قدما خیال می کردند تمام ستارگان و اجرام سماوی به کره ای به نام کره آسمان چسبیده اند که حرکت این کره از شرق به غرب باعث پدیده هائی همچون طلوع و غروب و… می شود امروزه اگر چه به وجود کره ای به نام کره آسمان اعتقاد ندارند ولی بخاطر ساده شدن محاسبات نجومی همواره از این کره خیالی استفاده می کنند.
کره آسمان یا کره سماوی ( به انگلیسی Celestial sphere) کره ای فرضی است ولی شعاع آن را بینهایت فرض می کنند. با این فرض که همواره نیمه بالائی آن را می بینیم و نیمه پائینی آن در زیر صفحه ای دایره ای به نام صفحه افق که در مرکز آن ناظر ایستاده پنهان شده است . ناظر زمینی مکان ستارگان و اجرام آسمانی را روی سطح آن تصور می‌کند.
کره آسمان دارای دستگاه مختصات سماوی متنوعی است و مختصات استوایی میل و بعد روی آن امتداد و مابه‌ازای مختصات طول و عرض جغرافیایی کره زمین است.
این کره فرضی کاربردهایی همچون پیدا کردن موقعیت اجرام نسبت به یکدیگر و فاصله زوایه ای آن ها را دارد. اما فاصله عمقی (مختصات عمودی) ستارگان آسمان در این کره لحاظ نمی شود و چون اساس آن بر اساس مشاهدات بصری است، اینطور فرض می شود که گویی همه ستارگان روی یک کره شیشه به نام کره آسمان چسبیده اند. در نجوم رصدی با استفاده از هندسه و مثلثات کروی روی این کره محاسبات طلوع و غروب اجرام آسمانی میسر می‌گرد.
همانند روی زمین که طول و عرض جغرافیائی و قطب شمال و جنوب داریم با تفاوت هائی درکره آسمان هم همین ها را داریم بنابر این با این دیدگاه که ناظر روی زمین مسطح قرار گرفته و کره ای به نام کره آسمان او را احاطه کرده و این کره از شرق به غرب دور زمین می چرخد به ذکر پاره ای از این اصطلاحات می پردازیم :
۱- دایره افق : صفحه مسطحی که ناظر روی آن قرار گرفته کره آسمان را قطع کرده که محل تقاطع به صورت دایره ای به نام افق ظاهر می شود .
۲- سمت الراس (سرسو) : اگر از نقطه ای که در روی آن قرار داریم خطی عمود بر زمین (دایره افق) رسم کنیم تا کره آسمان را قطع کند بنابر این سمت الراس نقطه ای دقیقا بالای سر ناظر است . ( شکل ۱)
۳- سمت القدم ( پاسو ) : درست نقطه مقابل سمت الراس است یعنی اگر خط واصل بین سمت الراس و ناظر را ادامه دهیم تا از زیرافق کره اسمان را قطع کندسمت القدم نامیده می شود . ( شکل ۱)
۴- ارتفاع : در نجوم ارتفاع یک نقطه(و یا یک شی سماوی) به این گونه تعریف می شود :
زاویه بین جرم مورد نظر با افق ناظر بنابراین ارتفاع جرمی که در افق باشد صفر وارتفاع جرمی که در بالاترین نقطه بالای سر (سمت الراس )۹۰ درجه است. بنابر این منظور از ارتفاع در نجوم با آنچه در هندسه به عنوان ارتفاع (بلندی) می نامیم متفاوت است . ( شکل های شماره ۱ و ۲)
۵- سمت : اگر از یک نقطه در کره آسمان ( یک ستاره ) صفحه ای عمود بر دایره افق رسم شود زاویه بین صفحه رسم شده با امتداد شمال جغرافیائی سمت نامیده می شود . لازم به ذکر است که جهت چرخش در جهت عقربه های ساعت و از شمال رو به شرق می باشد یعنی اگر به سمت شمال رو کنیم سمت مشرق ۹۰ جنوب ۱۸۰ و مغرب ۲۷۰ درجه می شود .
با این حساب موقعیت یک ستاره را در کره آسمان می توان با سمت و ارتفاع نشان داد . که البته به محل جغرافیائی ناظر بستگی دارد . (شکل شماره ۲)
شکل شماره ۱
شکل شماره ۲ ( تعریف ارتفاع و سمت ) 
۶- قطب شمال و جنوب سماوی : همچنان که روی زمین قطب شمال و جنوب داریم در کره آسمان هم قطب شمال و جنوب داریم که کره آسمان به گرد آن می چرخد با این تفاوت که در نیمکره شمالی قطب شمال سماوی دیده شده و به وضوح می توان مشاهده کرد که همه ستارگان گرد قطب شمال سماوی می چرخند ولی قطب جنوب زیر افق ناظر قرار دارد و در نیمکره جنوبی بر عکس می باشد .
هم اکنون مکان قطب شمال سماوی نزدیک(نه دقیقا)ستاره قطبی قرار دارد .( نزدیک قطب جنوب سماوی هم صلیب جنوبی) نکته مهم این است که ارتفاع قطب شمال و جنوب سماوی در نیمکره های شمالی و جنوبی برابر است با عرض جغرافیائی محل قرار گرفتن ناظر و این یکی از راه های اندازه گیری عرض جغرافیائی است.(شکل شماره ۳)
۷- نصف النهارسماوی(نصف النهار ناظر) : اگر از امتداد شمال و جنوب جغرافبائی ناظر صفحه ای عمود بر افق رسم کنیم کره آسمان را در یک دایره عظیمه قطع می کند که به آن نصف النهارسماوی می گویند . بنابر این وقتی مثلا می گوئیم خورشید به نصف النهار محل رسیده یعنی این دایره را قطع کرده( شکل شماره ۳)
شکل شماره ۳
شکل شماره ۴ – تصویر حرکت ستارگان حول قطب شمال سماوی
۸- طلوع و غروب و ستارگان دور قطبی : کلیه ستارگان دور قطب شمال سماوی (در نیمکره جنوبی دور قطب جنوب سماوی) حرکتی را در جهت خلاف عقربه های ساعت انجام می دهند که مدت آن یک شبانه روز نجومی یعنی ۲۳:۵۶:۴ ( با شبانه روز خورشیدی که ۲۴ ساعت است فرق دارد) می باشد. نکته مهم این است که تمام اجرام سماوی دایره هائی را در کره آسمان طی می کنند که صفحه همه دایره ها با هم موازی بوده و زاویه آن صفحات با افق برابر متمم عرض جغرافیائی ناظر می باشد. (شکل شماره ۴ – رد حرکت ستارگان دور قطبی و غیر قطبی حول قطب سماوی)
برای ستارگانی که نزدیک قطب های سماوی باشند(نیمکره شمالی قطب شمال سماوی و نیمکره جنوبی قطب جنوب سماوی)کل دایره مسیر حرکت در کره آسمان است و این ستارگان طلوع و غروب ندارد ولی هر چه ستاره از قطب های سماوی دورتر شود به دایره افق نزدیکتر شده تا آن که در دو نقطه به صفحه افق برخورد کند و بقیه مسیرش را زیر افق ادامه میدهد. در این حالت ستاره طلوع و غروب دارد حال هرچه ستاره از قطب دورتر باشد مدت بیشتری از مسیرش را در آسمان و مدت کمتری از مسیرش را در زیر افق ادامه می دهد و مدت بیشتری درآسمان می ماند.بنابراین هرچه ارتفاع قطب های سماوی بیشتر باشد(عرض جغرافیائی بالاتر باشد)ستارگان دور قطبی بیشتر است.در نیمکره شمالی جسم سماوی هرچه محل طلوعش به سمت شمال شرقی باشد مدت بیشتری درآسمان می ماند و هرچه به جنوب شرقی نزدیک تر باشدکمتردر آسمان می ماند . و اگر به اندازه کافی از قطب های سماوی دور باشد(در نیمکره شمالی قطب شمال سماوی و در نیمکره جنوبی قطب جنوب سماوی) مسیرحرکتش همواره زیرخط افق قرار می گیرد(درنیمکره مخالف به دور قطبی تبدیل می شود) این ستارگان را به نام ستارگان اختفا می نامند . ( شکل های ۵ تا ۷)
نتیجه گیری این که : در قطب شمال مسیر حرکت همه ستارگان نیمکره شمالی موازی با افق است و طلوع و غروب ندارند و در عوض مسیر حرکت بسیاری دیگر از ستارگان زیر خط افق(ستارگان اختفا ) می باشد هرچه به استوا نزدیک شویم از تعداد ستارگان دور قطبی کمتر و در عوض ستارگان بیشتری از اختفا خارج می شوند و…. تا در استوا دیگر ستارگان دور قطبی نداریم و در جنوب خط استوا هر چه به سمت قطب جنوب برویم ستارگان بیشتری دور قطبی می شوند و در عوض ستارگان اختفا افزایش می یابند . تا قطب جنوب که همه ستارگان قطب شمال جزء ستارگان اختفا هستند و در عوض همه ستارگانی که در قطب شمال اختفا بودند در قطب جنوب جزء ستارگان دور قطبی می شوند .
شکل شماره ۵ – مسیر حرکت اجرام سماوی در قطب شمال
شکل شماره ۶ – مسیر حرکت اجرام سماوی در منطقه معتدل شمالی
شکل شماره ۷ – مسیر حرکت اجرام سماوی در خط استوا
۹- استوای سماوی : اگر در امتداد شرق و غرب جغرافیائی ناظر صفحه ای رسم کنیم که زاویه اش با صفحه افق برابر متمم عرض جغرافیائی ناطر باشد ( به موازات صفحه حرکت اجرام سماوی در آسمان ) کره آسمان را در دایره عظیمه ای قطع می کند که استوای سماوی نامیده می شود . این دایره دقیقا موازی دایره استوای کره زمین و مشابه آن روی کره آسمان است . ( شکل شماره ۸)
شکل شماره ۸ – استوای سماوی
۱۰- دایره مایل : دایره مایل و یا دایره ساعتی یک جرم سماوی , به دایره عظیمه ای اطلاق می شود که از جرم سماوی و صفحه آن بر سطح دایره استوای سماوی عمود باشد . مشابه نصف النهار در روی زمین (شکل شماره ۸)
۱۱- بعد : فاصله زاویه ای جسم تا نصف النهار مبدا آسمان ( نصف النهاری که از نقطه اعتدال بهاری می گذرد ) بعد نام دارد و واحد آن را به جای درجه می توانند زاویه ساعتی تعیین کنند . یعنی یک دایره کامل را به جای ۳۶۰ درجه ۲۴ ساعت در نظر می گیرند پس هر زاویه ساعتی ۱۵درجه است . بعد را با a نشان می دهند .( مشابه طول جغرافیائی در روی زمین ) (شکل شماره ۸)
۱۲ – میل : فاصله زاویه ای یک جرم سماوی از استوای سماوی در امتداد دایره مایل , میل نامیده می شود . مشابه عرض جغرافیائی روی کره زمین مایل را به d نشان می دهند (شکل شماره ۸)
۱۳- دایرة البروج : مسیری که خورشید و سیارات در مدت یک سال خورشیدی در آسمان می پیمایند دایره عظیمه ای در روی کره آسمان می باشد که به دایرۀ البروج معروف است .
۱۴- طول و عرض دایرة البروجی : نوعی سیستم مختصات برای کره آسمان وجود دارد که بجای استوای سماوی دایرة البروج را در نظر می گیرد و بر مبنای آن مدارها و نصف النهارهای آسمان را تعیین می کند بر طبق این سیستم ما قطب های شمال و جنوب دایرة البروجی را هم داریم که قطب شمال سماوی از قطب شمال دایرة البروجی ۵/۲۳ درجه فاصله دارد همینطور قطب جنوب سماوی از قطب جنوب دایرة البروجی ولی در این سیستم هم نصف النهار مبدا همان نصف النهاری است که از نقطه اعتدال بهاری می گذرد .
۱۵ – اعتدال بهاری : عتدال بهاری یا اعتدال ربیعی، (در نیمکره شمالی) در ستاره شناسی به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشید از دید ناظر زمینی از صفحه استوای سماوی می‌گذرد و حرکت خود به سمت شمال آسمان را در پیش می گیرد. اعتدال بهاری یکی از دو اعتدالین زمین است که در هر سال رخ میدهد (اعتدال دیگر اعتدال پائیزی است )
در واقع نقطه اعتدال بهاری محل تقاطع دایرة البروج با استوای سماوی است و اهمیت آن شروع فصل بهار است در تقویم ما ایرانیان تحویل و شروع سال نو موقعی اتفاق می افتد که مرکز خورشید ( از دید ناظر زمینی ) دقیقا از نقطه اعتدال بهاری می گذرد .
نکته ای که در اینحا اهمیت دارد این است که در محاسبات در روی یک کره همانند کره آسمان از مثلثات کروی استفاده کرده و اندازه ها بر حسب درجه تعیین می شود مثلا وقتی می گوئیم سمت و ارتفاع و… همه این فاصله ها را روی کره بر حسب درجه حساب می کنیم در واقع این اندازه ها قسمت هائی از کمان یک دایره هستند که واحد اندازه گیری آنها همان واحد زاویه یعنی درجه است .
با استفاده از این تعریف ها و فرمول های مربوط به آن و فرض کره آسمان محاسبات بسیاری همچون اندازه گیری موقعیت ستارگان و محاسبه طلوع و غروب ماه و خورشید و ستارگان در هر محل با طول و عرض جغرافیائی معلوم و بنابر این محاسبه اوقات شرعی (مثلا هر موقع خورشید از نصف النهار محل بگذرد ظهر شرعی می شود ) و کسوف و خسوف و… امکان پذیر می شود .
جائی که می خواهیم ساز و کار دینامیکی حرکات سیارات را توضیح دهیم و یا اندازه گیری های مربوط به و جرم و فاصله زمین و سیارات از همدیگر و… را تعیین کنیم . استفاده از مدل کره آسمان دیگر ممکن نبوده و باید مدل اصلی را در نظر گرفت .
این نشان می دهد چگونه در زمان های قدیم که به مدل زمین مرکزی معتقد بودند می توانستند بسیاری از محاسبات نجومی را بدرستی انجام دهند و نتیجه با آنچه امروز بدست می آورند تفاوتی نداشته ولی مثلا با تئوری زمین مرکزی نمی توانستند فاصله زمین را از خورشید بدست آورند .
برای مطالعه سایر مقاله های نجومی روی شکل زیر کلیک کنید
عکس های طبیعت, طبیعت خوانسار , شکوفه های بهاری , گلستان کوه ,دانلود آلبوم های کامل بهترین و زیباترین عکس ها ,آلبوم هائی با صدها عکس کیفیت بالا , در هیچ کجای اینترنت این عکسها را پیدا نمیکنید , عکس هابدون استفاده از تکنیک های فتوشاپ تهیه شده , کاملا طبیعی
برای دانلود مجموعه کامل آلبوم ها روی عکس زیر کلیک کنید
برای آموزش کامل و حرفه ای گوگل مپ روی شکل زیر کلیک کنید
برای مطالعه مقاله های روانشناسی اینجا را کلیک کنید .
۱) هر گونه اظهار نظر را در فرم اظهار نظر کاربران وارد کنید .
۲) نظرات بعد از تایید مدیریت نشان داده می شود .
۳) با انتقادات و پیشنهادات سازنده خود ما را هرچه بیشتر همراهی کنید . مدیریت از انتقادات و پیشنهادات سازنده شما استقبال می کند .
