علم جغرافیا به شناخت عوارض سطحی زمین ( کوه ها و درشت هاو دریاها و…)محدود می شود حال اگر به این را به شناخت عوارض سطحی ماه گسترش بدهیم می توانیم از جغرافیای ماه استفاده کنیم , منجمان به جای این از کلمه “ماه سنجی” استفاده می کنند که همان جغرافیای ماه می باشد .
باید توجه کرد که ماه کره ای کوهستانی است که ۸۵درصد آن را کوه ها و فقط ۱۵ درصد آن را دریاها تشکیل می دهند ( دریا به قسمت های پست و کم عمق ماه می گویند و به آن معنی نیست که پر از آب باشد )
به دلیل قفل گرانشی همیشه یک طرف ماه به سمت زمین است و از روی زمین نصف دیگرش را نمی توانیم ببینیم در واقع بدلیل رخ گردانی( Librasion ) ٪۵۹ ماه از روی زمین دیده می شود .
۱) نیمه مرئی : قسمتی که از زمین دیده می شود تقریبا تمام دریاها و مناطق پست در این قسمت قرار دارد .
۲)نیمه نامرئی : قسمتی که از زمین دیده نمی شود بیشتر کوهستان ها و رشته کوه ها در این قسمت قرار دارد .
۳) لبه های ماه : مرز بین قسمت مرئی و نامرئی ماه رشته کوه های بلندی در این قسمت وجود دارد ولی مناطق پست هم در این قسمت وجود دارد .
شکل شماره ۱ – نیمه آشکار ماه شکل شماره ۲ – نیمه پنهان ماه
۱- مدارها و نصف النهارهای ماه
همچنان که برای مشخص کردن نقاط بر روی زمین مدار و نصف النهار تعریف می کنیم برای مشخص کردن نقاط روی کره ماه هم مدارها و نصف النهار ها را تعریف می کنیم ( شکل شماره ۳ ) مبنای تقسیم بندی به این صورت است :
۱-۱) ماه دو نیمه دارد نیمه آشکار که همواره از زمین به همان صورت دیده می شود و نیمه پنهان که از زمین هیچگاه دیده نمی شود .
۱-۲) وقتی از روی زمین به ماه بدر ( ماه تمام ) نگاه می کنیم . ماه را به صورت یک دایره کامل در آسمان می بینیم . قطب شمال و جنوب ماه کاملا مشخص است محورهای گردش ماه بدور خودش را در نظر می گیریم قسمتی که در امتداد قطب شمال زمین باشد قطب شمال ماه و قسمتی که در امتداد جنوب باشد قطب جنوب ماه می باشد .
۱-۳) برای مشخص کردن نصف النهار مبدا ماه , نصف النهاری که نیمه آشکار ماه را به دو قسمت تقسیم می کند به عنوان نصف النهار مبدا در نظر می گیریم .
۱-۴) جهت شرق و غرب در ماه همانند زمین معلوم می کنیم یعنی جائی که خورشید طلوع می کند شرق و جائی که خورشید غروب می کند غرب می نامیم . ولی چون جهت گردش ماه بدور خودش همانند زمین است از روی زمین که به ماه نگاه می کنیم . وقتی ماه در سمت جنوب آسمان است سمتی از ماه که به سمت غرب است نیمه غربی و سمتی که به سمت شرق است نیکه شرقی در نظر بگیریم
۱-۵) و یا می توانیم قسمتی را که نیمه اول ماه ظاهر می شود قسمت غربی و قسمتی را که نیمه دوم ماه ظاهر می شود قسمت شرقی بنامیم .
۱-۶) با این حساب نصف نیمکره غربی و یا شرقی ماه در قسمت مرئی قرار دارد و نصف دیگر در قسمت نامرئی ماه
۱-۷) یکی از نقاط مهم ماه که روی نصف النهار قرار دارد “ گودال نصیرالدین ( NASIREDDIN ) “می باشد. بنابر این نصف النهار مبدا ماه را می توان نصف النهاری دانست که از “ گودال نصیرالدین ( NASIREDDIN )” می گذرد .
۱-۸) بقیه موارد مانند زمین است . جز آنچه در روی ماه مشابه مدارهای راس السرطان و راس الجدی و مدار قطب شمال و جنوب را تعریف نمی کنند . ( زاویه انحراف ماه فقط ۱/۵ درجه است . پس مثلا مشابه مدار راس السرطان مدار ۱/۵ شمال و راس الجدی ۱/۵ جنوبی قطب شمال ۸۸/۵ شمالی و قطب جنوب ۸۸/۵ جنوبی است )
شکل شماره ۳ – مدارها و نصف النهارهای ماه
۲- دریاهای کره ماه
در روی ماه هم دریا و…دریاچه وجود دارد . تعجب نکنید !!! این ها فقط نام دریا را یدک می کشند و هیچ آبی ندارند .
در سال ۱۶۱۰ وقتی که گالیله با تلسکوپ تازه اختراع شده خود به رصد ماه پرداخت نواحی تاریکی را در سطح آن مشاهده کرد و فکر کرد که این نواحی تاریک دریاست و لذا این مناطق را دریا نامید. البته قبل از گالیله ستاره شناسان دیگری این مناطق را رصد کرده بودند و نام دریا را روی آن مناطق گذاشته بودند. گرچه ستاره شناسان امروزی می دانند که هیچ آبی در سطح ماه وجود ندارد با این حال اسامی سنتی همچنان روی نقشه های ماه باقی مانده اند.
نواحی کوچک تر دریاچه , نواحی بزرگتر دریا و نواحی خیلی بزرگ را دریاچه می نامند (حتی خلیج هم داریم) البته امروزه بجای دریا از واژه دریاواره یا اقیانوس واره استفاده می شود .
اگر شما هم هنگام ماه کامل با چشم غیر مسلح به ماه نگاه کنید می توانید مناطقی را ببینید که نسبت به نقاط دیگر ماه تیره تر هستند وممکن است این تصور به وجود آید که در سطح ماه دریا و اقیانوس وجود داردهمچنین اگر بایک دوربین دو چشمی یا تلسکوپ به سطح آن بنگرید این مناطق تیره را به صورت اشکالی تقریبا” دایره ای وشبیه اقیانوسهای زمین خواهید دید. ( جدول شماره ۱)
جدول شماره ۱ – اسامی و موقعیت دریاواره ها و… مرداب واره ها
۳- کوه های ماه
ماه سرزمینی کوهستانی است و کوه ها و رشته کوه های بلندی در آن وجود دارد . جدول شماره ۲ کوه های ماه را بر اساس موقعیت نشان می دهد . همچنین جدول شماره ۳ رشته کوه های ماه را نشان می دهد .
جدول شماره ۲ – اسامی کوه های ماه
جدول شماره ۳ – اسامی رشته کوه های ماه
۴- دهانه ها ( چاله ها )
یک دهانه یا چالهٔ ماه، یک گودال با کفی مسطح و دایره‌ای شکل در کرهٔ ماه است که با دیواره‌ای گرد محصور شده است. تقریباً تمامی چاه‌های کرهٔ ماه از نوع دهانه‌های برخوردی هستند که در واقع از برخورد شهاب سنگ‌ها بوجود آمده‌اند ( به هین چاله ها گودال های برخوردی نیز می گویند )
ولی دهانه‌های آتشفشانی نیز وجود دارد که کوچکتر و کمتر هستند.
در قسمت مرئی ماه حدود سی هزار چاله وجود دارد که به طور متوسط یک کیلومتر قطر دارند . در این بین چاله های
بزرگتری هم هستند که بین ۶۰ تا ۲۴۰ کیلومتر قطر دارند . سطح چاله ها نسیتا صاف است . به گونه ای که با تابش نور خورشید می توان انحنای کره ماه را در آن تشخیص داد . درون بعضی از چاله های بزرگتر چاله های کوچکتری نیز وجود دارد و درون بعضی از آن چاله ها باز هم چاله های کوچکتر و … که بر اثر برخوردهای بعدی بوجود آمده اند .
شکل های شماره ۴ و ۵ – چاله های برخوردی روی ماه
۱) مهمترین چاله های ماه
مهمترین چاله های ماه ( دهانه های برخوردی ) به این ترتیب است .
۱-۱) بزرگترین گودالهای برخوردی ماه گودال های “گریمالدی” و “کلاویوس” با قطری حدود ۲۴۰ کیلومتر هستند.
این چاله ها نخستین بار در سال ۱۶۱۰ توسط گالیله کشف شد
۲-۱) چاله پتولمئوس (ptolemaeus) : چاله بزرگی با سطح صاف در نوکش است. قطر آن ۱۶۴ کیلومتر است
۳-۱) چاله آریستارچاس : قطر آن ۴۰ کیلومتر و عمق آن ۳/۶ کیلومتر است . مقدار بسیار زیادی مواد پرتابی (موادی که بر اثر برخورد بیرون افتاده اند) چاله را احاطه کرده است.
۴-۱)چاله اولر (Euler ) : یک چاله پیچیده با قطر ۲۸ کیلومتر و عمق ۲/۵ کیلومتر است . این چاله دارای قله های مرکزی و دیواره های شل و افتاده ای است
نکته۱: اسامی گودال ها و عوارض روی ماه ( همچنین روی مریخ و … سایر سیارات و قمرها)بر اساس نام دانشمندان و کسانی که خدماتی به علم نجوم در همه کشورها انجام دادند نامگزاری شده است .
نکته ۲: چاله‌ها هنگامی بیش از همه قابل روئیت هستند مرز شب و روز یا همان سایهٔ مرز در ماه که برای ما در زمین دوبار در ماه قابل روئیت است، در کنار یکی از چاله‌ها قرار می‌گیرد و سایهٔ دیوارهٔ چاله به درون آن می‌افتد و به همین دلیل بزرگتر دیده می‌شوند
۲) چاله هائی که به نام مسلمانان و ایرانیان ثبت شده
بسیاری از چاله ها از نام دانشمندان و نام آوران در نجوم گرفته شده است و در این میان بعضی هم به نام دانشمندان ایرانی و مسلمان نام گذاری شده است :
۱-۲) گودال نصیرالدین ( NASIREDDIN ) : به بزرگداشت خدمات خواجه نصیر الدین طوسی نامگزاری شده است . قطر آن ۵۲ کیلومتر و عمق آن ۳ کیلومتر است . این گودال در کنار گودال تیکو براهه است . مختصات( ۴۱جنوبی – صفر)
۲-۲) گودال ابن البطانی( (ALBATEGNIUS : این گودال به نام محمد ستاره شناس مسلمان قرن ۹ نام گذاری شده است. قطر آن ۱۳۶ کیلومتر است . مختصات ( ۱۱/۲ جنوبی – ۴/۱ شرقی )
۳-۲) گودال الفراهانی(ALFRAGANUS ) : محمد ابن الفراهانی بن مولف کتاب (دانش ستاره گان و حرکات سماوی) دیگر منجم ایرانی است. قطر این گودال ۲۱ کیلومتر و ارتفاع ۳۸۳۰ متر است . مختصات ( ۵/۴ شمالی – ۱۹ شرقی )
۴-۲) گودال المامون (ALMANON) : به افتخار عبد الله المامون (پسر هارون الرشید خلیفه عباسی) که بسیاری از متون علمی را از یونانی به عربی ترجمه کرد .قطر گودال۴۹کیلومتر و عمق آن ۲۴۸۰متر است . (۱۶/۸جنوبی – ۱۵/۲ شرقی)
۵-۲) گودال الزرقالی (ARZACHEL ) : به نام ستاره شناس مسلمان الزرقالی که منجم دربار مامون بود نام گذاری شده است . قطر این گودال ۹۷ کیلومتر و عمق آن ۳۶۱۰ متر است . (۱۸/۲ جنوبی – ۱/۹ غربی )
۶-۲ ) گودال(AZOPHI) : به افتخار عبد الرحمن صوفی رازی از ستاره شناسان برجسته ایرانی که کاشف سحابی دمبل و چند سحابی دیگر همین طور ستارگان مزدوج بسیار است.قطر این گودال ۴۸ کیلومتر و عمق آن ۳۷۳۰متر است.
جدول شماره ۴ – دیگر چاله های ماه
برای دیدن کامل محل گودال های مهم اینجا را کلیک کنید
شکل های شماره ۶ و ۷-گودال نصیرالدین و ابن البطانی
شکل های شماره ۸ و ۹-گودال الرزاقی و الرازی
شکل های شماره ۱۰ و ۱۱-گودال الفراهانی و المامون
۵– نگاهی کلی به ماه از زمین
شکل شماره ۱۲ مناطق مختلف ماه از روی زمین را نشان می دهد . عوارض مختلف در شکل کاملا مشخص و واضح هستند .
شکل شماره ۱۲ – مناطق مختلف ماه در یک نگاه از روی زمین
نکته : لبه های ماه در واقع مرز بین قسممت مذئی و نامرئی ماه می باشد . از آنجائی که این مرز در قسمت رویت هلال و … خورشید گرفتگی از اهمیت ویژه ای برخوردارند . در قسمت خود مفصل تر بررسی می کنیم .
برای مطالعه سایر مقاله های نجومی روی شکل زیر کلیک کنید.
برای مطالعه مقاله های روانشناسی اینجا را کلیک کنید .
عکس های طبیعت, طبیعت خوانسار , شکوفه های بهاری , گلستان کوه ,دانلود آلبوم های کامل بهترین و زیباترین عکس ها ,آلبوم هائی با صدها عکس کیفیت بالا , در هیچ کجای اینترنت این عکسها را پیدا نمیکنید , عکس هابدون استفاده از تکنیک های فتوشاپ تهیه شده , کاملا طبیعی
برای آموزش کامل و حرفه ای گوگل مپ روی شکل زیر کلیک کنید
۱) هر گونه اظهار نظر را در فرم اظهار نظر کاربران وارد کنید .
۲) نظرات بعد از تایید مدیریت نشان داده می شود .
۳) با انتقادات و پیشنهادات سازنده خود ما را هرچه بیشتر همراهی کنید . مدیریت از انتقادات و پیشنهادات سازنده شما استقبال میکند .
۴) هرگونه بهره برداری : کپی تمام و یا قسمتی از مطالب این سایت بدون ارجاع منبع آن ممنوع می باشد .
۵) تکثیر فایل های Pdf با ذکر منبع آزاد ولی فروش آن تحت هر عنوان و با ذکر منبع هم ممنوع می باشد .
