کنید .
برای مطالعه بیشتر به مقاله جغرافیا به کمک گوگل مپ Google Maps مراجعه کنید .
شکل شماره ۵ – گوگل مپ
۲-روش‌های جهت‌یابی در روز و با استفاده از خورشید
روش هائی که در این قسمت توضیح داده می شود مربوط است به جهت یابی به کمک خورشید
۱) جهت‌یابی با سمت خورشید در صبح و یا بعد از ظهر
خورشید صبح تقریباً از سمت شرق طلوع میکند، و شب تقریباً در سمت غرب غروب میکند.
این مطلب فقط در اول بهار و پاییز صحیح است؛ یعنی در اولین روز بهار و پاییز خورشید دقیقاً از شرق طلوع و در غرب غروب میکند، ولی در زمان‌های دیگر، محل طلوع و غروب خورشید نسبت به مشرق و مغرب مقداری انحراف دارد. در تابستان طلوع و غروب خورشید شمالی‌تر از شرق و غرب است، و در زمستان جنوبی‌تر از شرق و غرب می‌باشد.
در اول تابستان و زمستان، محل طلوع و غروب بیشترین فاصله را از شرق و غرب پیدا می کند که اندازه آن به عرض جغرافیائی و موقع سال بستگی دارد .
می توانیم سمت خورشید را با استفاده از فرمول های نجومی پیدا کنیم وبعد جهت دقیق جغرافیائی را بدست آوریم .
در این روش لحضه ای را تعیین می کنیم که خورشید از نصف النهار اصلی(نصف النهاری از کره آسمان که دقیقا از شرق و غرب جغرافیائی بگذرد) و در آن لحظه خورشید دقیقا در مغرب و یا مشرق قرار می گیرد . البته ممکن است در آن وقت سال خورشید بهیچ عنوان به نصف النهار اصلی نرسد .
۲) جهت‌یابی با تعیین زمان ظهر
در نیمکرهٔ شمالی زمین، در زمان ظهر شرعی خورشید همیشه دقیقاً در جهت جنوب است و سایهٔ اجسام رو به شمال می‌افتد.ظهر شرعی یا ظهر نجومی در موقعیت جغرافیایی شما، دقیقاً هنگامی است که خورشید به بالاترین نقطه خود در آسمان می‌رسد. در این زمان، سایهٔ شاخص به حداقل خود در روز می‌رسد، و پس از آن دوباره افزایش می‌یابد؛ (همان زمان اذان ظهر)
روش های بدست آوردن زمان ظهر شرعی را در ادامه توضیح می دهیم عجالتا می توانید برای دانستن زمان ظهر شرعی از تلفن گویای محل خود استفاده کنید و یا نرم افزارهائی که روی موبایل نصب شده و…و یا منتظر صدای اذان ظهر باشید. یا از رادیو و روزنامه و… کمک بگیرید . ظهر شرعی حدوداً نیمه بین طلوع آفتاب و غروب آفتاب است.
در صورتی که در بیابان و جائی دور از شهرها باشید و تلفن همراه و… هم نداشته باشید این روش ها هم کاربرد ندارد و باید مستقلا بدست آورید . روش های این قسمت هم مربوط به وقتی می شود که این وسائل را نداشته باشید .
۳) جهت‌یابی با سایهٔ چوب(شاخص- روش اول)
خورشید در طول روز از شرق به غرب جابجا می شود . بنابر این سایه ها هم جابجا می شوند . اساس این روش بر جابجا شدن نوک سایه یک شاخص در دو مرحله زمانی می باشد. ( شکلهای ۴ تا ۶)
در ابتدا یک شاخص(چوب و یا هر وسیله دیگر) را به صورت عمودی بر زمین فرو می کنیم ( می توانیم از درختان بلند هم استفاده کنیم)و انتهای نوک سایه آن را علامت می زنیم.حدود ۱۰تا ۱۵دقیقه بعد سایه حرکت کرده و جابجا شده دوباره سر سایه را علامت می زنیم.خطی که دو سر علامت ها را به هم وصل می کندجهت شرق و غرب را نشان می دهد.
شاخص، چوب یا میله‌ای نسبتاً صاف و راست است (مثلاً شاخه نسبتاً صافی از یک درخت به طول مثلاً یک متر) که به طور عمودی در زمینی مسطح و هموار و افقی(تراز و میزان) فرو شده است.
نقطهٔ علامت‌گذاری اول سمت غرب، و نقطهٔ دوم سمت شرق را نشان می‌دهد. یعنی اگر طوری بایستیم که پای چپ‌مان را روی نقطهٔ اول و پای راستمان را روی نقطهٔ دوم بگذاریم، روبروی‌مان شمال را نشان می‌دهد، و رو به خورشید (پشت سرمان) جنوب است.
از آنجا که جهت ظاهری حرکت خورشید در آسمان از شرق به غرب است، جهت حرکت سایهٔ خورشید بر روی زمین از غرب به شرق خواهد بود. یعنی در نیمکره شمالی سایه‌ها ساعتگرد می‌چرخند.
هر چه از استوا دورتر بشویم، از دقت پاسخ در این روش کاسته می‌شود. یعنی در مناطق قطبی(عرض جغرافیایی بالاتر از۶۰ درجه) استفاده از آن توصیه نمی‌شود.در شب‌های مهتابی هم از این روش می‌توان استفاده کرد: به جای خورشید از ماه استفاده کنید.
شکل های شماره ۶ و ۷ – جهت یابی با حرکت سایه روش اول
۴) جهت‌یابی با سایهٔ چوب(شاخص- روش دوم روش دایره های هندی)
یکی از دقیق ترین روش ها استفاده از سایه و خورشید است. در این روش به یک آسمان صاف و مقداری زمان نیاز داریم. در این روش به وسیله ای برای اندازه گیری جهات نیاز نیست. تنها به یک چوب صاف به طول یک متر و دو قطعه چوب یا سنگ کوچک نوک تیز و یک تکه نخ یا طناب نیاز داریم. در صبح و کمی قبل از ظهر، درجه بندی را شروع می کنیم. چوب بلند را به صورت قائم در زمین فرو می کنیم(هرچه قائم تر باشد دقیق تر است ). زمین اطراف چوب باید افقی و هموار باشد. (هرچه بیشتر تراز باشد دقیق تر است) نخ یا طناب را به چوب وصل کرده و دایره ای می کشیم که کمی کوچکتر از سایه چوب باشد ( بنابر این سایه در ابتدا از دایره بزرگتر بوده و از دایره بیرون زده ) بعد صبر می کنیم هرچه به ظهر نزدیکتر می شویم سایه هم کوتاه تر شده و هم به مرز دایره ای که کشیدیم نزدیکتر می شود. درست موقعی که نوک سایه به روی دایره رسید شاخص (در اینجا تکه چوب قرمز ) را به آنجا فرو کرده یا با سنگ علامت می زنیم . بعد از آن حرکت نوک سایه مسیرش را در داخل دایره ( یا کمان ) ادامه می دهد تا به کمترین مقدار خود برسد , بعد از آن سایه شروع به بلند شدن می کند همچنین جهت آن به غرب تعغیر می کند تا دوباره دایره را در یک نقطه قطع کند . دوباره علامت می زنیم . ( شکل های شماره ۸و۹)
حال دو علامت داریم یکی که قبل از ظهر و یکی بعد از ظهر دو علامت را بهم وصل کنیم پاره خطی بدست می آید که عمود منصف آن که از مرکز دایره ( یا کمان ) می گذرد دقیقا رو به چوب امتداد شمال را نشان می دهد. برای رسم عمود منصف می توانید از مرکز دایره خطی به پاره خط عمود کنید(روش رسم عمود منصف با خط کش و پرگار را یاد بگیرید )
شکل های شماره ۸ و ۹ – جهت یابی به روش دایره های هندی
۵) جهت‌یابی با ساعت عقربه‌دار
ساعت مچی معمولی (آنالوگ، عقربه‌ای) را به حالت افقی طوری در کف دست نگه می‌داریم که عقربهٔ ساعت‌شمار به سمت خورشید اشاره کند. در این حالت، نیمسازِ زاویه‌ای که عقربهٔ ساعت‌شمار با عدد ۱۲ ساعت می‌سازد (زاویهٔ کوچکتر، نه بزرگتر)، جهت جنوب را نشان می‌دهد. یعنی مثلاً اگر چوب‌کبریتی را [به طور افقی] در نیمهٔ راه میان عقربهٔ ساعت‌شمار و عدد ۱۲ ساعت قرار دهید، به طور شمالی-جنوبی قرار گرفته‌است. ( شکل شماره ۱۰)
نکات
۱) این که گفته شد عقربهٔ کوچک ساعت به سمت خورشید اشاره کند، یعنی این‌که اگر شاخصی [مثلاً چوب‌کبریت] ای که در مرکز ساعت قرار دهیم، سایه‌اش موازی با عقربهٔ ساعت‌شمار و در جهت مقابل آن باشد. یا این‌که سایهٔ عقربهٔ ساعت‌شمار درست در زیر خود عقربه قرار گیرد. یا مثلاً اگر چوبی ده-پانزده سانتیمتری را در زمین به‌طور عمودی قرار دهیم، ساعت روی زمین به شکلی قرار گرفته باشد که عقربهٔ ساعت‌شمارش موازی با سایهٔ چوب باشد.
دلیل این‌که زاویه بین عقربهٔ ساعت‌شمار و ۱۲ را نصف می‌کنیم این است که: وقتی خوشید یک بار دور زمین می‌چرخد، ساعت ما دو دور می‌چرخد(دو تا ۱۲ ساعت). یعنی گرچه روز ۲۴ ساعت است (و یک دور کامل را در ۲۴ ساعت طی میکند)، ساعتهای ما یک دور کامل را در ۱۲ ساعت طی می‌نماید. اگر ساعت ۲۴ ساعتهای می‌داشتید، که دور آن به ۲۴ قسمت مساوی تقسیم شده بود، هر گاه عقربهٔ ساعت‌شمار را رو به خورشید می‌گرفتید عدد ۱۲ ساعت همیشه جهت جنوب را نشان می‌داد.
۲) این روش وقتی سمت صحیح را نشان می‌دهد، که ساعت مورد نظر درست تنظیم شده باشد. یعنی اگر در بهار و تابستان ساعت‌ها را نسبت به ساعت استاندارد یک‌ساعت جلو می‌برند، ما باید آن را تصحیح کنیم(ابتدا ساعت‌مان را یک ساعت عقب ببریم سپس روش را اِعمال کنیم؛ یا نیمساز عقربهٔ ساعت‌شمار را [به جای ۱۲] با ۱ حساب کنید.
۳) همچنین در همهٔ سطح یک کشور معمولاً ساعت یکسانی وجود دارد، که مثلاً در ایران حدود یک ساعت متغیر است (ایران تقریباً بین دو نصف‌النهار قرار دارد؛ لذا ظهر شرعی در شرق و غرب ایران حدوداً یک ساعت فاصله دارد.) ساعت صحیح هر مکان همان ساعت محلی همان مکان است چون ساعت ما ساعت قانونی را نشان می دهد باید این را تصحیحی کنیم یعنی در ایران ساعت برای نصف النهار ۵/۵۲ درجه تنظیم شده است . به عنوان مثال شهر بانه با طول جغرافیائی حدودا ۴۵درجه نیم ساعت با ساعت رسمی ایران اختلاف ساعت دارد ( هر ۱۵ درجه یک ساعت ۵/۷ درجه نیم ساعت ) . بنابر این اگر در حوالی بانه هستیم قبل از جهت یابی باید ساعت خود را نیم ساعت عقب بکشیم و بعد از جهت یابی دوباره جلو بکشیم و یا به جای ۱۲ باید ۵/۱۲ را ملاک قرار دهیم .
۴) روش ساعت مچی تا ۲۴درجه امکان خطا دارد.برای دقت بیشتر باید از آن در عرض جغرافیایی بین ۴۰ و ۶۰ درجه [شمالی یا جنوبی] استفاده شود؛ هر چند در عرض جغرافیایی ۲۳٫۵ تا ۶۶٫۵ درجه [شمالی یا جنوبی] نتیجه‌اش قابل قبول است.(البته در نیمکرهٔ جنوبی جهت شمال و جنوب برعکس است.) در واقع هر چه به استوا نزدیکتر شویم، از دقت این روش کاسته می‌شود. ضمناً هر چه زمان به کار بردن این روش به ظهر شرعی نزدیکتر باشد، نتیجهٔ آن دقیق‌تر خواهد بود.
۵) اگر از ساعت دیجیتال استفاده می‌کنید، میتوانید ساعت عقربه‌داری را روی یک کاغذ یا روی زمین بکشید (دور دایره‌ای از ۱ تا ۱۲ بنویسید، و عقربهٔ ساعت‌شمار را هم بکشید)، و سپس از روش بالا استفاده کنید.
حتی وقتی هوا آفتابی نیست و خورشید به راحتی دیده نمی‌شود هم گاه سایهٔ خوشید را می‌توان دید. اگر یک چوب‌کبریت را عمود نگه دارید، سایهٔ آن برعکس جهت خورشید می‌افتد.
شکل شماره ۱۰ – جهت یابی با ساعت
۳- روش‌های جهت‌یابی در شب با ماه و ستارگان و کهکشان
برای شب که ستاره ها نیستند می توان از ستاره ها و ماه و حتی کهکشان برای جهت یابی استفاده کرد . البته همه این روش ها دقیق نیستند .مهمترین آنها از این قرار است
۱) جهت یابی به کمک ستاره قطبی ( تنها در نیمکره شمالی )
ستاره قطبی پر نورترین ستاره در صورت فلکی دب اصغر (خرس کوچک) است . این ستاره در انتهای دب اصغر قرار دارد . مزیت آن این است که اولا همیشه در سر جای خود در آسمان ثابت است (چون در راستای محور زمین قرار دارد – تقریبا در قطب شمال سماوی) و بنابر این در تمام نیمکره شمالی جزء ستارگان دور قطبی شمرده می شود (هیچگاه غروب نمی کند) مزیت دیگر آن این است که با اندازه گیری ارتفاع آن می توان حتی عرض جغرافیائی محل را هم با دقت بالائی اندازه گیری کرد . و اما روش های مختلفی برای پیدا کردن آن وجود دارد .
۱-۱) شناخت صورت های فلکی :
بهتر است صورت های فلکی مهم را بشناسید در شب صاف به دور از آلودگی هوا و آلودگی شهرها با نقشه آسمان می توانید چندصورت فلکی معروف راکه همیشه می توانند مورد استفاده قرار گیرند پیدا کرده و شناسائی
کنید . برای شناسائی و آموزش صورت های فلکی می توانید از لیزر سبز رنگ (مخصوص آموزش های نجومی ) استفاده کنید ( شکل شماره ۱۱)
شکل شماره ۱۱ – استفاده از لیزر سبزرنگ برای نشان دادن صورت فلکی خوشه پروین
شکل شماره ۱۲ – استفاده از لیزر های رهنما در رصد خانه ها
۱-۲) پیدا کردن ستاره قطبی از روی ستاره های راهنمای دب اکبر ( خرس بزرگ ) :
برای پیدا کردن ستاره قطبی در ابتدا باید صورت فلکی دب اکبر را پیدا کنید چون پیدا کردن صورت فلکی دب اکبر معمولا آسانتر است . شکل ملاقه مانند این صورت فلکی و بزرگی و ستاره های پرنور آن کمک بسیار خوبی در پیدا کردن ستاره قطبی می کند . ( شکل شماره ۱۳ )
در بین ستاره های صورت فلکی دب اکبر دو ستاره بسیار پر نور هستند که سر ملاقه را می سازند ( به نام های دبه و مراق) آنها را به سمت بالا به اندازه حدود ۵ برابر فاصله اشان ادامه دهید به ستاره قطبی برسید (حدودا برای یک آدم معمولی دست های خود را به صورت کشیده به سمت آنها گرفته و به اندازه یک وجب و چهار انگشت ادامه دهد) ستاره قطبی سر صورت فلکی دب اصغر است با پیدا کردن آن به دب اکبر هم می رسید . از این رو این دو ستاره ( دبه و مراق ) را ستاره های راهنما می گویند .
۳) پیدا کردن ستاره قطبی از روی صورت فلکی ذات الکرسی ( خداوند کرسی ) :
صورت فلکی ذات الکرسی یکی از زیباترین صورت های فلکی آسمان است که شکلی شبیه W یا M ( بسته به چرخش آن ) دارد . صورت فلکی دب اصغر بین صورت فلکی دب اکبر و ذات الکرسی قرار دارد . به گونه ای که اگر ستاره میانی ذات الکرسی ( که به نام گاما تخت نشین نامیده می شود ) را به اندازه ۵ برابر دبه و نراق ادامه دهیم ( یک وجب و چهار انگشت ) به ستاره قطبی می رسیم . بنابر این ستاره قطبی با فاصله برابر از ستارگان “ نراق “ و “ گاما تخت نشین “ قرار دارد .
نکته : نسبت فاصله و شکل صورت های فلکی و ستارگان در شکل شماره ۱۳ تقریبا درست ولی اندازه ستاره ها درست نیست .
شکل شماره ۱۳ – پیدا کردن صورت فلکی دب اصغر و ستاره قطبی به کمک ستاره های راهنما
۲) جهت یابی به کمک صورت فلکی شکارچی
۲-۱) صورت فلکی جبار یا شکارچی :
از جمله صورت فلکی‌های شاخص آسمان است که در نیمکره شمالی زمین نیز دیده می‌شود. برای دیدن آن در این شب‌ها باید تا دیروقت صبر کنید تا تمامی ستارگان آن طلوع کنند. اما هرچه که به زمستان نزدیکتر می‌شویم، در ساعات اولیه شب می‌توان این صورت فلکی زیبا را در آسمان نظاره‌گر بود. ( شکل شماره ۱۴)
۲) کمربند و شمشیر شکارچی را پیدا کنید:
سه ستاره درخشان در میانه این صورت فلکی کمربند این شکارچی را مشخص میکنند و در زیر این کمربند شمشیر شکارچی قرار می‌گیرد که سحابی زیبای شکارچی و سر اسب را نیز شامل می‌شود. زمانی که صورت فلکی شکارچی به بیشترین ارتفاع خود در آسمان رسیده است، شمشیر شکارچی با دقت خوبی منطبق با جهت جنوب آسمان است
شکل شماره ۱۴ – جهت یابی با صورت فلکی شکارچی
۳) جهت یابی به کمک کهکشان راه شیری
اگر در منطقه ای صاف و بدون آلودگی باشید .کهکشان راه شیری نیز می تواند راهنمای شما باشد.کهکشان راه شیری تقریبا از شمال شرقی به جنوب غربی امتداد یافته است.درشمال شرقی این راه باریکتر است وهرچه به سمت جنوب غربی می رودپهنترمی شود.
شکل شماره ۱۵ – جهت یابی با کهکشان راه شیری
۴) جهت یابی به کمک خوشه پروین
خوشه پروین Pleiades و هفت خواهران دسته ای (حدود ده تا پانزده) ستاره، بصورت خوشه انگور در یک جا مجتمع هستند که به آن مجموعه خوشه پروین می گویند و در سمت راست صورت فلکی جبار قرار دارد و با چشم غیر مسلح تعداد شش ستاره آن به نامهای (نیّرالثریا ، اطلس ،الکترا ، مائیا ، تحیه ، آستروپ ) قابل رؤیت می باشند و حداقل یکصد ستاره در بین این خوشه جای دارد که با چشم مسلح قابل دید می باشند . این ستارگان مانند خورشید از شرق به طرف غرب در حرکتند، دم خوشه پروین از دو ستاره به نامهای اطلس و نیر الثریا تشکیل شده که جهت مشرق را به ما نشان می دهد.(باید امتداد دم را تا خط افق به صورت فرضی رسم كرد )
شکل شماره ۱۶ – جهت یابی با صورت فلکی شکارچی
۵) یافتن چهار جهت با دنبال کردن حرکت ستارگان
اساس این روش بر اساس حرکت ستارگان از شرق به غرب است و از این قرار است ( شکل شماره ۱۷) :
۱) ستاره ای پر نور را انتخاب کرده و طوری بایستید که ستاره نوک قله کوه و یا یک درخت و… قرار گیرد .
۲) اندکی صبر کرده و حرکت ستاره را زیر نظر بگیرید :
۲-۱)اگر ستاره به سمت بالا حرکت کند، رو به شرق ایستاده‌ای.
۲-۲)اگر ستاره به سمت پایین برود، آن جهت غرب را نشان می‌دهد.
۲-۳)اگر ستاره به سمت چپ جابجا شود، رو به شمال ایستاده‌اید.
۲-۴) اگر حرکت ستاره به سمت راست باشد، ستاره در سمت جنوب قرار گرفته است
شکل شماره ۱۷ – جهت یابی با روش حرکت ستارگان
۶) جهت یابی با هلال ماه
ماه به شکل هلال باریکی تولد می یابد، و در نیمه های ماه قمری به قرص کامل تبدیل می شود، و سپس در جهت مقابل هلالی می شود. در نیمهٔ اول ماه های قمری قسمت خارجی ماه (تحدب و کوژی ماه، برآمدگی و برجستگی ماه) مانند پیکانی جهت غرب را نشان می دهد. در نیمهٔ دوم ماه های قمری، تحدب ماه به سمت مشرق است.
این روش جهت یابی چندان دقیق نیست، ولی حداقل راه نمایی تقریبی را فراهم می سازد. در زمان قرص کامل نمی توان از این روش استفاده کرد. وقتی ماه به صورت قرص کامل است، می توان به کمک حرکت ظاهری ماه (که از مشرق به طرف مغرب است) جهت یابی کرد. از طرفی تنها مواقعی می توان از آن استفاده کرد که هلال ماه در آسمان باشد اما به عنوان راهنمایی تقریبی مورد استفاده است. ( شکل شماره ۱۸ و ۱۹ )
شکل شماره ۱۸ – جهت یابی با هلال ماه در نیمه اول ماه قسمت گود هلال به سمت مشرق است
شکل شماره ۱۹ – جهت یابی با هلال ماه در نیمه دوم ماه قسمت گود هلال به سمت مغرب است
۴- جهت‌یابی با نشانه های موجودات زنده
در نیمکره شمالی و بخصوص در مناطق معتدله شمالی بیشتر مواقع خورشید در طرف جنوب است(موقع ظهر که همواره به سمت جنوب است ) این پدیده باعث می شود نور و گرمای بیشتری به سمت جنوب هر منطقه بتابد و این در رشد گیاهان و رطوبت و… موارد دیگر تاثیر دارد . البته جهت یابی با این شیوه ها دقیق نیست ولی برای کسانی که در جنگل و کوه و دشت بدون وسائل جهت یابی گم شده اندکمک خیلی خوبی می کند در اینجا به شرح پاره ای از آنها می نشینیم . لازم به ذکر است در نیمکره جنوبی بر عکس است و خورشید بیشتر مواقع رو به شمال است .
۱) جهت یابی با تنه بریده درختان
رشدتنه درختان به این صورت است که هرسال یک لایه جدیدی زیر پوست می سازد و هرچه شرایط مناسب تر باشد(از نظر آب و آفتاب ) از طرفی همین لایه ای هم که یک سال بوجود می آید. آن قسمت هائی که آفتاب بهتری خورده بیشتر رشد کرده و لایه ضخیم می شود و قسمتی که آفتاب کمتری خورده نازک می شود.(شکل شماره ۱۸)
بنابر این اگر تنه بریده درختی را دیدید آن قسمتی که لایه ها نازکتر و بهم نزدیکترند جهت شمال و قسمتی که از هم دورند جهت جنوب را نشان می دهد . البته این روش در جنگل های انبوه که به همه جای جنگل بسختی آفتاب می رسد دقیق نیست بیشتر به درد مناطق باز و کم درخت می خورد .
همچنین بعضی جاها بادهای غالب که بیشتر در يک جهت می وزند ممکن است نتیجه را تعغیر دهند .
شکل شماره ۲۰ – جهت یابی با تنه بریده درخت در جهت شمال لایه ها به همدیگر نزدیکترند
۲) جهت یابی از روی الگوی رشد گیاهان
شاخه های درختان تمایل دارند بیشتر به سمتی بروند که نور و گرمای بیشتری باشد به همین دلیل سمت جنوب شاخ و برگ بیشتری دارند . البته این بدرد جنگل نمی خورد چون الگوی رشد درختان تحت تاثیر رقابت با درختان همسایه هم شکل می گیرد یعنی وقتی فضا کافی نباشد آن سمتی که خالی تر است رشد شاخه ها بیشتر است ولی در مورد تک درختانی که اطرافشان خالی باشد می تواند کارساز باشد .
همچنین وقتی که چندین درخت در همان منطقه همین نشانه را دارند ( شکل شماره ۲۱) از دیگر نشانه ها این است که شاخه های جنوبی افقی تر و شاخه های شمالی عموی تر هستند .
شکل شماره ۲۱ – جهت یابی از روی الگوی رشد درختان
۳) رشد خزه ها و گلسنگ ها
در مناطق جنگلی روی ساقه درختان خزه ها رشد می کنند این به علت رطوبتی است که از باران های متوالی بر جای می ماند حال هرچه بارش باران ها شدیدتر و آفتاب کمتر باشد رشد خزه ها بیشتر است بنابر این در روی درختان جنگلی سمتی که آفتاب کمتری می خورد خزه بیشتری دارد پس سمتی که خزه بیشتری دارد شمال است(شکل شماره ۲۲ )
در جنگل انبوه که تراکم درختان تقریبا در همه جا به یک اندازه است در صورتی که می بینیم تمام یا بیشتر درختان در یک سمت خزه بیشتری دارند آن سمت را می توانیم شمال در نظر بگیریم .
شکل شماره ۲۲ – سمتی که خزه بیشتری دارد شمال است
ایراد این روش در چند چیز است :
برای خزه ها رطوبت مهمتر از سایه و آفتاب می باشد بنابر این خزه ها بیشتر در جائی رشد می کنند که رطوبت بیشتر در آن ماندگار باشد و این طرف لزوما شمال نیست درختان همسایه هم ممکن است در جنوب سایه بیشتری تولید کنند و دیگر این که باد هم در رشد خزه ها اثر دارد و در مناطق خشک تر هم روی درختان خزه ای تشکیل نمی شود .
همچنین خزه ها در جهت تابش نور بیشتر خرمائی رنگ می شوند و در سایه بیشتر سبز یا طوسی رنگ
۴) سایر الگوهای رشد گیاهان
رشد گیاهان از همان قوانین آفتاب وسایه و رطوبت و…پیروی می کندبه عنوان مثال به این موارد می توان اشاره کرد .
۴-۱)پوست درختان قدیمی در سمت رو به آفتاب(جنوب) معمولاً نازکتر است.
۴-۲)پوسیده بودن یک طرف از اکثر درختان جنگل، جهت شمال را به ما نشان می‌دهد؛ سمت پوسیده شمال است.
۴-۳)به خاطر نوع تابش خورشید، شاخه‌های جنوبی اکثر درختان افقی‌تر و شاخه‌های شمالی عمودی‌ترند.
۴-۴)در کوه‌های سنگی، کاج‌های انحناپذیر در شیب جنوبی، و صنوبرهای انگلمان در شیب شمالی می‌رویند.
۴-۵)معمولاً درختان برگ ریز در شیب‌های جنوبی تپه‌ها می‌رویند و سراشیب‌های شمالی همیشه سبز است.
۴-۶)زمینِ اطراف ریشهٔ درختان، به سمت جنوب سست‌تر و توخالی‌تر از قسمت شمالی است.( بعلت تابش بیشتر آفتاب)پس زمین به سمت شمال سفت‌تر بوده و به خشکی زمین جنوبی نیست.
۵) پوشش گیاهی منطقه
در مناطق بارانی و مرطوب در سمت جنوب آفتاب بیشتری وجود دارد و گیاهان بیشتری رشد می کنند . به همین دلیل رشد گیاهان در آن مناطق بیشتر است برعکس در مناطق خشک و نیمه خشک چون تابش آفتاب در سمت جنوب بیشتر است خاک زودتر خشک می شود بنابر این پوشش گیاهی هم کمتر می شود . بنابر این در بکار بردن این روش تفاوت در منطقه بسیار مهم است .
شکل شماره ۲۳- تفاوت پوشش گیاهی شمال و جنوب دره
۶) الگوی رشد گیاهان خاص
بعضی گیاهان تمایل دارند که در جهات خاصی رشد می کنند . در امریکا گلی وجود دارد که شاخه هایش جهت گیری شمالی جنوبی دارد که آن را گیاه قطب نما (Compass Plant و یا Rosinweed) می خوانند و جهت گیری شاخه هایش شمالی جنوبی است ( شکل ۲۵ و ۲۶ ). و مهاجرانی که در قدیم به آمریکا می آمدند از آن برای جهت یابی استفاده می کردند .
اکالپتوس استرالیائی هم در مناطق گرم وخشک می رویدبرگ هایش رو به شمال و جنوب است .
درختی هم به نام نخل رهروان (Traveler’s Palm) وجود دارد که محور شاخه هایش شرقی غربی اندالبته نمی توان در این روش شرق را از غرب تشخیص داد (شکل شماره ۲۴ )
شکل شماره ۲۴ – نخل رهروان درختی که محور شاخه هایش شرقی غربی اند.
شکل شماره ۲۵- گیاه قطب نما شکل شماره ۲۶- جهت گیری برگ های گیاه قطب نما
۷) لانه سازی حیوانات
حیوانات هم در لانه سازی از الگوی تابش آفتاب و رطوبت و… بهره می گیرند در این میان لانه سازی مورچه ها جالب تر است . البته این به نوع مورچه بستگی دارد که باید بشناسید . بعضی مورچه ها از آفتاب گریزانند لانه اشان را رو به شمال می سازند بعضی از رطوبت گریزانند رو به جنوب می سازند تا زودتر خشک شود .
ولی در صحراهای خیلی داغ بیشتر مورچه ها آفتاب گریز هستند و مورچه های بزرگ بیابان معروف به مورچه خاكی یا خر مورچه یا مورچه گاز گیر یا مورچه عمری(در لهجه های مختلف) می توانند بسیار مفید باشند.
بنابر این اگر در صحرا خواستید از لانه مورچه جهت یابی کنید می توانید با تعقیب كردن یكی از آن ها تا لانه شان بروید و ورودی آن را پیدا كنید. لانه این مورچه ها سوراخ شان اكثرا رو به شمال است. یعنی متمایل به شمال است. علت آن هم نتابیدن مستقیم نور آفتاب به داخل لونه شان است. ( شکل شماره ۲۷ )
شکل شماره ۲۷ -لانه مورچه های عمری رو به شمال است
موارد دیگر هم می توان از حیوانات کمک گرفت :
اگر شما در کنار برکه یا دریاچه‌ای باشید که پرندگان، ماهیان یا دوزیستان در حال تولیدمثل هستند، در نظر داشته باشید که آنها معمولاً ترجیح می‌دهند در سمت غربی زاد و ولد (تولیدمثل و پرورش) نمایند.
دارکوب(شانه‌به‌سر) معمولاً حفره‌هایش را در سمت شرقی درخت حفر میکند.
سنجاب‌ها هم معمولاً در سوراخ‌های سمت شرقیِ درختان خانه و لانه می‌گزینند.
همچنین موریانه ها هم برای ساخت لانه هایشان همان الگوی مورچه ها را پیش می گیرند .
بجز ایتن نمونه ها راجع به جانوران و همینطور گیاهان که ذکر آن رفت نمونه های بسیار زیاد دیگری وجود دارد . نکته مهم این است که با آن که این ها دقیق نیستند ولی وقتی چندین نشانه همه حاکی از یک چیز است می تواند مفید باشد .
۵- جهت‌یابی با نشانه های غیر زنده
همچنان که با موجودات زنده ( گیاهان و یا جانوران ) می توانیم جهت یابی کنیم با نشانه های طبیعی غیر زنده ( برف کوه ها ,باد ,ابر و…. ) هم می توانیم جهت یابی کنیم .
۱) الگوی آب شدن برف ها
برفی که روی کوه های بلند می بارد به همین شکل تحت تاثیر تابش آفتاب قرار می گیرد . بنابر این جاهائی از کوه که آفتاب بیشتری خورده برف زودتر آب می شود و برف کمتری دارد پس سمتی که برف بیشتری دارد شمال را نشان می دهد.(شکل شماره ۲۸)
شکل شماره ۲۸ – برف کوه ها در امتداد شمال کمتر آب می شود
به دلیل آن‌که آفتاب بیشتر از سمت جنوب می‌تابد، درختان جنوب بهتر و بیشتر رشد میکنند. وجود درختانی مانند صنوبر سیاه و سفید، راش، بلوط، درختان آزاد، شاه بلوط هندی، افرا نروژی و درخت اقاقیا صحت این مسئله را ثابت میکند. این درخت‌ها در جنوب بیشتر دیده می‌شوند.
البته با وزش باد هم بستگی دارد مثلا ممکن است بادها بیشتر در یک جهت بوزند و برف ها را ببرند و دقت روش را کم کنند .
۲) جهت‌یابی به کمک باد غالب
باد بیش‌وَز یا بادِ غالِب یا چیره‌باد (به انگلیسی : Prevailing winds) بادی است که غالباً از جهت معینی بوزد، و وفور آن از سایر بادهای آن منطقه بیشتر باشد.
این بادها را معمولا بر اساس این که از کدام سمت می وزند نامگذاری می کنند ( مثلا باد غربی بادی است که همیشه از غرب می وزد ) هر منطقه ای باد غالب مخصوص به خودش را دارد که گاهی در تمامی فصل ها می وزد و گاهی در فصل خاص , اهمیت آن در جهت یابی در این است که چون خیلی بیشتر از سایر بادهای کوچک محلی می وزد تاثیر آن به مراتب بیشتر است و ما می توانیم از نشانه هائی که این بادها بر جای می گزارند جهات جغرافیائی را شناسائی کنیم ولی برای این کار باید چند چیز را بدانیم .
۲-۱) ابتدا باید باد غالب منطقه را دانست که از کدام سمت می وزد .
۲-۲) در مرحله بعد با تشخیص جهت باد می توان جهت جغرافیائی را تشخیص داد مثلا اگر می دانیم باد منطقه غربی است . بنابر این بیشتر بادهائی که می وزد جهت غرب را نشان می دهد.
بادها را از جهتی که می‌وزند، نامگذاری میکنند مانند باد شمالی از شمال. هر منطقه‌ای باد غالب و برجسته‌ای دارد که در فصل خاص یا گاهی در تمام فصول حکمفرماست. باد غالب، باد خاصی است که وزش آن طولانی‌تر بوده و در جهت خاصی می‌وزد. با دانستن جهت بادهای غالب میتوانید چهار جهت اصلی را تشخیص دهید.
با کمک این الگوها می توان باد غالب منطقه خود را شناسائی کنیم .
۲-۲-۱)در نواحی معتدل، باد غالب از غرب می‌وزد. (در هر دو نیم کره شمالی و جنوبی)
۲-۲-۲)در نواحی گرمسیری، باد غالب بین مناطق شمال شرقی و جنوب شرقی جریان دارد.
۲-۲-۳)در نواحی استوایی، باد غالب معمولاً از سمت شرق می‌وزد.
وزش بادهی غالب در روی رشد درختان و جهت گیری سر شاخه ها تا پوشش گیاهی منطقه و الگوی تشکیل تپه های ماسه ای در بیابان و برف ها در مناطق قطبی تاثیر زیادی دارد و می توانید با دانستن جهت باد غالب و الگوهای تعغیرات منطقه جهت جغرافیائی را هم تشخیص دهید .
در ایران الگوی بادهای غالب غربی است یعنی از سمت غرب می وزد و حرکت ابرها هم بیشتر از غرب به شرق است .
۲-۳) جهت یابی دانستن مسیر باد غالب :
۲-۳-۱) بر روی درختان : جهت خم شدن شاخه های درختان منطقه نشان دهنده جهت باد های غالب است باد با صدمه زدن به سرشاخه ها و یا خشک کردن شاخه رشد درخت را کند و یا متوقف می کند معمولا باد رشد درختان را کند می کند در زمستان که همراه با تگرگ و برف می باشد شاخه ها را می شکند. برعکس آفتاب رشد درختان را زیاد می کند پس اگر باد غالب منطقه غربی است و شاخه های درختان در یک جهت قرار گرفته آن جهت مشرق است ( شکل شماره ۲۹) و البته باید تمام درختان منطقه را مورد بازدید قرار داد تا اتفاقی نباشد ( مثلا هرس شده باشد )
۲-۳-۲) در کویر : تلماسه های موجود در کویر توسط باد و طوفان شن ساخته شده انددر صورتی که در یک منطقه کویری با بالا رفتن از یک تپه تمام تل ماسه ها در یک جهت شکل گرفته اندهمان جهت بادهای غالب است.(شکل شماره ۳۰) .
۲-۳-۳) در مناطق قطبی و یخزده برف همان کار ماسه را می کند و تپه های یخی می سازد پس باجهت تل ماسه های برفی هم می توان جهت بادهای غالب را پیدا کرد .
شکل شماره ۲۹- تعغیر شکل درخت در اثروزش دائمی بادهای غالب
شکل شماره ۳۰ – تل ماسه های کویر
۳- سایر بادها
در بعضی مناطق بادهای محلی مربوط به خود را دارد . مثلا درکوهستان در روز باد از دره به سمت کوه می وزد و در شب از کوه به پائین کوه جریان پیدا می کنند و یا در کنار دریا و یا مناطق نزدیک دریا نسیم دریائی که معمولا از بعد از ظهر شروع می شود از طرف دریا به طرف خشکی می وزد و در شب جهت آن برعکس می شود یعنی از خشکی به سمت دریا می وزد . ( شکل شماره ۳۱)
در صورتی که بدانیم کوهستان و یا دریا در کدام طرفمان است از روی باد و یا نسیم می توانیم جهت خود را پیدا کنیم
شکل شماره ۳۱ – نسیم دریائی
معمولا بادهائی که از شمال می آیند سردتر از بادهائی هستند که از جنوب می آیند و البته این یک امر کلی نیست چون بستگی به جهت دریا و کوهستان نسبت به منطقه ای که قرار داریم است .
۴) حرکت ابرها
ممکن است در کوهستان بعلت بادهای محلی نتوانید بادهای غالب محل را تشخیص دهید و یا تشخیص بادهای غالب در این شرایط ممکن نباشد ولی در ارتفاعات بالا بعلت نبودن موانع حرکت باد از روی حرکت ابرها قابل تشخیص است الگوهای آب و هوائی بیشتر مناطق ( نه همه جا ) ایران حاکی از آن است که حرکت ابرها از غرب به شرق یا جنوب غربی به شمال شرقی است پس با دنبال کرده حرکت ابرها می توان جهت را مشخص کرد بخصوص به ابرهای بلند می توان تکیه کرد . ( شکل های ۳۲ و ۳۳ )
در روی دریا و اقیانوس‌ها بادهای غالب دارای ویژگی‌ها و ابرهای خاص خود هستند.
شکل های شماره ۳۲و ۳۳ – حرکت ابرها در جهت حرکت باد غالب
۵) جهت‌یابی به کمک رودخانه‌ها
بسیاری از رودها و نهرها در نیمکرهٔ شمالی زمین رو به جنوب سرازیرند، یعنی رو به استوا ، این روند عمومی رودهاست، ولی همیشه درست نیست. مثلاً رود نیل -که تماماً در نیمکرهٔ شمالی است- به سوی شمال جریان دارد و به مدیترانه می‌ریزد. ( شکل شماره ۳۴)
توضیح : جهت حرکت رودخانه ها به جهت شیب زمین و این که ارتفاعات در شمال و یا جنوب و غرب و… باشد بستگی دارد و نمی تواند چنین قانونی داشته باشد . این بیشتر به سواحل مدیترانه ای اروپا مربوط می شود که بیشتر ارتفاعاتش در شمال دریا می باشد در ایران دریا هم در جنوب داریم و رودخانه ها به سمت جنوب حرکت می کنند ولی درشمال و دریای خزر رودخانه ها به سمت دریا یعنی شمال جریان دارند .
شکل شماره ۳۴ – در این شکل رودخانه خوانسار از جنوب به شمال حرکت می کند .
۶- سازه های بشری
در این قسمت از روی سازه های دست بشر از خانه های روستائی تا قبرستان ها جهت یابی می کنیم . بسیاری از این موارد تقریبی است و دقیق نمی باشد ولی بعضی سازه ها هم به نسبت دقیق هستند
۱) جهت یابی با خانه های شهری و روستائی
امروزه معمولاً خانه‌ها را به موازات شمال -جنوب یا شرق-غرب می‌سازند؛ یعنی نسبت به جهت‌های اصلی مورب نمی‌سازند. این می‌تواند در تنظیم صحیح جهت‌ها و تصحیح روش‌های تقریبی بالا کمک‌کار باشد. باید توجه کرد که در بسیاری موارد این اصل رعایت نشده است.
۲) پیدا کردن جهت قبله از روی قبر مسلمانان
قبرستان ها هم می توانند راهنما خوبی باشند. طبق دستور شرع مرده را در قبر روی دست راست به سمت قبله میخوابانند. پس اگر بالای سنگ قبر بایستید، سمت چپ شما قبله می شود. در بیشتر مناطق ایران قبله تقریبا در جنوب غرب است . ( شکل های شماره ۳۵ و ۳۶)
در بسیاری از کشورهای اسلامی که سنی هستند ( بخصوص وهابی ها )حتی سنگ قبر هم نمی گزارند و در ضمن جهت قبله در آن کشورها هم جنوب غرب نیست پس این روش در واقع برای تعیین جهت قبله قبرهای شیعیان می باشد و در جاهای دیگر کاربردی ندارد .
شکل های شماره ۳۵ و ۳۶ – تعیین جهت قبله از روی سنگ قبر
۳- پیدا کردن جهت قبله از روی محراب مساجد و امامزاده ها
محراب مساجد تمام مسلمانان را به سوی قبله می سازند. پس با داشتن قبله منطقه و کشور خود (قبله ایران تقریبا جنوب غربی است) می شودجهت های جغرافیائی را پیدا کرد.البته محراب امامزاده ها هم مانند مساجد رو به قبله است.
شکل شماره ۳۷ – تعیین جهت قبله از روی محراب مسجد
۴) سایر سازه ها
همچنین سایر سازه ها نیز می توانند مورد استفاده قرار بگیرند به عنوان مثال خانه های محقر روستائی بخصوص خانه های خشتی سمت شمال آن نمناک تر است و بنابر این بیشتر در معرض خرابی قرار گرفته یا اگر به پل, بنا یا جاده ای آشنا رسیدید از روی جهت جاده و سازه می توان جهت جغرافیائی را تعیین کرد و…
۷- قطب نماهای دست ساز (سوزن مغناطیسی )
موقعی که قطب نما نداشته باشید می توانید با یک سوزن یا سنجاق سر یک قطب نما بسازید . به این قطب نماها قطب نماهای دست ساز می گویند که روش های ساخت و بکار گیری آن به این ترتیب است . در اینجا فقط به ساخت قطب نما با استفاده از سوزن مغناطیسی می پردازیم و مراحل ساخت و بکار گیری قطب نمای ساخته شده را شرح می دهیم .
۱) مغناطیس کردن سوزن
یک سوزن یا میخ یا نظایر آن در اینجا به کار می آید می توانید آن را مغناطیسی کنید . کافی است فقط یک سوزن یا میخ یا سنجاق و نظایر آن همرا ه داشته باشید روش مغناطیسی کردن سوزن از این قرار است .
۱-۱) اگر یک آهن ربای کوچک هم داشته باشید کافی است میخ یا سوزن را چند با به آن بمالید تا آهن ربا شود دقت کنید که مالش ها همه باید از یکطرف ( بالا به پائین ) انجام شود . ( مثلاً با ۳۰ بار مالش دادن سوزن به آهنربا از طرف خودتان به سمت بیرون، سوزن به اندازهٔ کافی خاصیت آهنربایی پیدا میکند . )
۱-۲) اگر فقط مقداری سیم تلفن و یک باطری هم داشته باشید می توانید با پیچیدن سیم دور سوزن و وصل کردن به باطری آهن ربای الکتریکی بسازید کافی است چند دقیقه ای(هرچقدر بیشتر باشد بهتر است ) در این حالت بماند تا آهن ربای دائمی شود ( شکل شماره ۳۵ )
شکل شماره ۳۸ – تهیه سوزن مغناطیسی با یک سیم کوچک تلفن و یک باطری
۱-۳) اگر آهن ربا ندارید , سیم و باطری هم ندارید می توانید با مالش به پارچه پشمی (می توانید از شال و پلیور و …لباس پشمی خودتان استفاده کنید ) آن را مغناطیسی کنید کافی است حدود ۳۰ بار مالش داده شود .
۱-۴) اگر لباس و پارچه پشمی هم ندارید می توانید بجای پارچه با مالش به موی سرتان سوزن را مغناطیسی کنید منتها باید بیشتر مالش بدهید و ازیک طرف به موی سرتان بکشید.مگر این که کچل باشیدو موی سرهم نداشته باشید.
۱-۵) اگر جهت شمال را با روش های دیگر قبلا معین کردید و برای دفعه های بعد می خواهید سوزن مغناطیسی بسازید سوزن را در راستای شمال جنوب با سیمی فلزی و… (که نسوزد) آویزان کنید و حرارت دهید تا سرخ شود بعد که سرد شد از سیم کنده میخ یا سوزن آهن ربا می شود .
۲) شناور کردن سوزن مغناطیسی
حال سوزن مغناطیسی را که با این روش ها ساختید باید روی آب شناور کنید . برای این منظور ظرفی از آب پر کنید و سوزن را به این روش ها شناور کنید . باید در نظر داشته باشید هر چه سوزن و جسمی که سوزن روی آن است سبک تر باشد آهن ربا بهتر عمل می کند به این روش ها می توان سوزن را روی آب شناور کرد .
۲-۱) اگربتوانید سوزن خالی را روی آب شناور کنید خیلی خوب است ولی نسبتا سخت است برای این منظور می توانید سوزن را با گریس یا روغنی که در آب حل نمی شود چرب کرده و روی کاغد قرار دهید کاغذ در آب فرو می رود و سوزن شناور می ماند ( شکل شماره ۳۹- ۱ )
۲-۲) اگر گریس و روغن ندارید می توانید سوزن را در چوب پنبه فرو کنید تا شناور بماند . (شماره ۳۹-۲)
۲-۳) اگر چوب پنبه هم نیست یا کم است به دوسر سوزن دو قطعه چوب کوچولو وصل کنید تا شناور بماند . (۳۹-۳)
۲-۴) یکی از ساده ترین کارها این است که سوزن را روی برگ خشکی قرار دهیم ( شکل شماره ۳۹-۴)
۲-۵) اگر آب هم در اختیار نداریم می توانیم بی خیال شناور کردن سوزن شویم وسط سوزن را پیدا کرده به قطعه نخی بسته و همراه خودمان ببریم هر موقع احتیاج شد به شاخه ای چیزی آویخته و استفاده کنیم . یا حتی در دستمان نگه داشته تا در راستای شمال جنوب بایستد . ( شکل شماره ۳۹-۵ )
شکل شماره ۳۹ – روش های استفاده از سوزن مغناطیسی دست ساز
۴) علامت گزاری شمال سوزن
تا اینجا با این سوزن فقط می توانید جهت شمال و جنوب را مشخص کنید برای مشخص کردن شمال کافی است از یکی از روش های دیگر جهت تقریبی شمل و جنوب را مشخص کرده و بعد برای استفاده های بعدی سر سوزن را با رنگ یا تکه چوب و… علامت گزاری کنید . لازم به ذکر است چون فقط می خواهیم جهت شمال را از جنوب مجزا کنیم لازم نیست شمال و جنوب را دقیق بدست آوریم مثلا همین که حس کردیم وفت ظهر است می توانیم سمتی را که خورشید است جنوب در نظر بگیریم .
۵) دقت این روش ها
دقت این روش بستگی به چگونگی مغناطیسی کردن سوزن و روش های شناور ساختن سوزن بکار برده شده دارد به طورخلاصه هر چقدر سوزن بیشتر مغناطیسی شود ( آن هم به حوصله و پشتکار شما بستگی دارد ) و هر چقدر بهتر شناور شود کارساز تر خواهد بود.اگر با آهن ربای دائمی مغناطیسی کنید و با چوب پنبه شناور کنید بازدهی بیشتری دارد آویزان کردن از نخ و با دست نگه داشتن بعلت لرزش های دست و حرکت باد و…دقت را کم می کنند.
۸- مروری به روش های مختلف جهت یابی
در اینجا به جمع بندی کلی از روش های جهت یابی در گروه بندی انجام شده و دقت و کاربرد آن خواهیم پرداخت .
جدول شماره ۱ – جمع بندی کلی گره بندی ها و دقت آنها
۹- از جهت یابی به چه منظورهائی استفاده می شود
از جهت یابی برای منظورهای مختلفی استفاده می شود و افراد مختلفی به منظور جهت یابی روش های گوناگون و با روش های مختلف را در پیش می گیرند یا می توانیم بگوئیم چه کسانی از جهت یابی استفاده می کنند به طور خلاصه می توانیم اینچنین جمع بندی کنیم .
۱) ناوبری هوائی و دریائی
اصول اولیهٔ ناوبری اصول کلی است که عبارت است از : برنامه ریزی، ضبط و کنترل حرکت یک وسیلهٔ نقلیه از یک مکان به مکان دیگر و به سه نوع ناوبری زمینی(جاده ای و ریلی) و ناوبری هوائی و دریائی تقسیم می شود .
در مورد ناوبری ریلی که قطارها از روی مسیر ویژه خود حرکت می کنند و مسیر مشخص است . و در مورد حمل و نقل جاده ای که در جاده های اصلی مسیر کاملا مشخص و معلوم است و برای کسانی که وارد شبکه های پیچیده جاده های فرعی و روستائی و خاکی بدون علائم راهنما می شوند می توانند از همان برنامه Google Maps استفاده کنند و مسیرشان را پیدا کنند .
در ناوبری هوائی و دریائی دیگر جاده ای وجود ندارد که راه را نشان دهد در هوا باید مستقلا جهت یابی کرد و در دریا هم همینطور و مسئله از جهات دیگر هم اهمیت دارد چون قیمت و ارزش خود هواپیماها و کشتی ها و محموله آنها و تعداد مسافرینشان که معمولا زیاد است باعث می شود از پیشرفته ترین امکانات برای جهت یابی و کنترل مسیر برای ناوبری استفاده شود . این روش ها عموما با Gps و اینترنت و ماهواره ها در رابطه اند به گونه ای که حملات سایبری به این گونه سیستم ها می تواند امنیت کل ناوگان را به خطر اندازد .
در ناوبری هوائی موضوع وقتی اهمیت پیدا می کند که هواپیما با سرعت خیلی بیشتر از یک کشتی حرکت می کند و فرصت تصمیم گیری برای هواپیما به مراتب کمتر است و هرگونه اختلال می تواند منجر به سقوط هواپیما شود .
۲) سربازان و کوه نوردان و… کسانی که در طبیعت گردش می کنند
این گروه ها اگر چه باید همیشه وسائل جهت یابی مانند قطب نما و… همراه خود داشته باشند ولی روش های جهت یابی با استفاده از خورشید و ماه و ستارگان و… طبیعت را که به صورت تقریبی می تواند در جهت یابی به کمک آنها بیاید به آنها اموزش می دهند . در هر صورت دانستن این روشها می تواند برای همه ما مفید باشد چه بهر صورت اگر در گردش در طبیعت از گروه جا ماندیم و هیچ وسیله ای همراه نداشته باشیم و یا برای نماز و… به پیدا کردن جهت قبله نیاز داشته باشیم و…. می تواند به کمک ما بیاید .
۳) سازندگان مساجد و… بناهای اسلامی
برای پیدا کردن جهت قبله و… همچنین در مساجد برای تعیین زمان اذان ظهر و…
۴)تنظیم دستگاه هائی مانند پنل های خورشید,ساعت خورشیدی , استقرار تلسکوپ و…
برای استفاده این افراد جهت های جغرافیائی باید به طور دقیق معلوم شود . شایان ذکر است که قطب نمای معمولی هم خطا دارد و بهترین روش همان قطب نمای ژیروسکوپی می یاشد یا با استفاده از ستاره قطبی و روش دایره های هندی جهت شمال دقیقا معلوم شود . ( شکل شماره ۴۰ – ساعت خورشیدی )
شکل شماره ۴۰ – ساعت خورشیدی
۵) برای فعالیت های علمی و… سرگرمی
برای فعالیت های علمی و اقداماتی همچون تعیین طول و عرض جغرافیائی و… می توانید انواع روش های جهت یابی را آزمایش کنید . و برای تعیین طول و عرض جغرافیائی باید جهت شمال بدرستی و بدقت تعیین شود .
برای مطالعه سایر مقاله های نجومی روی شکل زیر کلیک کنیدب
برای مطالعه مقاله های روانشناسی اینجا را کلیک کنید .
عکس های طبیعت, طبیعت خوانسار , شکوفه های بهاری , گلستان کوه ,دانلود آلبوم های کامل بهترین و زیباترین عکس ها ,آلبوم هائی با صدها عکس کیفیت بالا , در هیچ کجای اینترنت این عکسها را پیدا نمیکنید , عکس هابدون استفاده از تکنیک های فتوشاپ تهیه شده , کاملا طبیعی
برای آموزش کامل و حرفه ای گوگل مپ روی شکل زیر کلیک کنید
۱) هر گونه اظهار نظر را در فرم اظهار نظر کاربران وارد کنید .
۲) نظرات بعد از تایید مدیریت نشان داده می شود .
۳) با انتقادات و پیشنهادات سازنده خود ما را هرچه بیشتر همراهی کنید . مدیریت از انتقادات و پیشنهادات سازنده شما استقبال میکند .
۴) هرگونه بهره برداری : کپی تمام و یا قسمتی از مطالب این سایت بدون ارجاع منبع آن ممنوع می باشد .
۵) تکثیر فایل های Pdf با ذکر منبع آزاد ولی فروش آن تحت هر عنوان و با ذکر منبع هم ممنوع می باشد .
